Văn Hóa category – Page 21 sur 32

Bao lần đến Hànội thỉ mình vẫn thích ở phố cổ. Phố nầy có thời kì phong kiến thường gọi lả khu phố buôn bán hay kẻ chợ để ám chỉ những người của chợ. Khu phố nầy tuy nó có diện tích 82 ha quá nhỏ nhưng nó rất sống động. Nó là linh hồn của Hà Thành vì nó thể hiện được bằng ký ức và cảm xúc qua cuộc sống hằng ngày của người Hà Thành. Từ sáng đến tối, lúc nào cũng có người ngoài đường nhưng tùy giờ mà nhịp sống nó thay đổi. Chính mình cũng cảm nhận được sự kiện nầy khiến mình rất thích thú, không chán mà còn nhận ở nơi nầy có nhiều chuyện học hỏi, những tập quán mà không còn thấy ở những đô thị khác ở Việt Nam và cũng có nhiều nơi để mình tham quan và lưu niệm qua máy ảnh như nhà cổ Mã Mây, cầu Long Biên, cửa Ô Quan Chưởng, đền Quán Thánh vân vân… Nhà văn Thạch Lam đã từng nói đến Hànội băm sáu phố phường qua cái ăn uống của người Hà Thành.

Khu phố cổ nầy nó là hiện thân của nền văn hóa thương mại và đô thị của Viêtnam đã có hơn nghìn năm. Nó còn minh chứng cho quá trình tiến triển của Hà Thành trong những năm gần đây. Mỗi giờ luợng người qua lại thay đổi. Sáng cở 5 giờ ở các đường nhất là ở phố Cầu Gỗ, các người bán rong hay bán hoa thường tựu về đây để họ trang trí lại hoa quả theo mùa và theo ý muốn của họ. Đây là một trong những nét đẹp của phố cổ. Bao lần đến ở phố cổ thì mình cũng mất ít nhất một buổi sáng sớm cùng các du khách ngọai quốc đeo đuổi một cách kính đáo các người bán rong nầy để chụp ảnh. Vừa tội nghiệp cuộc sóng bon chen của họ mà cũng vừa thích thú khi chụp được các bó bông, các trái cây họ kết hợp bày trưng một cách khéo léo khiến làm màu sắc rực rỡ và làm tăng thêm cái vẻ đẹp của các thực phẩm họ muốn bán. Sau đó dọc theo bờ Hồ Hoàn Kiếm lối 6, 7 giờ thì có các nguời chạy bộ thư giãn, các đoàn thể cùng nhau tập thể dục theo nhạc hay tài chi. Còn trước các tiệm buôn bán, bày ra la liệt trên vĩa hè các thúng rau cải xanh, trái cây hay các thịt sống. Đây cũng là một lối buôn bán nầy chắc có từ lâu vì thiếu chợ ở xung quanh. Có luôn cả các nguời bán rong thức ăn (bánh cuốn Thanh Trì, nem rán, xôi, phở bò hay cả phê vân vân…).

Nhưng cở 10 giờ trở đi thì các trò buôn bán nẩy không còn nửa nhường vĩa hè lại cho các tiệm buôn trong ngày. Đường xá cũng không ngừng tiếng kèn, người qua lại cũng đông, các quán cà phê cũng bất đầu có người và du khách. Khi trời không mưa, có thể đi bộ tử phố nầy sang phố khác, mỗi phố có nghề nghiệp riêng biệt: Hàng Đào với các khăn quang cổ bằng tơ lụa đủ màu, Hàng thuốc bắc với mùi hương của các loại thảo, Hàng Mã thì bán đồ trang trí bằng giấy để cho công việc cúng lễ nhưng cũng có phố chỉ còn cò tên chớ không còn nghề bán riêng biệt như Hàng Bè nơi mình ở. Thưở xưa, nơi nầy có chợ ở trên con đê bán các bè gỗ. Muốn đi bộ thư thản như mình cũng mất ít nhất 2, 3 tiếng vỉ mình vừa đi vừa chụp hình. Nhưng không thể đi lâu hơn được càng về trưa càng nóng không thể tưởng tượng nhất it khi có gió lắm nhưng khi có gió bấc mủa đông thì nó lạnh thấu xuơng không thua chi ở Paris. Ở phố cổ, ăn chi cũng có nhưng tùy giá mình muốn trả mà thôi.

Có một lần ngồi ăn bún chả Hànội ở vĩa hè chỉ có tốn 25 ngàn đồng nhưng ăn không được vì chả nó bị cháy đóng mỡ. Còn đến tiệm ăn nổi tiếng cùng món ăn đó thì phải trả 110 ngàn đồng. Còn ăn cá rán dầm nước mắm với xoài hay thịt kho nước dừa, món của miền nam thỉ rất khó tìm lắm nhưng khi tìm được rồi, mình cứ đến nơi đó ăn vài lần vì mới biết người bếp từ Saigon ra đây sinh sống nấu ăn. Vị ăn của người Bắc quá mặn còn vị của người Nam quá ngọt biết bao giờ thống nhất được các vị nầy chắc chắn vị nó sẻ đậm đà cho Quê Hương …Trưa lại lại có thể ra bờ hồ Hoàn Kiếm hứng gió như đôi tình nhân hay nghỉ mát như các du khách ngoại quốc. Nếu thích thì có thể đi tham quan các bảo tàng nổi tiếng như bảo tàng dân tộc học, bảo tàng lịch sử vân vân … hay đi xem múa rối nước hoăc đến các quán cà phê via hè lúc nào cũng tấp nập người. Chiều tối, có các trò biểu diển ngoài trời (ca nhạc, hát chèo vân vân ..) nếu cuối tuần thì có khu đi bộ, có chợ đêm rất náo nhiệt. Có ở Phố cổ bao nhiêu lần như mình khó mà không có kỷ niệm, khó mà quên đựợc cái đẹp cá biệt của nó dù biết rằng cuộc sống ở đây rất bon chen với thời gian và không gian cùng các ngôi nhà sâu và hẹp san sát nhau (nhà ống).

Version française

En venant à Hanoï tant de fois, je continue à aimer son vieux faubourg et préférer d’y séjourner. Son existence date de l’époque féodale. On a l’habitude de l’appeler sous le nom de « quartier marchand » ou « kẻ chợ » pour faire allusion à tous ceux qui y vivent. Malgré sa très petite superficie de 82 ha, ce quartier est très animé. Il est l’âme de Hanoï car il réussit à incarner souvenances et émotions passées dans la vie quotidienne des Hanoïens. Du matin jusqu’au soir, le nombre de gens ne cesse de varier dans les rues mais en fonction du créneau horaire, le rythme de vie change dont je m’aperçois également. C’est pourquoi je suis tellement satisfait sans me lasser car c’est ici que j’apprend à découvrir un tas de choses, des traditions que je ne trouve plus ailleurs dans les autres villes du Vietnam. C’est aussi ici que je peux flâner agréablement, ressentir la richesse visuelle du faubourg et photographier des lieux historiques tels que l’ancienne maison Mã Mây, le pont Long Biên (ancien pont Paul Doumer), la porte Ô Quan Chưởng, le temple Quán Thánh etc. Le célèbre romancier Thạch Lam a l’occasion d’évoquer ce faubourg à 36 rues à travers la cuisine vietnamienne. Ce vieux quartier témoigne depuis plus de 1000 ans de la culture commerciale et urbaine de la civilisation vietnamienne et de son évolution jusqu’à aujourd’hui. Le va-et-vient des gens varie incessamment d’heure en heure au cours de la journée. Vers 5 heures du matin dans les rues du quartier, en particulier dans la rue Cầu Gỗ, les marchandes ambulantes ou les fleuristes se regroupent pour mettre en valeur leurs produits à vendre (fleurs et fruits) en fonction de la saison et à leur guise.

C’est l’un des attraits de ce vieux quartier. Comme les touristes étrangers, je suis obligé de consacrer au moins une matinée pour poursuivre ces marchandes. Bien que je sois soucieux d’éviter de les gêner dans leur vie difficile et de les photographier de loin avec discrétion, je retrouve parfois la satisfaction d’avoir de belles photos avec leurs bouquets de fleurs fraîches (ou fruits) aux couleurs vives et éclatantes. Puis, vers 6 ou 7 heures, tout le long du lac de l’épée restituée (Hồ Hoàn Kiếm), on voit les uns faire du jogging ou de la danse aérobique en groupe et les autres du Tai Chi. Devant les façades des boutiques de commerce, on voit s’étaler sur le trottoir une grande variété de légumes et d’herbes soigneusement sélectionnés ou de la viande fraîche. C’est une méthode de vente datant peut-être depuis longtemps car je ne trouve aucun marché aux alentours. D’autres vendeuses de rue occupent aussi le trottoir et proposent des spécialités culinaires de Hanoi (galettes Thanh Trì, nems, riz gluant, soupe au bœuf et aux nouilles de riz ou café etc.).

Aux alentours de 10 heures, toutes ces activités de commerce alimentaire disparaissent et cèdent la place aux boutiques ayant pignon sur rue dans la journée. Le klaxon des motos ne cesse pas de retentir. Le va-et-vient des gens commence à gêner la circulation. Les gargotes de café se remplissent progressivement. Au cas où il fait beau, il est possible de marcher à pied et de flâner d’une rue à une autre car chaque rue a sa spécialité: rue de la soie aux écharpes multicolores, rue des médicaments au parfum d’herbes aromatiques, rue des papiers et objets votifs pour les temples et les âmes errantes etc. mais il y a aussi les rues portant les noms d’autrefois et n’ayant aucun rapport avec les produits proposés à vendre aujourd’hui. C’est le cas de la rue Hàng Bè où se trouve mon hôtel. Autrefois c’est ici qu’il y avait un marché sur une digue où on vendait les radeaux en bois. Pour flâner dans tous les coins des rues comme moi, il faut compter au moins 2 ou 3 heures car j’ai besoin de faire la photo tout en observant tout ce qui se passe dans la rue. Mais il est impossible de faire longtemps la marche à pied car il fait tellement chaud surtout à midi en été. Par contre, on peut être transi de froid avec le vent glacial venant du nord comme celui de Paris en hiver.

Dans ce faubourg, le prix de la bouffe varie d’une gargote à une autre. Dans l’après-midi, on peut se détendre au lac Hồ Hoàn Kiếm ou aller visiter les musées célèbres comme le musée d’ethnographie du Vietnam, le musée de l’histoire de Hanoï, le musée des beaux-arts etc. ou aller voir l’art scénique des marionnettes sur eau ou fréquenter les gargotes du café pour retrouver l’ambiance d’autrefois. Le soir, les spectacles (musique, théâtre etc…) ont lieu en plein air autour du lac. En fin de la semaine, il y a des rues interdites pour la circulation et réservées pour les piétons ainsi que le marché de nuit où tous les produits locaux et artisanaux sont proposés avec des prix variables. Il est difficile pour quelqu’un comme moi de ne pas avoir des souvenirs et d’oublier le charmant trait caractéristique de ce faubourg bien qu’on sache que la vie journalière de ses habitants est difficile non seulement au niveau temporel mais aussi au niveau spatial avec leurs maisons tubulaires et adossées étroitement les unes des autres.

Coming to Hanoi so many times, I continue to love its old suburb and prefer to stay there. Its existence dates back to the feudal era. It is usually called the « merchant district » or « kẻ chợ » to refer to all those who live there. Despite its very small area of 82 ha, this district is very lively. It is the soul of Hanoi because it succeeds in embodying past memories and emotions in the daily life of Hanoians. From morning to evening, the number of people keeps varying in the streets but depending on the time slot, the rhythm of life changes which I also notice. That is why I am so satisfied without getting tired because it is here that I learn to discover a lot of things, traditions that I no longer find elsewhere in other cities in Vietnam. It is also here that I can stroll pleasantly, feel the visual richness of the suburb and photograph historical places such as the old Mã Mây house, Long Biên Bridge (former Paul Doumer Bridge), Ô Quan Chưởng Gate, Quán Thánh Temple etc. The famous novelist Thạch Lam has the opportunity to evoke this suburb with 36 streets through Vietnamese cuisine. This old quarter has been a testament to the commercial and urban culture of Vietnamese civilization for more than 1000 years and its evolution until today. The coming and going of people varies incessantly from hour to hour during the day. Around 5 a.m. in the streets of the neighborhood, especially on Cầu Gỗ Street, street vendors or florists gather to showcase their products for sale (flowers and fruits) according to the season and as they wish.

This is one of the attractions of this old quarter. Like foreign tourists, I’m obliged to devote at least a morning to pursuing these merchants. Although I’m careful to avoid disturbing them in their difficult lives, and to photograph them discreetly from a distance, I sometimes find the satisfaction of having beautiful photos with their brightly colored bouquets of fresh flowers (or fruit). Then, at around 6 or 7 o’clock, all along the Lake of the Restored Sword (Hò Hoàn Kiếm), we see some people jogging or doing aerobic dance in groups, and others practicing Tai Chi. In front of the store fronts, you’ll see a wide variety of carefully selected vegetables and herbs, or fresh meat, spread out on the sidewalk. This may be a long-established method of selling, as I can’t find any markets in the vicinity. Other street vendors also occupy the sidewalk, selling Hanoi’s culinary specialties (Thanh Trì pancakes, egg rolls, sticky rice, beef and rice noodle soup or coffee etc.).

Around 10 a.m., all these food trading activities disappear and give way to the stores that are open during the day. The horns of motorcycles blare incessantly. The comings and goings of people begin to impede traffic flow. The coffee shops are gradually filling up. If the weather is fine, it’s possible to walk and stroll from one street to the next, as each street has its own specialty: silk street with its multicolored scarves, medicine street with its fragrant herbs, paper street and votive objects for temples and wandering souls, etc. But there are also streets with names from yesteryear that have nothing to do with the products on sale today. Such is the case of rue Hàng Bè, where my hotel is located. In the past, there was a market here on a dike where wooden rafts were sold. To stroll around every corner like I do, you need at least 2 or 3 hours, as I need to take photos while observing everything that’s going on in the street. But it’s impossible to walk for long because it’s so hot, especially at midday in summer. On the other hand, you can freeze to death in the icy north wind, like the one blowing from Paris in winter.

In this suburb, the price of food varies from one gargote to another. In the afternoon, you can relax at Lake Hồ Hoàn Kiếm or visit famous museums such as the Museum of Vietnamese Ethnography, the Hanoi History Museum, the Fine Arts Museum, etc., or see the scenic art of water puppetry, or frequent the café gargotes to recapture the atmosphere of yesteryear. In the evenings, there are open-air shows (music, theater, etc.) around the lake. At the end of the week, there are streets closed to traffic and reserved for pedestrians, as well as the night market where all kinds of local products and crafts are on offer at varying prices. It’s hard for someone like me not to remember and forget the charming characteristic of this suburb, even though we know that the daily life of its inhabitants is difficult not only temporally but also spatially, with their closely-spaced, tubular houses.

Pictures Gallery

[Return HANOÏ]

Âm Dương trong đời sống của người dân Việt (Yin et Yang dans la vie des Vietnamiens): Phần 2

j050807 Culture, Histoire, Lịch sử, Traditions, Văn Hóa octobre 22, 2018septembre 24, 2025

Version francaise

Version anglaise

Trong lý thuyết Âm Dương, có nhắc đến vuông tròn là muốn nói đến sự hoàn thiện và kết hợp mỹ mãn. Từ một hình vuông ta có thể biến hình có tám cạnh rồi tiếp tục đến 16 cạnh, cứ nhơn 2 cho đến cuối cùng tạo thành một hình tròn, một hình không còn cạnh nửa. Đây là một hình hoàn hảo (perfectissima forma). Bởi vậy người ta thường nói « Mẹ tròn, con vuông » để chúc mừng mẹ con được dồi dào sức khoẻ lúc sinh đẻ. Cái thành ngữ nầy được truyền lại bởi các tiền nhân để chúng ta lưu ý đến tính cách sáng tạo của vũ trụ. Các hình tròn và vuông là hai hình dáng đựợc thấy không những qua bánh chưng bánh Tết hay là bánh Su Sê mà còn ở trên các đồng tiền đồng của Việtnam.

Sapèque
Hình dáng của các đồng tiền xưa nầy rất liên quan đến thiên văn học của người Việt cổ: sự tròn trĩnh của các đồng tiền gợi lại Trời tròn như cái bát úp cùng Đất qua lỗ vuông ở giữa. Thông thường thì có một tỷ lệ phải tôn trọng ờ các đồng tiền xưa nầy: 70 phần trăm cho hình tròn và 30 phân trăm cho hình vuông. Hai dáng hình vuông tròn nầy cũng được thấy qua cây gậy tre mà trưởng nam dùng đi theo sau quan tài trong lúc đưa đám tang của cha. Còn nếu người qua đời là mẹ thì người con phải đi trong tư thế lùi trước nhìn quan tài. Đây là nghi thức « Cha đưa mẹ đón » cần phải tôn trọng trong phong tục đám tang của người dân Việt. Gậy tre biểu tượng tính ngay thẵng và khả năng chịu đựng của cha. Nếu là mẹ thì phải thế với cây vong để nói lên sự gian dị, dịu dàng và khéo léo. Cây gậy phải có đầu tròn và chân hình vuông để biểu tượng Trời Đất còn thân gậy thì dành cho con cái với hàm ý là cần sự che chở của Trời Đất, giáo dục của cha mẹ và tương trợ của anh em trong xã hội. Để bày tỏ sự kính trọng đối với người qua đời, quan khách phải lạy trước quan tài với con số chẳn (2 hoặc 4) vì người qua đời sẻ về âm phủ (Âm). Theo nhà nghiên cứu Việt Trần Ngọc Thêm, mọi thứ liên quan chặt chẽ hoặc xa xôi đến cái chết đều phải sử dụng số chẳn (Yin=yên bình=cái chết).

Thưở xưa thường có phong tuc để trong miệng người chết một lát vàng (Dương) để bao quản thể xác và để tránh thối rữa.

Bàn thờ tổ tiên

Trong lúc hấp hối , người chết được các người thân nhân cho một biệt danh (hay tên thụy) mà chỉ họ và người chết biết thôi vì đến ngày giỗ, người chết sẻ được gọi về nhà để tham dự cúng kiến và tránh các cô hồn. Bởi vậy người ta thường nói tên cúng cơm để nhắc nhở mỗi người có biệt danh. Cũng phải chọn con số chẳn với các bó bông dành cho tang lễ. Nhưng có một trường hợp ngoài lệ khi người chết là cha mẹ hay Phật. Thông thường trước bàn thờ của các người nầy thường cắm ba cây nhan trong bình hay là quỳ gối đầu đụng tới đất lạy 3 lần (số lẻ) vì lúc nào cũng xem họ là những người thân thuộc còn sống. Để bày tỏ sự kính trọng với các người cao tuổi còn sống, người ta chỉ bái 1 hay 3 lần mà thôi. Ngược lại trong lễ đám cưới, cô dâu trước khi về nhà chồng phải qùy bái cha mẹ ruột có công sinh thành và nuôi dưởng mình nhưng chỉ lạy với số chẳn vì từ nay cô dâu kể như chết và thuộc về nhà chồng.

Còn có một phong tục cho đêm tân hôn. Chọn một phụ nữ có nhiều con, đức hạnh vẹn toàn, được gia đình chú rể mời đến để trực tiếp dọn giường với đôi chiếu: 1 úp 1 mở theo mô hình kết hợp của Âm Dương. Thưở xưa, cô dâu chú rể hay trao đổi với nhau bằng một nhúm đất lấy một nhúm muối. Họ muốn thực hiện lời hứa và gắn bó với nhau suốt đời bằng cách lấy Trời Đất làm nhân chứng. Có một thành ngữ cũng cùng một ý nghĩa: Gừng cay muối mặn để nhắc nhở vợ chồng trẻ chớ đừng bỏ nhau vì vị mặn của muối hay vị cay của gừng lại rất đậm đà và rất khó quên cũng như tình nghĩa vợ chồng rất sâu đậm và thắm thiết dù có bao thăng trầm trong cuộc sống.

Để nói đến đức hạnh, người dân Việt thường hay nói

Ba vuông sánh với bảy tròn
Đời cha vinh hiễn đời con sang giàu

Khi nói đến ba vuông, làm ta nhớ đến hình dáng của bánh chưng thường thấy nhân dịp Tết. Với những đường được vẻ thẳng bằng với thước vuông góc, hình dáng nầy tượng trưng lòng trung thành và tính cương trực trong mối quan hệ của Tam Tòng: Tại gia tòng phu, xuất giá tòng phu, phu tữ tòng tữ. Còn 7 vòng tròn thì làm ta nhớ sự tròn trĩnh của bánh giầy. Vòng tròn của bánh tựa như một dãy dấu chấm được cách xa đều đặn với tâm điểm nơi mà có trái tim. Đây là tiêu biểu của một tâm hồn rất thăng bằng mà không có đam mê nào lay chuyển được. Chính ở đây mới thấy sự hoàn thiện của thất tình: hỹ, nộ, ái, lạc, sĩ, ố, dục. Ai mà có được một cuộc sống đạo đức nếu có được lòng trung thành và tính cương trực với mọi người và giữ đựợc mãi khoảng cách một cách cân bằng qua sự bộc lộ tình cảm của mình?

Từ ngữ « vuông tròn » thường được nói đến trong một số châm ngôn dân gian của người Viêt:

Lạy trời cho đặng vuông tròn
Trăm năm cho trọn lòng son với chàng!

Đấy mà xử ngãi (nghĩa) vuông tròn
Ngàn năm ly biệt vẫn còn đợi trông

hoặc là trong các đọan thơ 411-412 và 1331-1332 của Kim Vân Kiều:

Nghĩ mình phận mỏng cánh chuồn
Khuôn xanh biết có vuông tròn mà haỵ

hay

Trăm năm tính cuộc vuông tròn,
Phải dò cho đến ngọn nguồn lạch sông

Lưỡng tính Âm Dương biểu hiện dưới nhiều hình thức ở Vietnam. Ở Trung Hoa thì có một vị thần (ông tơ) lo chuyện hôn nhân nhưng ở Vietnam thì có đôi thần minh, môt ông một bà thường gọi Ông Tơ Bà Nguyêt. Cũng như ở chùa chiền thì có Phật Ông Phật Bà trên bàn thờ Phật. Người dân Việt rất tin rằng mỗi người được gắn bó từ lúc đầu với các con số. Trước khi sinh, bào thai cần phải đợi 9 tháng 10 ngày. Để nói ai có được mệnh tốt thì người ta nói người đó có số đỏ. Còn ngược lại số đen dành cho ai có một định mệnh xấu. [ Con số Âm Dương của người Việt]

Âm Dương trong đời sống của người dân Việt (Yin et Yang dans la vie des Vietnamiens): Phần 1

j050807 Culture, Traditions, Văn Hóa, Vietnam octobre 19, 2018septembre 18, 2025

yinyangviet

Version française

Version anglaise

Triết lý Âm Dương nó được gắn bó mật thiết hằng ngày với đời sống của người dân Việt và được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực. Thuộc về Âm tất cả những gì có tính chất lỏng, ẩm, lạnh, tĩnh, tối, nội hay có cốt yếu nữ tính như mặt trời, mặt trăng, đêm, nước hay mùa đông. Còn ngược lại thuộc về dương tất cả gì hiện ra tính chất cứng, khô, nóng, cử động, sáng, ngoại hay có cốt yếu nam tính như đất, thái dương, lửa, mùa hè vân vân…. Tính âm dương nầy được nhận ra trong việt ngữ qua hai phụ từ « con » và « cái ». Tựa như các mạo từ xác định « le » và « la » trong Pháp ngữ, các phụ từ « con » và « cái » được dùng để chỉ định trong vài trường hợp nào đó tính đực và cái. Nhưng dưa trên các từ chỉ đồ vật có hàm nghĩa tĩnh (không cử động) hay động (cử động) thì các phụ từ « cái » và « con » nầy dùng theo, được thuộc về loại ngữ nghĩa tương ứng tức là có dạng tĩnh hay động như các đồ vật. Phụ từ « cái » dùng khi đồ vật mang tính cách không cử động (tĩnh) ví dụ như cái nhà, cái hang, cái nồi vân vân etc… Ngược lại khi đồ vật có tính cách cử động hay liên hệ đến cử động thì phải dùng phụ từ « con » như con mắt, con tim, con trăng, con ngươi, con dao, con đường, con hẻm vân vân … Con mắt nhúc nhích không ngừng cũng như con tim đập rộn ràng. Cũng như con trăng hay con ngư cử động. Người Việt cổ thường xem dao như con vật thiêng. Nó được nuôi dưỡng với máu, rượu và gạo. Dù đồ vật được gọi cùng một danh từ nhưng có thể có ý nghĩa khác tùy theo sử dụng từ phụ « con » hay « cái » . Ví dụ sau đây thể hiện tĩnh hay động của chiếc thuyền tùy theo sử dụng tự phụ « cái » hay « con ». Con thuyền trôi theo dòng nước. Có nghĩa là có dùng mô tơ hay có ai chèo nên con thuyền được tiến lên. Ngược lại khi nói cái thuyền trôi theo dòng nước thì không có ai vận hành chiếc thuyền chi cả. Đây là làn sóng nước nó làm thuyền di chuyển một mình. Câu nầy muốn ghi nhận cái trạng thái tĩnh của chiếc thuyền. Thuyền đậu thì gọi là « cái thuyền » còn thuyền chuyển động trên sông thì thường gọi là « con thuyền ». Lưỡng tính âm dương còn thể hiện rõ ràng qua các dụng cụ thông dùng chẳng hạn như dao: dao cái (dao to) hay dao đực (dao rựa).

Sự nhận xét nầy được nhà nghiên cứu và hán học Pháp Alain Thote ghi nhận trong bài có tựa đề là « Origine et premiers développements de l’épée en Chine » (Nguồn gốc và phát triển đầu tiên của các thanh kiếm ở Trung Hoa). Các gươm của người Việt cổ rất được nổi tiếng như dao trủy thủ Ngư Trường (Yuchang)(ou l’épée des entrailles de poisson) mà Chuyên Chư (Zhuan Zhu) dùng để giết Ngô Vương Liêu, vào thời Xuân Thu vân vân… Qua các thanh kiếm, có thể biết giống đực hay cái. Từ ngữ « đực rựa » thường được nghe trong các cuộc đàm thoại để ám chỉ các người đàn ông vì họ thường mang mạ tấu hay dao rựa khi ra khỏi nhà từ sự nhận xét của các người dân Việt. Lưỡng tính âm dương thường được thấy từ lâu ở Việtnam trong nghề trồng lúa: chồng cuốc vợ cấy. Tượng trưng giống đực (Dương), lưỡi cày xuyên qua đất (Âm) còn khi lúc cấy, vợ (Âm) truyền lại khả năng sinh sản cho các cây lúa (Dương). Để nói lên sự hoàn hảo gắn bó vợ chồng (Âm Dương), người ta thường nói: thuận vợ thuận chồng tát biển Đông cũng cạn.

Người Việt cổ rất gắn bó không những với đất mà luôn cả môi trường nơi họ sinh sống vì nhờ các hiện tượng thiên nhiên (mưa, nắng, gió, mây vân vân…) họ có được có mùa mang tốt đẹp hay không. Việc trồng lúa trên nương rẫy còn tùy thuộc sự may rủi với thời tiết. Bởi vậy người Việt cổ họ cần sống hài hoà với thiên nhiên. Họ thường xem họ là nối gạch giữa Trời và Đất. Từ khái niệm nầy ta thường hay nói: Thiên Thời, Địa Lợi, Nhân Hòa. Chính ba hệ số nầy dành chiến thắng cho dân tộc Việt với các nhà chiến lựơc Trần Hưng Đạo, Nguyễn Trãi hay Quang Trung trong công cuốc chống ngọai xâm. Người dân Việt xem trọng các hệ số nầy trong cách suy nghĩ và cuộc sống hằng ngày. Đối với họ, cái khái niệm nầy nó có một ảnh hưởng không chối cãi được trên con người: định mệnh thường được áp đặt theo ý trời và còn phụ thuộc theo ngày sinh tháng đẻ. Con người có thể hấp thụ được linh khí tốt hay xấu (qi) mà trời đất tạo ra với môi trường trong và ngoài nơi mà con người ở. Nghệ thuật làm điều hòa linh khí môi trường sẻ làm giảm đi sự buồn phiền và mang lại sự thoả mái và sức khoẻ cho con người. Một mãnh đất bằng phẳng không có nhấp nhô và không có đồi là một mãnh đất thiếu linh khí và không có sự sống. Người Việt ám chỉ núi đồi với Rồng và Hổ. Các nhà thường có Rồng xanh ở phiá tây và hổ trắng ở phiá đông. Con Rồng thông thường hùng tráng hơn con Hổ (Hữu Thanh Long, Tã Bạch Hổ) có nghĩa là núi (Rồng) phải cao hơn đồi (Hổ). Sự hài hoà được hoàn mỹ nếu điạ điểm nào được dựa vào núi và hai bên có các dãy đồi che đở chống gió không làm phân tán đi các chi mà còn dẫn đến một cái hồ hay con sông, nơi có nước và thức ăn cho sự sống và cũng là nơi tụ các chi.

Cái mô hình nầy có thể thấy được qua kinh thành (hay phương thành) Huế. Kinh thành quay mặt về phiá nam vì Kinh dịch đã viết: « Thánh nhân nam diện nhi thính thiên hạ thí (vua quay mặt về phía nam để cai trị thiên hạ) ». Với tính cách quân sự phòng vệ, vòng thành của kinh thành nầy được dựng lên dựa theo kiểu thành lũy của Vauban và bao gồm một hoàng thành (hay Đại Nội) ở mặt phiá nam. Đại Nội nầy cũng bị hạn chế bởi một vòng đai thứ nhì hình chữ nhật 622×606 thước mà trong đó lại có cung thành hay là Tử Cấm Thành, nơi ăn ở sinh hoạt của vua và hoàng gia với một vòng đai cuối cùng cũng gần như vuông (330×324 thước). Sự chồng chéo ba vòng đai nầy thể hiện khái niệm Tam Tài (Thiên-Nhân-Địa). Phía nam của kinh thành nơi có Ngọ Môn, cổng chính của hoàng thành, được dọc theo khúc cong của sông Hương. Cũng như rồng ngoạ về phiá tây, sông nầy bò từ nam lên Bắc len lỏi giữa những gò đồi rồi quay một cách đột ngột 90 độ về phiá đông. Sông Hương gặp hai cù lao Dã Viên và Cổn Hến trước khi đổ ra biển, tạo ra cái « Chi Huyền Thủy » rất phù hợp với sơ đồ được nói ở trên trong thế Hữu Thanh Long, Tã Bạch Hổ mà được Dã Viên và Cồn Hến tượng trưng, ngang mặt với núi Ngự Bình cao 150 thước làm một bức bình phong thiên nhiên theo lý thuyết phong thủy.

Con người có thể tác động và thay đổi cuộc sống của mình. Với những hành động nhân từ đối với kẻ khác, con người có thể tìm thấy được hạnh phúc và cải thiện được phần nào cái nghiệp của mình. Ngày xưa ở Việtnam có một lễ quan trọng mà do triều đình nhà Nguyễn tổ chức hàng năm. Đó là lễ tế Nam Giao. Chính vua có quyền cúng tế Trời Đất và cha mẹ mình ở đàn Nam Giao vì vua là con của Trời. Đàn nầy được xây dựng vào năm 1806 cách kinh thành Huế về phía nam. Đàn Nam Giao có ba tầng, tượng trưng cho thuyết tam tài: Thiên, Đia, Nhân. Mỗi tầng mang một hình dạng và màu sắc riêng tư. Được chay tịnh lòng mình trước đó, vua lên đàn tế và cầu khẩn cho mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an, tạ ơn trời đất. Vua là người trung gian duy nhất giữa Trời và Đất. Quan niệm Tam Tài cũng thưòng được nhắc đến trong các truyện cổ tích Việt Nam.

Trong truyện Sơn Tinh Thủy Tinh, Mỵ Nương được cầu hôn bởi hai vị thần hay là trong truyện Táo Quân, người phụ nữ bị phân vân giữa mối tình xưa và hiện tại. Trong truyện trầu cau, quan niệm tam tài dựa trên vợ, chồng và em. Một khi qua đời họ trở thành dây trầu, cây cau và đá vôi thì bộ ba nầy biểu thị cho tiết hạnh, ngay thẳng và trong trắng. Truyện trầu cau phản ảnh khái niệm cân đối hài hoà mà được thấy trong lý thuyết Âm Dương. Để làm miếng trầu, người ta thường phết vôi trên lá trầu. Rồi thêm vào đó vỏ của cây chay Artocarpus tonkinese màu vàng cam cùng vài lát cau thái mỏng. Rồi bỏ vào miệng và nhai chậm rãi đến khi chỉ còn bã trầu mới nhổ ra sau đó. Có đến 5 vị trong miếng trầu: ngọt với cau, cay với lá trầu, đắng với rễ vỏ của cây chay, mặn với vôi và chua với nước bọt. Hình ảnh dây leo của cây trầu nhô ra từ đất mà được tiêu biểu qua đá vôi và quấn chặt thân cây cau dong dỏng cao thẳng nầy khiến ta nhận thấy được tính chất trung dung giữa Âm và Dương trong sự hài hoà hoàn hảo. Miếng trầu là đầu câu chuyện thuờng được nghe nói trong ngạn ngữ của người Việt. Sự chấp nhận ăn miếng trầu mang nhiều ý nghĩa thường dẫn đến một lời cam kết mà không ai có thể nghĩ khước từ về sau. Nếu đây là sự trao đổi giữa trai và gái thì nó còn có nghĩa là một đề nghị thành hôn. Trong truyền thống của người Việt, miếng trầu là biểu tượng cho hạnh phúc vợ chồng. Vì vậy nó không thể thiếu trong lễ cưới.

Trong nền văn hóa trồng lúa nước, còn có nhiều bộ ba cũng quan trọng như Thiên Địa Nhân. Đây là trường hợp của Thủy, Hỏa, Thổ hay là Mộc, Kim, Thổ. Con người cần có đất để trồng lúa, nước và phân bón để làm cho đất có màu mỡ. Cũng như con người cũng cần có cây cỏ để sinh sống và kim loại để làm dụng cụ canh tác. Nhưng trong trường hợp nào đi nửa, con người cũng cần có đất vì đất là yếu tố chung của Thủy, Hỏa, Thổ hay là Mộc, Kim, Thổ. Chính vì vậy đất (hay Thổ) chiếm môt vị trí trung ương và then chốt trong việc quản lý bốn phương. Trong đời sống nông nghiệp, yếu tố quan trọng sau đất là nước. Bởi vậy người nông dân thường nói: Nhất nước nhì phân. Như nước thuộc về « Âm », người ta gán cho phương Bắc vì phương nầy tương thích với trời lạnh (mùa đông). Ngược lại trong bộ ba (Thủy, Hỏa, Thổ), yếu tố lửa đựợc nối kết với phương nam vì nơi nầy trời nóng và nhiều ánh sáng. Còn yếu tố Mộc thường liên quan đến cây cối mà thường được nẩy nở ở mùa xuân. Bởi vậy Mộc được chiếm ở phương tây với sư tăng trưởng của Duơng. Còn lại là yếu tố Kim với tinh chất dễ uốn nắn và đa dạng nên nó được ở phương đông mà thường được liên nối với mùa thu.

Người Việt thường nhận thấy ở lý thuyết Âm Dương một khái niệm luân phiên hơn là một khái niệm đối nghịch. Hai thành tố Âm và Dương tạo thành một thực thể dẩn đến việc thiết lập một cân bằng thích hợp và hài hoà. Đối với họ, thế giới biểu thị qua tất cả những qui luật tuần hoàn hơp thành bởi sự liên hợp của hai thể hiện luân phiên và bổ sung. Không có gì hoàn toàn âm hoặc hoàn toàn dương, trong âm có dương và trong dương có âm. Hai thanh tố Âm và Dương được xem như là bánh xe lăn. Vận động đến chốn, các thanh tố bắt đầu làm lại. Một khi giới hạn được đạt thì các thành tố nầy trở lại một lần nửa.

Có một lô châm ngôn dân gian có quan hệ nhân quả biểu lộ cụ thể sự chuyển hóa của Âm Dương. Bởi vậy thường nghe nói: Trong rũi có may, Trong họa có phúc, Sướng lắm khổ nhiều, Trèo cao ngã đau, Yêu nhau nhiều cắn nhau đau, Của đi thay người. Hai yếu tố Phúc và Họa thông thường thay đổi đi ngược chiều với nhau. Nhờ có lưỡng tính Âm Dương nầy mà người dân Việt thường kiếm một cân bằng thích hợp trong cuộc sống hằng ngày. Họ tìm cách có được sự hoà thuận hoàn hảo với mọi người và thiên nhiên luôn cả sau khi qua đời. Đây là sự việc mà người ta khám phá được ở mộ cổ Lạc Trương (Thanh Hóa) ba thế kỷ trước Công Nguyên với các đồ mai táng bằng gỗ (Dương) được chôn cất phương bắc (Âm) và các đồ bằng đất nung (Âm) thì ở phương Nam (Dương). Khái niệm cân bằng cũng được thấy rõ ở chùa chiền với Ông Thiện Ông Ác. Chính nhờ triết lý cân bằng nầy mà người dân Việt có khả năng để thích ứng với bất cứ tình huống hay thảm họa nào đi nửa. Chính cũng nhờ nguyên tắc cân bằng nầy mà các nhà lãnh đạo Việt đã tiếp tục giữ được trong quá khứ khi có chung đụng với ngoại bang. Để tránh sĩ nhục cho quân Mông Cỗ bị thất bại hai lần ở Việtnam, tướng Trần Hưng Đạo đề nghị cống nạp cho Hốt Tất Liệt để có được hoà bình bền lâu. Sau khi thắng quân Minh, Nguyễn Trãi không gần ngại thả Vuơng Thông trở về Trung Hoa với 13000 quân lính và đề nghị môt hiệp ước cống hiến 3 năm một lần hai tượng bằng kim loại mịn để đền bồi thường hai tướng nhà Minh Liễu Thăng và Lương Minh bị chết lúc giao chiến.

Cũng như vua Quang Trung rất khiêm tốn và chấp nhận gữi sang Trung Hoa một sứ giã để giải hoà với vua Càn Long sau khi tiêu diệt quân Thanh ở Hànội vào năm 1788 trong một thời gian ngắn ngủi (6 ngày). Cũng không quên nhắc đến thái độ khéo léo của các nhà lãnh đạo cộng sản trên phương diện ngoại giao trong các cuộc xung đột với Pháp Quốc và Mỹ Quốc. Hội nghị Genève (1954) và Paris (1972) biểu hiện một lần nửa giải pháp cân bằng hay phương pháp trung dung mà người dân Việt tìm thấy trong lý thuyết Âm Dương. Ở Vietnam, tất cả đồ vật nào có hình dáng tròn thuộc về Dương còn những đồ vật nào có hình vuông thuộc vế Âm. Đây là một khái niệm đã có từ thuở xa xôi mà người ta nghĩ rằng mặt trời lại tròn và mặt đất thì vuông nhờ người dân Việt cổ san bằng làm cho vuông vức mới làm rẫy và cất nhà được. Chính với quan niệm « thiên viên địa phương (trời tròn đất vuông) » nầy mà nguời Việt cổ có thói quen chia mãnh đất ra chín lô với mô hình dựa trên chữ tĩnh 井 (giếng nước) viết bằng chữ Hán. Lô ở trung tâm dùng để xây cái giếng còn 8 lô xung quanh còn lại để xây cất nhà. Đây là đơn vi gia cư đâu tiên trong xã hội nông nghiệp. Câu châm ngôn dân gian sau đây : trời xanh như tán lọng tròn ; đất kia chằn chặn như bàn cờ vuông phản chiếu quá đúng cái tín ngưỡng nầy. Tổ tiên chúng ta vẫn biết trái đất tròn trong tìm thức nên khi nói « trời tròn đất vuông » là muốn phân biệt giữa thể (cái gì tồn tại tự chính nó) như trời và dụng (cái gì được dùng khi được san bằng) như đất.

[ Âm Dương trong đời sống dân Việt: phần 2]

Tài liệu tham khảo

–Alain Thote: Origine et premiers développements de l’épée en Chine.
–Cung Ðình Thanh: Trống đồng Ðồng Sơn : Sự tranh luận về chủ quyền trống đồng giữa học giã Việt và Hoa.Tập San Tư Tưởng Tháng 3 năm 2002 số 18.
-Brigitte Baptandier : En guise d’introduction. Chine et anthropologie. Ateliers 24 (2001). Journée d’étude de l’APRAS sur les ethnologies régionales à Paris en 1993.
-Thái văn Kiểm: Việt Nam quang hoa . Nhà sách Xuân Thu. USA
-Nguyễn Từ Thức : Tãn Mạn về Âm Dương, chẳn lẻ (www.anviettoancau.net)
-Trần Ngọc Thêm: Tìm về bản sắc văn hóa Việt-Nam. NXB : Tp Hồ Chí Minh Tp HCM 2001.
-Nguyễn Xuân Quang: Bản sắc văn hóa việt qua ngôn ngữ việt (www.dunglac.org)
-Georges Condominas : La guérilla viêt. Trait culturel majeur et pérenne de l’espace social vietnamien, L’Homme 2002/4, N° 164, p. 17-36.
-Louis Bezacier: Sur la datation d’une représentation primitive de la charrue. (BEFO, année 1967, volume 53, pages 551-556) …..

Eglise Trung Linh (Nam Định)

j050807 Art, Gallery, Religion, sculpture, Văn Hóa octobre 11, 2018octobre 13, 2018

Version française

Cách xa toà giám mục Bùi Chu phỏng chừng 1,5 km, nhà thờ Trung Linh là một trong nhà thờ đẹp nhất ở Việtnam. Nhà thờ Trung Linh được xây dựng năm 1928. Giáo xứ Trung Linh còn có sự hiện diện của nhà Mẹ của Hội Dòng Mân Côi Bùi Chu, được Đức cha Đa Minh Hồ Ngọc Cẩn thành lập năm 1946, là Hội Dòng đầu tiên của Bùi Chu được thành lập theo giáo luật. Nhờ đức tin và và đời sống đạo đức của giáo dân nơi nầy, nhà thờ Trung Linh trở thành một địa điểm sầm uất nhất cũa địa phận Bùi Chu với chiều ngày chủ nhật cuối tháng Hoa, có tổ chức cung nghinh Đức Mẹ quanh khuôn viên Thánh Đường và hồ lớn của giáo xứ. Và cũng là nơi ưa thích của các cặp vợ chồng chụp ảnh cưới.

Trung Linh

Loin du diocèse Bùi Chu à peu près de 1,5 km, Trung Linh est l’une des plus belles églises au Vietnam. Cette église a été édifiée en 1928. La paroisse Trung Linh abrite de plus le siège de la communauté religieuse Mân Côi Bùi Chu que l’évêque Đa Minh Hồ Ngọc Cẩn (Giuseppe Dominique Hồ Ngọc Cẩn) a créee en 1946. C’est aussi la première communauté religieuse de Bùi Chu établie selon la loi canonique. Grâce à la foi et la vie morale des gens locaux, l’église Trung Linh devient un lieu de rassemblement spirituel très animé du diocèse Bùi Chu où les festivités sont organisées en l’honneur de la Très Sainte Vierge Marie autour du lac à la soirée dominicale de la fin de la période des fleurs. C’est aussi le lieu préféré des jeunes mariés pour la photographie.

Non nước Cao Bằng (Monts et Eaux Cao Bằng)

j050807 Culture, Gallery, Histoire, Văn Hóa, Villes septembre 13, 2018octobre 6, 2025culture, Histoire, sites touristiques

Le fleuve Nho Quế se faufile comme un serpent à travers les montagnes

Version française
English version
Galerie des photos

Sau công viên địa chất Đồng Văn (Hà Giang), Việt Nam đuợc có thêm công viên địa chất thứ hai Non nước Cao Bằng gia nhập vào mạng lưới công viên địa chất toàn cầu mà tổ chức Liên Hiệp Quốc UNESCO công nhận vào tháng 4 vừa qua (2018). Tỉnh Cao Bằng cùng tên nầy thuộc vùng đông bắc Việt Nam, giáp ranh giới với khu tự trị Quảng Tây của Trung Quốc. Cao Bằng nằm cách xa thủ đô Hànội 286 km. Đến từ Hà Giang, tụi nầy chọn đi qua con đèo độc đáo Mã Pí Lèng. Đèo nầy nằm giữa cao nguyên Đồng Văn, một bên là vách núi Mã Pí Lèng còn một bên là sông Nho Quế. Đèo nầy không dài chi cho mấy chỉ khoảng 20 km nhưng nó rất hùng vĩ ngoạn mục nhất ở Việt Nam vì trong tầm mắt trên cao nhìn xuống đèo nó nhỏ như sợ chỉ, như con rắn bò qua hàng ngàn núi đá trọc màu xám trùng trùng điệp điệp lô nhô cây cối. Đèo nầy được ví như « vua của các đèo » ở Việtnam vì nó rất nguy hiểm với những đoạn cua tay lổn nhổn đá hộc, hai ô tô phải né tránh nhau với tiếng kèn. Sở dĩ đèo nầy mang cái tên Mã Pí Lèng vì theo tiếng Quảng Đông là sóng mũi con ngựa. Tuy nhiên các người Hmong họ cho là sóng mũi con mèo.

Theo lời kể dân gian, các con ngựa cái leo qua đèo nầy dễ bị trụy thai vì dốc nó cao quá chừng khiến con ngựa đuối sức trèo lên tắc thở. Đường nầy được mang tên Hạnh Phúc nhưng thật sư đựợc thành hình với mồ hôi, xương máu và nước mắt của đội quân cảm tử thuộc 16 dân tộc thiểu số (Tày, Mèo, Lolo, Pù Péo vân vân …) cùng nhau đục đẽo từng viên đá ngày đêm trong thời gian suốt 6 năm liền. Có thể nói là con đường gian nan khổ sở nhất cho những ai lái xe nhưng nó cũng là một niềm vui không ít cho những người du lịch thích cảnh vật thiên nhiên hoang dã. Có đến đây mới thành hảo hán vì đây được xem như là Vạn Lý Trường Thành của Việt Nam, có đến đây mới thấy đất nước Việt Nam rất xinh đẹp và xanh tươi.

Cao Bằng là một tỉnh ít bị ô nhiễm nhất chỉ có khoảng chừng 500.000 dân. Cao Bằng nổi tiếng có thác Bản Giốc, có động Ngườm Ngao, có khu di tích Pắc Bó. Chính ở nơi nầy mà người anh hùng của dân tộc Tầy Nùng, Nùng Trí Cao khởi nghĩa dành độc lập chống lại nhà Tống như tộc Lạc Việt với Ngô Quyền. Mặc dầu việc quật khởi không thành, ông được xem là người anh hùng của dân tộc Choang (Tày Nùng) và được tôn thờ ở Cao Bằng nhất là ở chùa Phật Tích Trúc Lâm Bản Giốc. Chính ở nơi nầy mà theo lời chỉ dẩn của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm mà con cháu nhà Mạc chạy về đây cố thủ, làm vua được ba đời thêm vào thế kỷ 16.

Hang Ngườm Ngao

Version française

Après la reconnaissance du parc karstique de Đồng Văn , le Vietnam a eu récemment le deuxième parc géologique Non Nước Cao Bằng reconnu comme membre du Réseau global des parcs géologiques de la part de l’UNESCO en avril dernier (2018). La province Cao Bằng est située au nord-est du Vietnam et a une frontière commune avec la région autonome Kouang Si (Quảng Tây) de la Chine. Elle est distante de la capitale Hànội de 286 km. En partant de Hà Giang, nous sommes décidés de prendre la route menant au col majestueux Mã Pí Leng. Celui-ci est situé au cœur du plateau calcaire Đồng Văn avec d’un côté les falaises de Mã Pí Leng et de l’autre le fleuve Nho Quế. Ce col fait environ 20 km de long mais il est grandiose et très spectaculaire au Vietnam car à portée de vue en haut, le col ressemble à un fil mince ou à un serpent se faufilant à travers des milliers de rochers nus et gris qui se succèdent et se laissent envahir par la végétation. Il est considéré comme le « roi des cols » au Vietnam car il est tellement dangereux avec des tronçons de route en forme de coude et remplis de blocs de pierre équarris en désordre que le klaxon des voitures doit retentir sans cesse pour éviter les risques de collision.

C’est pourquoi ce col porte le nom « Mã Pí Lèng » car selon le cantonais, c’est le bout avant du nez du cheval. Mais pour les Hmong c’est le bout avant du nez du chat. Selon l’on-dit, en prenant ce col, la jument enceinte aurait le risque d’avortement car la pente est tellement haute que le cheval serait mort d’épuisement pour la montée. Cette route sinueuse est appelée souvent « route du bonheur » mais elle a été construite avec la sueur, le sang et les larmes des volontaires recrutés parmi les 16 ethnies minoritaires (Tày, Mèo, Lolo, Pù Péo etc.) du Vietnam, ne cessant pas de travailler jour et nuit durant les six années consécutives pour cette réalisation titanesque.

On peut dire que c’est la route la plus difficile pour les chauffeurs. En passant par ce col, on se sent fier d’être un brave car on le considère comme la Muraille de Chine du Vietnam. C’est aussi une joie immense pour les touristes, en particulier pour ceux qui aiment la nature sauvage. En venant ici, on s’aperçoit que le Vietnam est un très beau pays et qu(il il est incroyablement vert.

La province Cao Bằng est la moins polluée car elle n’a qu’à peu près 500.000 habitants. Cao Bằng est connue pour ses chutes d’eau Bản Giốc, sa grotte Nguờm Ngao, le site historique Pắc Bó. C’est ici que le héros national du peuple Choang Nùng Trí Cao a tenté le soulèvement populaire contre les Song (Chinois) pour établir un royaume Đại Nam au sud de la Chine comme les Vietnamiens avec le général Ngô Quyền. Malgré l’échec de ce soulèvement, il est considéré comme un héros du peuple Choang et vénéré partout à Cao Bằng, en particulier à la pagode Phật Tích en face des chutes d’eau Bản Giốc. C’est ici que sur les recommandations du Nostradamus vietnamien Nguyễn Bỉnh Khiêm que les descendants de la dynastie des Mạc se réfugièrent au 16ème siècle pour se défendre et maintenir encore leur règne pour trois générations.

Grotte Ngườm Ngao (Động Ngườm Ngao)

English version

After the recognition of the Đồng Văn Karst Park, Vietnam recently had the second Non Nước Cao Bằng Geological Park recognized as a member of the Global Network of Geological Parks by UNESCO last April (2018). Cao Bằng Province is located in the northeast of Vietnam and shares a border with the Kouang Si (Quảng Tây) Autonomous Region of China. It is 286 km from the capital Hanoi. Leaving Hà Giang, we decided to take the road leading to the majestic Mã Pí Leng Pass. This is located in the heart of the Đồng Văn limestone plateau with the cliffs of Mã Pí Leng on one side and the Nho Quế River on the other.

This pass is about 20 km long but it is grandiose and very spectacular in Vietnam because from the top, the pass looks like a thin thread or a snake winding through thousands of bare and gray rocks that follow one another and are invaded by vegetation. It is considered the « king of passes » in Vietnam because it is so dangerous with sections of road in the shape of an elbow and filled with disorderly squared stone blocks that the car horns must sound constantly to avoid the risk of collision. This is why this pass is called « Mã Pí Lèng » because according to Cantonese, it is the front tip of the horse’s nose. But for the Hmong it is the front tip of the cat’s nose. According to the saying, when passing through this pass, the pregnant mare would have the risk of abortion or the slope is so steep that the horse would die of exhaustion while climbing it. This winding road is often called « road of happiness » but it was built with the sweat, blood and tears of volunteers recruited from the 16 ethnic minorities (Tày, Mèo, Lolo, Pù Péo etc.) of Vietnam, who did not stop working day and night for six consecutive years for this titanic achievement.

One can say that this is the most difficult road for drivers. Passing through this pass, one feels proud to be brave because this pass is considered the Great Wall of China of Vietnam. It is also a great joy for tourists, especially those who love wild nature. Coming here, one realizes that Vietnam is a very beautiful country and incredibly green.

Cao Bằng province is the least polluted because it has only about 500,000 inhabitants. Cao Bằng is known for its Bản Giốc waterfalls, Nguờm Ngao cave, and the historical site Pắc Bó. It is here that the national hero of the Choang Nùng people, Trí Cao, attempted a popular uprising against the Song (Chinese) to establish a Đại Nam kingdom south of China, like the Vietnamese with General Ngô Quyền. Despite the failure of this uprising, he is considered a hero of the Choang people and is venerated everywhere in Cao Bằng, especially at the Phật Tích pagoda opposite the Bản Giốc waterfalls. It is here, on the recommendations of the Vietnamese Nostradamus Nguyễn Bỉnh Khiêm, that the descendants of the Mạc dynasty took refuge in the 16th century to defend themselves and maintain their rule for three more generations.

Grotte Ngườm Ngao (Động Ngườm Ngao)

Galerie des photos (de Hà Giang à Cao Bằng)

Nghệ thuật ẩm thực của người Việt

j050807 Art, Culture, Traditions, Văn Hóa septembre 5, 2018avril 22, 2025Art, culture, tradition

amthucvn

French version
English version

Người dân Việt rất chú trọng nhiều về nghệ thuật ẩm thực nhất là các món ăn hằng ngày. Việc ăn uống nó trở thành một điều tất yếu quan trọng trong cuộc sống và văn hóa của người dân Việt. Cũng không có gì phải ngạc nhiên khi một số từ họ thường dùng đều có chữ ăn dù biết rằng các từ nầy không có liên quan mật thiết đến chữ ăn. Trong các từ nầy, thường thấy chăng hạn: ăn nói, ăn mặc, ăn ở, ăn tiêu, ăn ngủ, ăn gian, ăn hối lộ, ăn hiếp vân vân … Chúng ta thường nghe : Trời đánh tránh bữa ăn để nói lên ông Trời có giận dỗi đi nữa cũng phải tránh quấy rầy buổi ăn của người dân Việt.

Các thức ăn của họ được chế biến một cách kỹ lưỡng theo thuyết Âm Dương Ngũ Hành, một cơ bản chủ yếu của nền văn minh Văn Lang. Âm Dương là biểu tượng của hai thực thể vừa đối lập và bổ sung của vạn vật trong vũ trụ. Thuộc về Âm tất cả những gì có tính chất lỏng, lạnh, ẩm, thụ động, nội hay bản chất nữ tính như trời, mặt trăng, tối, nước và mùa đông. Ngược lại thuộc về Dương tất cả những gì có tính cứng, nóng, khô, năng động, ngoại, hay bản chất nam tính như đất, mặt trời, sáng, lửa và mùa hè. Con người thường được xem là dấu gạch nối giữa hai thực thể đó hay nói đúng là giữa Trời (Âm) và Đất (Dương). Sự hài hoà có thể có được nhờ sự thăng bằng mà con người mang lại cho môi trường, vũ trụ và trong cơ thể của con người. Qua cách thức chế biến tỉ mỉ chu đáo và cá biệt trong mối quan hệ biện chứng của thuyết âm dương, các món ăn của người Việt còn biểu lộ được sự tôn trọng truyền thống văn hóa đã có cả nghìn năm của một nước nông nghiệp và một nền văn minh rực rỡ với kỹ thuật trồng lúa nước. Chính vỉ thế mà gạo không thể thiếu trong một buổi cơm của người Việt. Chính gạo là phần chủ yếu của các món ăn của người Việt: bánh cuốn, bánh xèo, phở, bún , bánh tráng, bánh chưng vân vân. Gạo có thể chỉ xay bỏ vỏ trấu (gạo lứt), dài, tròn, ghiền, thơm hay nếp (không có gluten) vân vân… Còn hơn là một thức ăn, gạo là bằng chứng xác thực của người dân Việt thuộc về đại tộc Bách Việt và cũng là dấu ấn còn lại của một nền văn minh không bị hũy diệt dưới sự thống trị lâu dài của người Hoa.

Âm Dương trong nghệ thuật ẩm thực của người Việt

Cách thức ăn uống của người dân Việt cũng không ngoài lệ với việc tìm kiếm cái trung dung mà được ca tụng trong lý thuyết Âm Dương. « Ngồi ăn chung » thường đòi hỏi phải có sự kính nể và trình độ văn hóa trong nghệ thuật ăn uống bỡi vì có sự tương thuộc hiển nhiên giữa những người thực khách trong việc chia sẻ thức ăn và không gian. Chính vì vậy mà người ta thường nói: Ăn trông nồi , ngồi trông hướng. Không những thận trọng để ý nồi cơm mà còn phải chú ý đến hướng khi ngồi vào ăn. Đó là câu châm ngôn mà cha mẹ người Việt thường nói với các con khi lúc còn nhỏ. Phải biết xử sự cho đúng với hai chữ trung dung khi được mời ăn. Không được ăn mau quá vì sẻ bị xem như vô lễ mà cũng không dược ăn chặm quá vỉ để người khác phải chờ đợi. Cũng không thể ăn hết các thức ăn hay cơm trong nồi vì thể hiện quá đỗi sự tham ăn. Ngược lại ăn ít quá thì sẻ bị xem như là người thiếu lịch sự nhất là có thể làm phật ý chủ nhà. Cái thái độ thận trọng nầy thường được nhắc nhở qua câu tục ngữ nầy: Ăn hết bị đòn, ăn còn mất vợ. Chính vì vậy người dân Việt phải cố kiên trì tìm kiếm cho mình với sự khéo léo cái cân bằng nầy của lý thuyết Âm Dương trong bữa cơm. Tính cách đa dạng trong các thức ăn mà người Việt biến chế, cũng thể hiên rỏ ràng sự dồi dào phong phú của các nguyên liệu. Trong bữa cơm, thường có rất nhiều thức ăn, màu sắc và hương vị chung quanh bát cơm ý là chưa kể đến sự biểu lộ của ngũ giác quan mà đuợc cảm nhận như sau:

Khứu giác : từ các mùi thơm ngào ngạt của các thức ăn.

Thị giác: tìm thấy qua các màu sắc của các nguyên liệu trong việc chế biến thức ăn.

Vị giác: cảm nhận được các vị truyền thống: mặn, ngọt, chua, cay và đắng trong các thức ăn.

Thính giác: thu nhận được tiếng động khi uống trà hay ăn canh.

Xúc giác: cảm giác được khi dùng các đôi đũa.

Với vài món ăn như gà nướng, gà luộc, gỏi cuốn , việc dùng tay rất được thích hợp. Phần đông người Tây Phương thường quen nghỉ rằng văn hóa dùng đũa thuộc về người Hoa. Tuy nhiên nó là sản phẩm của cái nôi văn hóa trồng lúa được tọa lạc ở Đông Nam Á. Chính nhà sử gia Trung Hoa , ông Đàm Gia Kiện công nhận trong quyển sách tựa đề : Lịch sử văn hóa Trung Hoa (1993, trang 769).

Nhớ lại trước thời kỳ Tần Thủy Hoàng thống nhất Trung Hoa, người Hoa vẫn còn ăn bốc thức ăn với tay. Đây là một truyền thống thường thấy ở các dân tộc sống trồng kê, mạch và ăn bánh bao thịt. Họ chỉ biết dùng đũa khi họ mở mang bờ cõi trong cuộc nam tiến. Sự khẳng định nầy nó được xác nhận lại qua các cuộc khám phá gần đây.

Các đôi đũa nầy chỉ làm ra được từ những vùng có nhiều tre. Chỉ có vùng phía nam Trung Quốc và Đông Nam Á. Đũa là công cụ thô sơ được chế biến theo hình giống mỏ chim để có thế bắt lấy dễ dàng hột gạo hay cá và tránh việc bẩn tay với các món ăn có nước (súp, cháo, nước mắm vân vân …). Người ta tìm thấy ở nơi người dân Việt một triết lý giản dị và hóm hỉnh trong việc dùng đôi đũa. Đôi đũa thường được xem như cặp vợ chồng:
Vợ chồng như đôi đũa có đôi
Bây giờ chồng thấp vợ cao như đôi đũa lệch so sao cho bằng.

Dưới thời nhà Lê, việc bẻ gãy đôi đũa đồng nghĩa với hai chữ ly dị. Thà có một bà vợ ngây ngô hơn là có một cặp đũa cong vòng. Chính vì vậy ta thường nghe qua tục ngữ nầy như sau : Vợ dại không hại bằng đũa vênh.

Ngoài tính cách nhanh nhẹn và linh hoạt trong việc dùng đũa, người ta không thể quên tính cách tập thể mà thuờng gán cho đũa. Thông thuờng người ta ám chỉ bó đũa để nhắc đến sự đoàn kết. Tục ngữ : Vơ đũa cả nắm phản ánh cái ý niệm nầy khi người ta muốn chỉ trích người nào hay gia đình của họ từ một cuộc tranh cãi hay thảo luận nào không cần biết tính cá biệt.

Trong cách thức ăn uống, người dân Việt vẫn coi trọng sự thăng bằng của lý thuyết Âm Dương. Một bữa cơm ngon phải thích hợp với các tiêu chuẩn mà thường phụ thuộc lẫn nhau:

Nó phải phù hợp với khí hậu. Nó không thể nói là ngon dù có những món ăn thú vị.
Nó phải ở nơi nào và có một bầu không khí thỏa mái nếu không nó cũng không ngon.
Nó phải chia sẻ với các người bạn thân thiết nếu không chữ ngon cũng không thể gán cho nó.

Từ các tiêu chuẫn được nêu ở trên đây, một bữa cơm ngon không nhất thiết phải có thức ăn nhiều. Đôi khi tìm thấy ít ỏi thức ăn trong bữa cơm ngon. Đó là bữa cơm của người nghèo mà sự kết hợp khéo léo các rau thơm khiến giữ được một vai trò quan trọng trong bữa cơm ngon. Việc tìm kiếm sự thăng bằng thích đáng trong lý thuyết âm dương thường được được nêu lên biểu lộ hiển nhiên trong các món ăn, cơ thể con người và giữa người và môi trường. Trong nghệ thuật ẩm thực, 3 điểm quan trọng sau đây được nêu lên:

1°) Sự thăng bằng Âm Dương trong các món ăn.

Dựa trên cách phận loại mà người Việt thiết lập theo ngũ hành của Âm Dương thì mới nhận thấy được người Việt rất chú ý đến chuyện phân biệt các món ăn: hàn (Nước), nhiệt (Hỏa), ôn (Mộc), lương (kim) và bình (Thổ). Họ lưu ý đến chuyện bù đấp tương tác và kết hợp của các nguyên liệu và gia vị trong việc chế biến các thức ăn. Có một bản liệt kê rau cỏ và gia vị được ghi nhận lại nhờ các công thức nấu ăn của người Việt. Được dùng để trị các chứng bệnh phong hàn (ho, cúm vân vân ..), gừng (thuộc về Dương) thường thấy được xử dụng nhiều ở trong các món ăn có xu hướng mang tính chất hàn (lạnh): bí đao, cải bắp, rau cải hay cá. Ớt (thuộc về Dương) có hương vị cay thường được dùng ở các món ăn có xu hướng mang tính chất lạnh hay ôn (hải sản, cá hấp vân vân…). Nguời ta có thói quen ăn trứng gà hay vịt lộn (thuộc về Âm) nên thường ăn với rau răm (thuộc về Dương). Cũng như dưa hấu (thuộc về Âm) thường ăn lúc nào cũng có muối (thuộc về Dương). Nước chắm đặc biệt của người dân Việt vẫn là nước mắm. Trong cách pha nước mắm, thường thấy có 5 hương vị được xếp theo ngũ hành của Âm Dương: mặn với nước mắm, đắng với vỏ chanh, chua với nước chanh hay giấm, cay với ớt ghiền nát hay thái nhỏ và ngọt với đường bột. Năm mùi vị (mặn, đắng, chua, cay, ngọt) nầy phối hợp và được tìm thấy trong nước mắm tương ứng hoàn toàn với 5 hành chỉ định trong lý thuyết Âm Dương (Thủy, Hỏa, Mộc, Kim, Thổ).

2°) Sự thăng bằng Âm Dương trong cơ thể con người.

Các thức ăn người Việt dùng thường được xem như là một vị thuốc hữu hiệu với chủ đích để bổ khuyết loạn năng gây ra bỡi sự thiếu thăng bằng Âm Dương trong cơ thể con người. Đối với người Việt, kịch bản mà thường thấy ở trong tạo hóa hay tái diễn lại trong cơ thể của họ. Khi một bộ phận có « âm » nhiều quá thì con người sẻ cảm nhận có sự suy giảm chuyển hóa sinh lý ngay (cảm giác lạnh, nhỉp tim chậm lại, tiêu hóa khó khăn vân vân…). Còn ngược lại nếu có « dương » nhiều quá thì sẻ có sự tăng nhanh chuyển hóa sinh lý (cảm giác nhiệt nhiều, nhịp tim đập mau, sự tăng động thất thường thể xác hay trí tuệ vân vân…). Bỡi vậy cần có lại sự thăng bằng Âm Dương để duy trì cuộc sống và đảm bảo sức khỏe. Để khôi phục lại sự thăng bằng nầy, một người bệnh có nhiều « âm » quá phải cần dùng các thức ăn có tính chất dương. Ngược lại với một người bệnh có « dương » nhiều thì phải chửa bệnh với các thức ăn mang nhiều tính chất « âm ». Đối với người Việt , ăn tức là tự chữa bệnh. Nguời bị chứng táo bón ( bệnh thuộc về dương) được khỏi bệnh với các thức ăn có tính chất âm (chè đậu, chè đậu xanh vân vân …). Nguợc lại bị tiêu chảy hay đau bụng (bệnh thuộc về âm) thì chỉ trị có hữu hiệu với các thức ăn có nhiều gia vị (gừng, riềng vân vân mang tính chất dương). Người bị cảm lạnh chỉ tìm được giải pháp qua một tô cháo có nhiều khoanh gừng.

3°) Sự thăng bằng Âm Dương với môi trường.

Người dân Việt hay thường nói : Ăn ở theo mùa. Câu tục ngữ nầy phản ánh thái độ của người dân Việt lúc nào cũng muốn có sự hài hòa với thiên nhiên và môi trường trong các thức ăn. Mùa hè nóng nực thì có rất nhiều rau cỏ, hải sản và cá. Người Việt thường thích cá và rau cỏ. Họ quen nấu nước để luộc rau, làm dưa hay làm gỏi. Các món ăn có nước cũng được ưa chuộng nhất là phở, món ăn truyền thống của người dân Việt. Các vị đắng và chua cũng không thể thiếu được trong thức ăn của người Việt. Đó là món canh chua thường được nấu với cá hay tôm, me (hay dứa) và cà chua. Nguợc lại với mùa đông, để chống lạnh, người Việt thích ăn thịt và các món ăn thường có mỡ (thuộc về Dương). Việc sử dụng các dầu thực vật hay động vật và nhiều thứ gia vị như gừng, ớt, tỏi, tiêu vân vân … cũng không ít. Rim thịt với nước mắm, xào hay rán là những phương pháp nấu chín thường thông dụng và đáp ứng với sự thay đổi thời tiết. Việtnam là một nước nhiệt đới (thuộc về Dương) nên có rất nhiều món ăn mang tính chất «lạnh ». (thuộc về Âm). Đây là sự nhận xét mà ông tổ của ngành y học cổ truyền Việtnam, Hải Thương Lãn Ông (Lê Hữu Trác) có dịp ghi lại trong quyển sách mang tên là Nữ Công Thắng Lãm. Trên 120 thực phẩm liệt kê, ông đã chứng minh có một trăm thực phẩm có tính chất Âm. Sự nhận xét nầy làm sáng tỏ sự ưa thích hiển nhiên của người Việt với các món ăn có tính chất Âm trong cấu trúc ăn uống truyền thống và sự quan tâm của họ trong việc tìm kiếm thăng bằng với môi trường và thiên nhiên.

Ở Tây Phương, số người thích ăn các món ăn việt càng ngày càng nhiều. Ngược lại các món ăn ngoại quốc mà nước sốt giữ một vai trò quan trọng, các món ăn việt chỉ dùng rất nhiều các rau cỏ và gia vị mà còn được xem là các món ăn nhẹ nhàng và dễ tiêu. It mỡ so với các món ăn của người Trung Hoa nhưng nhờ có nét độc đáo và tinh tế nên cũng có được đến 500 món ăn mà mọi người biết nhiều nhất là món chã giò hay nem.

Chính trong các món ăn việt nầy người ta tìm thấy không những sự hài hoà của các hương vị và các biến đổi tinh tế chung quanh bát cơm mà còn có sự hòa hợp sâu sắc và mật thiết với thiên nhiên và môi trường.

Âm Dương không mất đi sinh lực cũng như

người dân Việt tâm hồn và khí chất.

Việt Nam Quê Hương tôi. Đất Rồng và Huyền Thoại

j050807 Culture, Histoire, Lịch sử, Văn Hóa août 23, 2018décembre 1, 2025culture, Histoire, Vietnam

Địa chỉ email:anh_tuan.dang@vietnammonpaysnatal.fr

Paris, kinh đô ánh sáng

Việt Nam hai tiếng nhớ nhung

Văn hóa Lương Chử

Tại sao chọn gọi là Đất Rồng và Huyền Thoại ?

intro

Version française
English version
Thư viện hình

Việt Nam là một quốc gia ở Đông Dương mà người dân rất yêu chuộng hoà bình, độc lập và tự do. Là người dân Việt thì phải có khả năng kháng cự lại trước hết việc đồng hóa hay là tư tưởng ngoại bang và hảnh diện có mang ở trong tĩnh mạch dòng máu của cha Rồng. Đối với người dân Việt, không còn sự hoài nghi nào cả vì qua truyền thuyết Con Rồng Cháu Tiên có từ thuở nào, họ là con cháu của cha Rồng mặc dầu họ biết rõ từ nay nguồn gốc qua các công trình khoa học di truyền. Họ là người thừa kế của nền văn hóa Hòa Bình và văn hóa Phùng Nguyên và thuộc về đại tộc Bách Việt, những bộ tộc sống rải rác ở phía nam sông Duơng Tử (Văn hóa Lương Chử và Thạch Gia Hà). Nuớc ở nơi nầy nó thấm nhuần với đất vì có thể là vậy nên quốc gia của họ thường được gọi là Đất Nước.

Cũng trên mãnh đất của đồng bằng sông Hồng nầy đã qua bao nhiêu thế kỷ trước Công Nguyên có một vương quốc sáng lâp một triều đại với các vua Hùng huyền thoại (nước Văn Lang). Sau đó được thay thế bởi nước Âu Việt của An Dương Vương (Thục Phán) mà thành trì Cổ Loa là thủ đô, một bằng chứng cụ thể của vương quốc nầy bị thôn tính về sau bởi Triệu Đà, một danh tướng của hoàng đế Trung Hoa Tần Thủy Hoàng. Ông nầy sáng lập ra nước Nam Việt (Nan Yue) lại bị thôn tính lúc đầu bởi Hán Vũ Đế và về sau bởi quân Tàu của danh tướng Mã Viện (Ma Yuan) dưới thời Hán Quang Vũ Đế (Guang wudi) với một nghìn năm bắc thuộc trước khi có cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc của tuớng Ngô Quyền với chiến thắng rực rỡ trên vịnh Hạ Long, một trong di sản thế giới của Việt Nam.

Trong thời kỳ đô hộ, văn hóa Đồng Sơn bị hủy diệt. Người ta tìm thấy trong văn hóa nầy các thạp đồng và nhất là cái trống đồng uy nghiêm biểu hiệu quyền lực và đặc tính của dân tộc Việt đã bao lần suýt bị hủy diệt bởi đế chế Trung Hoa theo dòng lich sử. Đây không phải là lịch sử của các triều đại vua chúa (Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần, Hậu Lê, Nguyễn vân vân…) hay các phong trào tư tưởng mà chính đây là lịch sử của dân tộc nông dân bền bỉ từ biên cương Việt Trung (Cao Bằng) đến mũi Cà Mau, vất vã khó nhọc để lại dấu ấn cho quang cảnh của mãnh đất nầy. Sự hy sinh của họ không phải là một từ vô ích. Các hào kiệt của họ thà làm qủi phương nam thay vì làm các vương công phương Bắc. Còn các nữ hào kiệt cũng không ngần ngại đáp lời sông núi. Đó là hai bà Trưng Trắc Trung Nhị, Dương Vân Nga, Triệu Ẩu, Ỷ Lan, Nguyễn Thị Giang (Cô Giang), Nguyễn thị Minh khai vân vân. Không người con Việt nào có thể quên câu nói bất diệt của Nguyễn Thái Học trước cái chết :

Chết vì Tổ Quốc.
Đây là số mệnh quá cao thượng, đáng khen

Trên chiến trường, không có lực luợng ngoại bang nào có thể đánh bại khi có chạm trán với người dân Việt. Chính họ dành được sự thắng lợi nhờ ba yếu tố nầy: Thiên Thời, Đia Lợi và Nhân Hòa. Chính yếu tố sau cùng nầy nó đem lại sự khác biệt trong cuộc chiến tranh tiêu hao. Nguyễn Trãi đã có dip nói rằng thà chinh phục nhân tâm hơn là chiếm đoạt thành trì. Hiên ngang trước quân giặc mạnh hơn họ thì họ cần phải kiên nhẫn nghĩ đến các thể thức thường được áp dụng trong lý thuyết Âm Dương : Lấy Yếu chống Mạnh hay Lấy Cụt chống Dài. Chính nhờ mưu lược nầy mà được Thống soái Trần Hưng Đạo sử dụng để chống lại hạm đội xâm lược Nguyên-Mông của Hốt Tất Liệt trong trận chiến sông Bạch Đằng năm 1288 và sau đó sĩ phu Nguyễn Trãi dành phần thắng lợi trong cuộc chống giặc nhà Minh của hoàng đế Vĩnh Lạc, người xây dựng Cố Cung ở Bắc Kinh được thiết kế bởi người Việt tên là Nguyễn An (Ruan An) và xua đuổi quân Tàu ra khỏi Việt Nam vào năm 1428.

Dùng chiến thuật di quân (Dương) trước sự bất động của quân nhà Thanh (Âm) phù hợp hoàn toàn với địa lợi, vua Quang Trung đánh bại chớp nhoáng quân địch vào năm 1788 trong 5 ngày Tết để lấy lại Thăng Long. Chính cũng Quang Trung lợi dụng sự không biết đia thế của quân địch mà dành phần thắng lợi thần tốc ở rạch Gầm-Xoài Mút (Mỹ Tho) với quân Xiêm La (Thái Lan) của tướng Chakri khi ông nầy gởi sang 50 vạn binh tiếp viện cho vua Gia Long. Không có dân tộc nào có thể cưởng lại trước sự bành trướng của người dân Việt trong cuộc Nam Tiến đến mũi Cà Mau. Đó là trường hợp của hai vương quốc Chămpa ở miền trung và Chân Lạp ở đồng bằng sông Cửu Long.

Dù bị nghìn năm bắc thuộc và có sự đóng góp văn hóa ngọai bang, những người nông dân con Việt mảnh khảnh nầy, chân vùi dưới bùn ở giữa các ruộng lúa, đã gìn giữ được những gì qúi giá nhất của các dân tộc trên thế giới. Đó là những truyền thống ( ca dao chẵng hạn) và tiếng Việt dựa trên chữ Hán sau nầy dùng chữ Latinh với ông thầy tu dòng tên là Alexandre de Rhodes. Chỉ còn bộ tộc Lạc Việt duy nhất thuộc đại tộc Bách Việt không bị hán hóa qua nhiều thế kỷ. Chính Đức Khổng Tử đã có từng so sánh sinh lực có ở nơi người Trung Hoa và người Lạc Việt, tổ tiên của người Việt Nam ngày nay: can đảm và vũ lực thuộc về người Trung Hoa, còn Lạc Việt thì khoan dung và nhân từ.

Tuy nhiên người dân Việt luôn luôn gắn bó sâu đậm với đất nước khiến họ không nhường bộ trong cuộc đấu tranh vì thế theo sự suy luận của một nhóm người, họ là những kẻ đi chinh phục tàn nhẫn và đáng sợ nhưng còn nhóm người khác thì họ là những người bảo vệ chính đáng trong công cuộc chiến dành lại độc lập và tư do. Dù sao họ đã hy sinh quá nhiều trong quá khứ về sinh mạng cho hai khái niệm: độc lập và tự do mà họ không có quen để lựa chọn hay tách biệt. Chính vì vậy họ vẫn trong tình trạng khổ tâm không ít. Rồi họ cũng có lần lượt hai khái niệm nầy với cái giá mạng người quá đắt. Việc ý thức tập thể bất đầu thành hình qua nhiều năm với Nguyễn An Ninh.

Mặc dầu ba vị vua trẻ Việt Nam Hàm Nghi, Thành Thái và Duy Tân bị lưu đày ở Algérie và La Réunion và việc xử trảm nhiều nhà cách mạng trong đó có một chàng trai trẻ tài ba Nguyễn Thái Học, người dân Việt vẫn không mất nhuệ khí trong các cuộc nổi dậy và dành lại độc lập với chiến thắng ở Điên Biên Phủ vào năm 1954. Việc thả ba trăm tấn bom (265 kí cho mỗi người dân Việt) và 60 triệu lít chất làm rụng lá cũng không làm nản lòng người dân Việt trên con đường thống nhất lại đất nước với sự sụp đổ chính quyền Saïgon vào năm 1975 sau đó dẫn đến việc đày biết bao nhiêu người lính miền nam đến trại học tập và cuộc di tản chưa từng thấy, có rất nhiều người thuyền nhân chết đuối và bị hảm hại bởi hải tặc ở biển Đông và vịnh Thái Lan để đi tìm tự do.

Theo lời tường thuật của nhiều tác giả Tây Âu, (Barry Wain, Magali Barbieri) có dịp nghiên cứu về vấn đề nầy thì có ít nhất tổi thiểu là 250.000 người Việt vượt biên chết ở biển. Theo sự dự tính của cơ quan HCR (Haut Commissariat pour les Réfugiés), từ 1975 đến 1991, trong 16 năm, có gần một triệu người dân Việt mà trong đó có 8 trăm nghìn người di tản đã lìa bỏ Việt Nam. Con đường hòa giải dân tộc rất còn xa vời vì nó đầy gian nan, cạm bẩy và vụng về sau ba thập niên chiến tranh và đau khổ.

Một trang lịch sữ đã khép lại nhưng Việt Nam phải trả giá rất đắt không những trên phương diện con người và môi trường bởi vì vẫn tiếp tục nhận những hậu quả không ước lượng nổi của bao nhiêu thập niên chiến tranh (chất độc da cam chẵng hạn). Theo tờ báo thông tin của Unesco ghi lại tháng năm năm 2000, một tổ chức làm việc dưới sự bảo hộ của Liên Hiệp Quốc, ước tính có một phần năm rừng ở miền nam bị hủy hoại bởi các thuốc diệt cỏ của Hoa Kỳ.

Người trai nước Việt ngày nay không biết hận thù và cũng không có nỗi buồn chiến tranh của nhà văn Bảo Ninh. Nhưng thách thức nghèo đói vẫn còn rình rập đeo đuổi. Bóng ma chiến tranh nó vẫn còn đó theo dòng ngày tháng ở biển Đông với các đảo Hoàng Sa bị cưởng đoạt năm 1974 và Trường Sa gần đây bởi người phương Bắc mà mối đe dọa càng ngày càng quá khiêu khích. Trước tham vọng quá đỗi của Trung Quốc, bài thiên sữ thi « Nam Quốc Sơn Hà » của tướng Lý Thường Kiệt phá Tống bình Chiêm, khẳng định lại chủ quyền của Việt Nam, nó trở lại ám ảnh tâm trí và vang âm trong trái tim của người con Việt.

Tuy rằng với bao nỗi lo âu và cuộc sống quá tồi tệ, không ai có thể quên đi được mãnh đất nầy mà người con Việt thường gọi là Quê Hương vì chỉ ở nơi nầy có thể tìm lại kỷ niệm của tuổi ấu thơ, mái trường xưa, nguồn gốc và quá khứ. Mặc dầu mãnh đất nầy nó đồng nghĩa với chữ nghèo nàn và khổ cực, nó là lý lẽ sống đấy vì ông cha ta tranh đấu và giành được từ khi lập nước với mồ hôi, nước mắt và xương máu. Cũng như mẹ, mỗi người con dân Việt chỉ có một người mẹ duy nhất trong đời không ai có thể thay thế được. Ngoài làng ra, hình ảnh đình làng, con trâu, nón lá hay cây tre không bao giờ xoá mờ trong kí ức tập thể của người con Việt cả. Đối với những người con Việt viễn xứ, đây chỉ là một khoảng thời gian tạm thời thôi chớ nó không phải là một kết cục chính. Hình bóng Quê Hương nó vẫn đeo đuổi mãi họ như chiếc đòn gánh trên vai của người bán hàng rong với biết bao nhiêu trìu mến và luyến tiếc.

PCHTVN

Tại sao chọn gọi là Đất Rồng và Huyền Thoại ?

Người Việt cổ có thói quen xăm mình trên cơ thể. Tục lệ « man rợ » này, thường được nhắc đến trong các biên niên sử Trung Quốc. Nếu chúng ta dựa vào các văn bản Việt Nam thì đây là tục lệ nhằm bảo vệ họ để tránh sự tấn công của các con thuồng luồng (chắc đây là các con sấu hay giao long). Ngoài ra, họ thường nói bóng gíó qua các truyền thuyết để cho phép hậu thế truy tìm ra được nguồn gốc bởi sự hủy diệt có hệ thống nhất là nền văn hóa và trống đồng và sự đàn áp không ngừng của nguời Trung Hoa trong thời kỳ bắc thuộc gần đến một ngàn năm.

Theo nhà nghiên cứu người Pháp Paul Pozner, sử học Việt Nam dựa trên một truyền thống lịch sử truyền khẩu rất lâu đời có trước thời đại của chúng ta dưới dạng truyền thuyết ở trong các đền thờ tổ tiên. Nhà văn Phạm Duy Khiêm, người Việt Nam đầu tiên đỗ tú tài cổ điển Pháp ở thời thuộc địa, đã có dịp kể lại cho chúng ta các truyền thuyết và các câu chuyện cổ tích nầy trong cuốn sách nổi tiếng có mang tựa đề “Légendes des terres sereines” mà ông được giải « Prix littéraire d’Indochine » vào năm 1943 về văn hóa và trí tuệ của người dân Việt. Chính vì những lý do nêu trên đây mà chúng ta chọn vùng đất của các con rồng và huyền thoại để chỉ định nước Việt Nam.

- Tàn tích của chế độ mẫu hệ của tộc Việt.
- Anh Cả anh Hai
- Đi tìm nguồn gốc dân tộc Việt
- Văn hóa Việt có phải là bản sao của văn hóa Tàu không?
- Tại sao Việt Nam không bị đồng hóa bởi người Hoa?
- Chim Lạc có phải vật tổ của người dân Việt không?
- Giải mã những thông điệp mà người Việt cổ để lại trong truyền thuyết.
- Nam Tiến: sự kết thúc nước Chiêm Thành (Fin du Champa)
- Tục lệ thờ cá Ông (Le culte de la baleine)
- Làng Việt Nam (Village vietnamien)
- Thiền Tông Việt Nam (Le zen vietnamien)

Cập nhật 1 tháng 12 2025

Paysage époustouflant du Vietnam

j050807 Art, Gallery, Văn Hóa août 21, 2018septembre 21, 2025Art, photos, văn hóa, Vietnam

Version vietnamienne

English version

Le paysage du Vietnam est vraiment magnifique et exceptionnel. L’eau est omniprésente partout et en osmose avec la terre. C’est pour cela que les deux mots Terre-Eau sont employés pour désigner cette contrée. Pour un passionné de la photographie, c’est l’endroit idéal où on peut faire de beaux clichés pour immortaliser son voyage. Du nord jusqu’au sud, le paysage est tellement contrasté qu’l est impossible de rester indifférent devant l’étonnante beauté de la nature.

Dans le nord, on est émerveillé par les pitons ahurissants et majestueux émergeant des eaux limpides et les îlots de formes diverses dans les baies d’Along et Hoa Lư et par les rizières en étages pratiquées par les minorités ethniques au cœur des montagnes (Sapa, Mộc Châu, Hà Giang, Cao Bẳng). Au centre, dans les zones montagneuses et les basses plaines côtières, outre les grottes stalactites de Phong Nha-Kẻ Bàng et Sơn Động et les patrimoines mondiaux de l’Unesco (Huế, Mỹ Sơn, Hội An), il y a de belles plages d’un bleu azur ( Mỹ Khê, Hội An, Nha Trang, ) et des parcs nationaux de Yok Don et Nam Cát Tiên. Dans le sud, la beauté de la nature n’est pas moindre, en particulier dans le delta du Mékong.

C’est ici que grâce à la main de l’homme, des panoramas se révèlent magnifiques: des vastes champs de rizières à perte de vue, des vergers luxuriants (Bến Tre, Mỹ Tho, Cái Bè) et des beaux villages traditionnels tout le long des arroyos (cours d’eau) sans oublier les mangroves de la péninsule de Cà Mau et de Châu Đốc

phongcanh

Phong cảnh hữu tình của đất nước

Phong cảnh ở Việtnam thực sự nó quá tráng lệ và phi phàm. Nước ở đâu cũng có và được thấm nhuần với đất từ thưở nào nên hai chữ Đất Nước mà người Việt thường dùng để chỉ định Quê Hương. Đối với một người đam mê chụp ảnh, đây là nơi lý tưởng mà có thể tạo ra những tấm ảnh tuyệt vời để lưu niệm cuộc hành trình của mình. Từ Bắc đến Nam, phong cảnh nó tương phản đến đổi mà không ai có thể dửng dưng được trước nét đẹp tuyệt vời, một tác phẩm nghệ thuật tạo hình thiên nhiên của tạo hóa. Ờ miền Bắc, thì có những chỏm núi vôi uy nghi làm ta sửng sốt nhô lên khỏi mặt nước và các đảo đá hình thù đa dạng ở vịnh Hà Long và Hoa Lư, những cánh đồng lúa bậc thang của các dân tộc thiểu số ở giữa núi rừng (Sapa, Mộc Châu, Hà Giang, Cao Bẳng). Ở miền Trung, ngoài các hang động thạch nhũ của Phong Nha-Kẻ Bàng và Sơn Động và những di tích thế giới Unesco (Huế, Mỹ Sơn, Hôi An), thì ở những vùng miền núi và những nơi đất thấp ven theo bờ biển, có những bãi biển với màu xanh biếc ( Mỹ Khê, Lang Cô, Hội An, Nha Trang ) và các vuờn quốc gia Yok Don và Nam Cát Tiên. Ở miền Nam, nét đẹp cũng không kém nhất là ở đồng bằng sông Cửu Long.

Chính ở đây nhờ bàn tay của con người mà quang cảnh vô cùng ngoạn mục: những cánh đồng lúa ngút tầm mắt, những vuờn cây ăn quả sum sê (Bến Tre, Mỹ Tho, Cái Bè vân vân ) và những ngôi làng truyền thống dọc theo các con kênh mà cũng không nên quên nhắc đến các rừng đước của Châu Đốc và Cà Mau.

Les Mayas (Nền văn minh Maya): Partie 2

j050807 Art, Culture, Gallery, Histoire, Văn Hóa juin 21, 2018novembre 2, 2025Art, civilisation, culture, Maya

Version française

English version

Cho đến năm 1950, nhờ nhà ngôn ngữ nga Yuri Knorosov mà hệ thống chữ viết Maya được giãi mã. Ông nầy đã chứng minh lối viết của người Maya trong việc phiên âm là loại logo âm tiết (từ 900 đến 1200 dấu) so với lối viết của người Ai Cập (734 dấu). Rồi đến 1978, nhà nghiên cứu văn khắc người Mỹ, ông J. Juteson của đại học Stanford đưa vào trong luận án dành về văn tự của người Maya, một ý niệm về việc bổ sung ngữ âm. Có luôn cả văn phạm của người Maya được cung cấp gần đây trong những năm 1980-1990 với các công việc của L. Schele (1982), B. Macleod (1983) và V. Bricker (1986). Nhờ đó mà sự hiểu biết về lối viết của người Maya đuợc thông suốt từ đây. Ngày nay, có thể khẳng định là chữ viết của người Maya là loại logo âm tiết. Nhờ sự tiến triển trong việc giãi mã và các cuộc khai quật mà cái nhìn về người Maya cũng được thay đổi nhất là với những gì họ để lại trong kho tàng tượng hình gồm có hiện nay hơn mười ngàn văn bản. Muốn hiểu một văn tự của người Maya, chúng ta phải đọc từ trái qua phải và từ trên xuống dưới.

Trước đây, chúng ta thường cho rằng người Maya là những người hiền hòa so với người Aztec hiếu chiến. Nhưng nhờ những khám phá khảo cổ gần đây về một số văn bản chữ tượng hình bao gồm các cột (hoặc tấm bia) kỷ niệm, bàn thờ, bản treo tường vân vân… chúng ta mới biết rằng họ cũng rất ưa thích chiến tranh. Đế chế của họ không dựa trên một tổ chức tập trung như của người Inca ở dãy núi Andes. Tuy nhiên, giống như người Hy Lạp, họ sống tập trung ở các thành bang và liên tục chiến đấu với nhau để chiếm quyền bá chủ. Họ đôi khi được gọi là người Hy Lạp của thế giới mới.

Trong mỗi thành phố, có một vị vua thần linh, người nầy được giao nhiệm vụ làm trung gian giữa thần dân và thế giới thần linh, tựa như pháp sư thời xưa. Ngoài việc cung cấp thực phẩm và dùng sức dành được chiến thắng chống lại kẻ thù của mình, nhà vua cần phải bắt tù nhân để hiến tế máu sau đó và mong có được ân huệ của các vị thần linh nhằm đảm bảo sự vĩnh cửu của thành phố của mình trước những thảm họa thiên nhiên (động đất, bão, biến đổi khí hậu vân vân). Người ta cũng thường thấy các chức sắc cao cấp Maya thực hiện nghi lễ trích máu với dao bằng bạch kim hoặc cái gai nhọn của con cá đuối. Mặc dù họ đã phải chịu đựng những hình thức đau đớn trên lưỡi và dương vật của họ, họ vẫn thấy rằng đây là hành động tự nguyện của họ, một sự hy sinh cao cả, vì máu được coi là tài sản quý giá nhất của con người, được dùng để duy trì trật tự vũ trụ và lợi ích của triều đại.

Các lễ vật cúng được thấy rất nhiều và đa dạng. Ngoài máu, họ còn có thể nuôi dưỡng các vị thần bằng mùi và vị. Đôi khi, theo truyền thống của họ, họ quen ném nạn nhân, đặc biệt là các cô gái và trẻ em còn trinh, xuống giếng (hoặc cenote). Đây là trường hợp của Giếng Hy sinh tại Chichen Itza, nơi xương người được tìm thấy (13 sọ của đàn ông, 21 trẻ em và 8 phụ nữ) nhờ quá trình thoát nước được thực hiện bởi các nhà khảo cổ học. Người cai tri (hay lãnh chúa) hay thường tổ chức việc thờ cúng các thần thánh này nên được họ bảo vệ và tôn trọng trong tư tưởng của người Maya. Chính vì thế khi qua đời, lãnh chúa được đi theo con đường gắn liền với sự chuyển động vũ trụ của mặt trời hay mặt trăng để xâm nhập vào âm phủ (thế giới ngầm) và tái sinh ở thiên giới để trở thành một thần thánh nhờ sức mạnh siêu nhiên được ban cho bởi các vị thần. Mặt khác, đối với một người Maya bình thường thì người nầy phải chết trong địa ngục sau một hành trình gian nan đầy nguy hiểm nhưng có thể trở lại trần gian trong một số dịp nhất định với sự đồng ý của thần chết để tham gia vào các nghi lễ do con cháu người nầy thực hiện.

Sự tôn kính mà người Maya bày tỏ với các vị thần của họ thông qua việc hiến tế con người và sự hy sinh bản thân (sẹo và đâm xuyên qua da thịt) đã làm mờ đáng kể cho hình ảnh của họ. Đây là lý do tại sao khi đến lãnh thổ của họ, người Tây Ban Nha xem coi họ là người man rợ tại vì những phong tục nhất định nầy. Tuy nhiên, họ đã phát minh ra con số 0 hai thế kỷ trước khi người châu Âu mượn nó từ người Ả Rập sau các cuộc Thập tự chinh. Số 0 này thường được biểu thị bằng một cái vỏ, một bông hoa và đôi khi là một hình xoắn ốc. Họ quan tâm đến toán học và thiên văn học. Họ biết cách sử dụng riêng các số dương.

Dân tộc Maya là một trong số ít các dân tộc bị thu hút bởi thời gian. Nhờ biết sử dụng hệ thống vigesimal (dựa trên hệ nhị thập phân), họ đã thiết lập nhiều lịch để dự đoán các sự kiện quan trọng (ví dụ như các lời tiên tri), xác định các ngày quan trọng trong lịch sử và chuẩn bị thời gian thuận lợi cho các nghi lễ để các lực siêu nhiên mang lại tích cực cho nông nghiệp và cuộc sống hàng ngày của họ bằng cách trở lại các mùa màng và thời kỳ màu mỡ của trái đất. Lịch của họ cũng chính xác như lịch của chúng ta. Họ đã có thể tính toán được các giai đoạn của sao Kim và thời gian đồng hành của sao Hỏa với độ chính xác đáng kinh ngạc 780 ngày mặc dù chúng ta biết rằng vào thời điểm đó, họ hoàn toàn không có các thiết bị quang học. Người ta có thể nghĩ rằng ngoài khả năng quan sát và kiên nhẫn của họ, họ còn có khả năng suy luận và kết luận rất xuất sắc. Đây là trường hợp của một trong những đài quan sát của người Maya ở Chichén Itzá, Yucatan, Caracol (hay con ốc sên trong tiếng Tây Ban Nha), nơi người ta có thể theo dõi nơi chân trời các vị trí khác nhau của các thiên thể (mặt trời, mặt trăng hoặc sao Kim) từ cửa sổ của tháp. Sự di chuyển của các thiên thể vẫn là một lĩnh vực đặc biệt đối với người Maya vì nó có liên quan chặt chẽ đến việc thờ phượng các vị thần linh. Những vị thần này có mặt ở khắp mọi nơi, ngay cả trong thế giới bên dưới, nơi có nhiều vị thần linh và nhiều cấp độ (9 vị thần, 9 tầng dưới đất).

[ Trở về Người Maya : Phần 1]

mayas_photos

Malgré cela, une percée significative dans le déchiffrement de l’écriture maya eut lieu dans les années 1950 grâce aux travaux du linguiste russe Yuri Knorosov. Ce dernier parvint à prouver que l’écriture utilisée par les Mayas pour la transcription de leur langue, était de type logo-syllabique (de 900 à 1200 signes) comparable à l’égyptien classique (734 signes). Puis en 1978, l’épigraphiste américain de l’université Stanford, J. Justeson introduisit dans sa thèse consacrée à l’écriture maya, l’idée de compléments phonétiques. Même une grammaire se constitua récemment dans les années 1980-1990 avec les travaux de L. Schele (1982), B. Macleod (1983) et V. Bricker (1986). Cela facilite la meilleure compréhension de la tradition écrite par des Mayas.

Aujourd’hui, on peut dire que l’écriture maya est de type logo-phonétique. Grâce à cette avancée dans le décryptage et dans les fouilles archéologiques, on est obligé de modifier la vision qu’on a eue à l’égard des Mayas en saisissant tout ce qu’ils avaient laissé dans le corpus hiéroglyphique composé actuellement de plus de dix mille textes. Pour connaître le contenu d’un texte maya, il faut suivre l’ordre de lecture qui s’effectue de gauche à droite et de haut en bas.

Dans le passé, on avait l’habitude de présenter les Mayas comme pacifiques, comparés à des Aztèques belliqueux et guerriers. Mais grâce aux découvertes archéologiques récentes de plusieurs textes hiéroglyphiques couvrant les colonnes commémoratives (ou stèles), les autels, les panneaux muraux etc…, on sait qu’ils étaient aussi adeptes de la guerre.

Leur empire ne s’appuyait pas sur une organisation centralisée comme les Incas des Andes. Par contre, analogues aux Grecs, ils vivaient regroupés dans les cités-états et ils ne cessaient pas de guerroyer entre eux en quête d’hégémonie. On les appelle parfois sous le nom des Grecs du nouveau monde.

Dans chaque cité, il y a un roi d’essence divine, chargé d’être le médiateur entre ses sujets et le monde des dieux comme le chaman de jadis. Outre la procuration de la nourriture et la force de travail gratuite en cas des victoires contre ses ennemis, le monarque a besoin de faire des prisonniers destinés aux sacrifices de sang dans le but de s’attirer les grâces des dieux et d’assurer l’éternité de sa cité face aux calamités naturelles (séismes, ouragans, changements climatiques etc…). Il est fréquent de voir aussi l’acte rituel de la saignée effectuée par les hauts dignitaires mayas à l’aide d’un couteau en obsidienne ou d’un aiguillon de pastenague. Malgré les mortifications très douloureuses soit sur leur langue soit leur pénis, ces derniers trouvaient dans leur acte volontaire une sacrifice suprême car le sang qui était considéré comme le bien le plus précieux de l’homme, servait à maintenir l’ordre cosmique et les intérêts dynastiques.

Les offrandes étaient multiples et diverses. Outre le sang, ils pouvaient nourrir les dieux avec des odeurs et des saveurs. Parfois, dans leur tradition, ils étaient habitués à jeter dans le puits (ou cénote) des victimes, en particulier des jeunes filles vierges et des enfants. C’est le cas de la Cenote du Sacrifice à Chichen Itza où on a retrouvé des ossements humains ( 13 crânes d’hommes, 21 d’enfants et 8 de femmes) lors du drainage effectué par des archéologues. Le souverain qui célébrait ainsi ce culte divin était traité avec respect et protégé par les divinités dans la pensée maya. C’est pourquoi lors de sa mort, il emprunta le même chemin lié au mouvement cosmique du soleil ou de la lune pour pénétrer dans l’inframonde (milieu souterrain) et renaquit dans le monde céleste pour devenir une divinité grâce au pouvoir surnaturel accordé par les dieux.

Par contre, pour un Maya ordinaire, il devait mourir au fond de l’inframonde après un long parcours périlleux mais il pouvait revenir sur terre en certaines occasions avec le consentement des dieux de la mort pour participer aux rites pratiqués par ses descendants. L’hommage que les Mayas avaient accordé à leurs dieux par les sacrifices humains et les autosacrifices (scarification et percement des chairs) porte un préjudice considérable à leurs images. C’est pourquoi, lors de l’arrivée des Espagnols sur leur territoire, ils étaient considérés comme des barbares à cause de certaines coutumes. Pourtant ils ont inventé le zéro deux siècles avant l’emprunt des Européens aux Arabes après les croisades. Ce chiffre 0 était représenté souvent par une coquille, une fleur et parfois une spirale. Ils étaient férus de mathématiques et d’astronomie. Ils savaient utiliser exclusivement des nombres positifs.

Les Mayas étaient l’un des rares peuples qui ont été fascinés par le temps. Grâce à leur système vigésimal (à base 20), ils établissaient plusieurs calendriers permettant de prédire d’importants évènements (les prophéties par exemple), de fixer les grandes dates de l’histoire et de préparer les moments propices aux cérémonies destinées à influencer positivement l’effort des forces surnaturelles sur leur agriculture et leur vie quotidienne par le retour des saisons et les époques de fertilité de la terre. Leur calendrier solaire était aussi précis que le nôtre. Ils ont réussi à calculer les phases de Vénus et la période synodique de Mars de 780 jours avec une précision stupéfiante bien qu’on sache qu’à cette époque, ils furent dépourvus entièrement des instruments d’optique.

On est amené à penser qu’outre leur faculté d’observation et leur patience inouïe, ils avaient un sens de la logique et une déduction extrêmement remarquable. C’est le cas de l’un des observatoires mayas trouvés dans le Yucatan à Chichén Itzá, le Caracol (ou l’escargot en espagnol) où on peut suivre à l’horizon différentes positions des astres (soleil, lune ou Vénus) depuis les lucarnes de la tour. Le mouvement de ceux-ci restait un domaine privilégié pour les Mayas car il était lié étroitement au culte des dieux. Ces derniers foisonnaient partout même dans l’inframonde où il y avait autant de dieux que de niveaux. (9 dieux, 9 niveaux souterrains).

[Retour à la page MAYA]

Despite this, a significant breakthrough in deciphering Maya writing occurred in the 1950s thanks to the work of the Russian linguist Yuri Knorosov. He managed to prove that the writing used by the Mayas for transcribing their language was of a logo-syllabic type (ranging from 900 to 1200 signs), comparable to classical Egyptian (734 signs). Then, in 1978, the American epigraphist from Stanford University, J. Justeson, introduced the idea of phonetic complements in his thesis dedicated to Maya writing. Even a grammar was developed recently in the 1980s-1990s with the work of L. Schele (1982), B. Macleod (1983), and V. Bricker (1986). This facilitates a better understanding of the written tradition by the Mayas.

Today, it can be said that Maya writing is of the logo-phonetic type. Thanks to this progress in decipherment and archaeological excavations, we are forced to change the view we had of the Mayas by understanding everything they left in the hieroglyphic corpus currently composed of more than ten thousand texts. To know the content of a Maya text, one must follow the reading order which is done from left to right and from top to bottom.

In the past, the Mayas were usually presented as peaceful, compared to the warlike and warrior Aztecs. But thanks to recent archaeological discoveries of several hieroglyphic texts covering commemorative columns (or stelae), altars, mural panels, etc., we know that they were also keen on war.

Their empire was not based on a centralized organization like the Incas of the Andes. However, similar to the Greeks, they lived grouped in city-states and continuously waged war among themselves in search of hegemony. They are sometimes called the Greeks of the New World.

In each city, there is a king of divine essence, responsible for being the mediator between his subjects and the world of the gods, like the shaman of old. Besides providing food and free labor in case of victories against his enemies, the monarch needs to take prisoners destined for blood sacrifices to gain the favor of the gods and ensure the eternity of his city in the face of natural calamities (earthquakes, hurricanes, climate changes, etc.). It is also common to see the ritual act of bloodletting performed by high Maya dignitaries using an obsidian knife or a stingray spine. Despite the very painful mortifications on their tongue or penis, they found in their voluntary act a supreme sacrifice because the blood, considered the most precious asset of man, served to maintain cosmic order and dynastic interests.

The offerings were many and varied. In addition to blood, they could feed the gods with smells and flavors. Sometimes, in their tradition, they were accustomed to throwing victims into the well (or cenote), especially virgin girls and children. This is the case of the Cenote of Sacrifice in Chichen Itza where human bones (13 skulls of men, 21 of children and 8 of women) were found during the drainage carried out by archaeologists. The sovereign who celebrated this divine cult in this way was treated with respect and protected by the deities in Mayan thought. Therefore, upon his death, he took the same path linked to the cosmic movement of the sun or the moon to enter the underworld (underground environment) and was reborn in the celestial world to become a divinity thanks to the supernatural power granted by the gods.

On the other hand, for an ordinary Maya, he had to die at the bottom of the underworld after a long perilous journey but he could return to earth on certain occasions with the consent of the gods of death to participate in the rites practiced by his descendants. The homage that the Maya had paid to their gods through human sacrifices and self-sacrifices (scarification and piercing of the flesh) caused considerable harm to their image. This is why, when the Spanish arrived on their territory, they were considered barbarians because of certain customs. Yet they invented zero two centuries before the Europeans borrowed it from the Arabs after the Crusades. This number 0 was often represented by a shell, a flower and sometimes a spiral. They were keen on mathematics and astronomy. They knew how to use only positive numbers.

The Maya were one of the few peoples fascinated by time. Using their vigesimal (base 20) system, they established several calendars that allowed them to predict important events (prophecies, for example), to fix the major dates in history, and to prepare the right moments for ceremonies designed to positively influence the efforts of supernatural forces on their agriculture and daily life through the return of the seasons and the periods of fertility of the earth. Their solar calendar was as precise as ours. They managed to calculate the phases of Venus and the synodic period of Mars of 780 days with astonishing precision, although it is known that at this time they were entirely deprived of optical instruments.

We are led to believe that in addition to their powers of observation and their incredible patience, they had a sense of logic and an extremely remarkable deduction. This is the case of one of the Mayan observatories found in the Yucatan at Chichén Itzá, the Caracol (or the snail in Spanish) where one can follow on the horizon different positions of the stars (sun, moon or Venus) from the skylights of the tower. The movement of these remained a privileged domain for the Mayans because it was closely linked to the worship of the gods. The latter abounded everywhere even in the underworld where there were as many gods as there were levels. (9 gods, 9 underground levels).

[Return to the page MAYA]

[Return MUSEUM]

Les Mayas (Nền văn minh Maya): Partie I

j050807 Art, Gallery, Histoire, Văn Hóa juin 20, 2018septembre 25, 2025Art, civilisation, Maya

Version française

English version

Người Maya

Theo các nhà khảo cổ học, người Maya có nguồn gốc người Á với nét mặt. Có thể nghĩ rằng ở trên đất hoang sơ Châu Mỹ nầy, ông cha họ đến đây khi còn là những người đi săn đến từ Châu Á. Vi đeo đuổi các thú rừng nên họ vượt qua eo biển Béring trong thời kỳ cuối băng hà. 30.000 năm trước, sự lạnh đi hành tinh làm mực nước biển giảm xuống, khiến eo biển Béring hiện tại trở thành cầu nối tự nhiên giữa lục địa châu Á và châu Mỹ. Lý thuyết nầy có vẽ thuyết phục và hấp dẫn vì chúng ta nhận thấy ở nơi những người Maya nầy có những kỹ thuật thường được trông thấy ở Châu Á: gốm, việc xe sợi và dệt vải, những khái niệm mang tính chất tôn giáo (saman giáo) và vũ trụ cũng như sự kết hợp các màu và các thần thú ở bốn phương (Ngũ hành). Nhờ nhà thám hiểm người Mỹ, ông John Lloyd Stephens và bạn đồng hành họa sỹ Frederick Catherwood khám phá vào năm 1840, các công trình của thành phố Copán (Honduras) bị bao phủ bởi cây cối và chìm đắm trong sương mù của rừng nhiệt đới, người ta mới bất đầu quan tâm lại nền văn minh của người Maya nhất là lối sống của họ, những kiến thức khoa học như thiên văn, toán học, kiến trúc, canh nông và nhất là chữ viết của họ. Lối viết nầy rất phức tạp không có dùng đến trong mậu dịch cũng như các văn tự cổ khác. Nó không dành cho giới hạ tầng cũa xã hội mà nó là một phương tiện cho giới qúi tộc và các ký lục để tiếp cận với các thần thánh và hợp pháp hóa quyền lực vua chúa được xem như ngang hàng với các thần thánh.

Chính vì vậy biết bao nhiêu nhà khảo cứu xem vặn tự của họ là một vấn đề nan giải nhất là khi đoàn viễn chinh Tây Ban Nha xâm nhập vào lãnh thổ của người Maya thì bao nhiêu sách vỡ (hay codex) ở Mani (Yucatan) đều bị giám mục Diego de Landa đốt cả. Qua những công thức nghi lễ được tìm thấy trong các codex với lối viết theo những họa tiết không thể hiểu nổi, ông cho rằng đây là một trở ngại rất lớn trong việc truyền bá đạo công giáo và nó còn mang tính chất dị đoan mê tín. Có ít nhất 70 tấn tang chứng văn tự của người Maya bị tiêu hủy cùng 5000 thần tượng.

Tuy nhiên ông Diego de Landa là một trong những nhà thời luận xuất sắc về văn hóa Maya. Rất nhiều người không nghĩ rằng ở thời đó có những bộ tộc nghèo đói sống ở vùng đất hoang tàn Copán mà được John Lloyd Stephens và Frederick Catherwood khám phá là con cháu của những người xây dựng một nền văn minh Maya cổ. Tuy nhiên ở thời kỳ tiền Colombo, họ là một dân tộc duy nhất ở Trung Mỹ đã khảo sát tĩ mĩ một hệ thống chữ viết phức tạp để mang lại sự liên kết chặt chẽ và thống nhất cho nền văn hóa của họ nhất là nó rất phong phú và khác nhau từ vùng nầy qua vùng khác trên phương diện sắc tộc và vật chất. Mặc dầu có 30 thổ ngữ, người ta vẫn tìm thấy một loại chữ viết tượng hình như nhau ở khắp nơi vùng Trung Mỹ dù nơi đó là đồng bằng Yucatan hay là vùng cao nguyên của Guatemala hoặc là vùng đất có các con sông Usumacinta và Sarstoon. Cũng như người Ai Cập với giấy cói và nguời Trung Hoa với sợi dâu tằm, người Maya họ tìm ra việc chế tạo giấy với một loại sợi của cây vả (hay cây sung). Nhờ vậy họ ghi chép lại tất cả lễ nghi tôn giáo, các cuộc quan sát khoa học cùng các biên sử trong các codex dưới dạng các tấm giấy lớn được gấp dựng đứng lại như đàn phong cầm. Vì sự thiêu hủy sách vở do ông Diego de Landa đề xướng nên chỉ còn hiện nay 4 codex của người Maya: codex de Dresde, codex Tro Cortesianus (hay là bản thảo Madrid), codex Peresianus (hay là bản thảo Paris) thì thuộc về các thư viện Dresde, Madrid và Paris còn codex thứ tư được gọi là codex Grolier khám phá vào năm 1971 bởi Michael Coe, một nhà nghiên cứu Mỹ ở đại học Yale. [Tiếp theo trang 2]

Les Mayas

Qui sont ces mayas?

Selon certains archéologues, les Mayas ont leur origine asiatique avec leurs traits. On pourrait penser à l’arrivée de leurs ancêtres, des chasseurs venus d’Asie, à la poursuite du gibier sur le territoire vierge d’Amérique en franchissant le détroit de Béring au cours de la dernière période glaciaire. Il y a 30000 ans , le refroidissement de la planète fait baisser le niveau de mers, ce qui permet à l’actuel détroit de Béring de devenir le pont naturel entre les continents asiatique et américain. Cette théorie reste séduisante et convaincante dans la mesure où on trouve chez les Mayas des techniques rencontrées en Asie: céramique, filage et tissage ainsi que certains concepts d’ordre religieux (chamanisme) et cosmique comme les associations de couleurs et d’animaux célestes aux quatre points cardinaux. (Ngũ hành). Grâce à la découverte des monuments de la ville Copán (Honduras) envahis par la végétation dans les vapeurs de la jungle tropicale par l’explorateur américain John Lloyd Stephens et son compagnon illustrateur Frederick Catherwood en 1840, on recommence à s’intéresser à leur civilisation, leur mode de vie, leurs connaissances scientifiques (astronomie, mathématiques, architecture, agriculture etc.) et surtout leur écriture glyptique. Celle-ci est un système d’écriture complexe et incompréhensible qui n’est pas conçu pour les transactions commerciales comme les autres écritures anciennes. Elle n’est pas destinée à la basse couche de la société maya mais elle est un moyen pour les nobles et les scribes de s’adresser aux dieux et de légitimer le pouvoir de leurs souverains considérés à l’égal des dieux.

Cela décourage un grand nombre de savants et de chercheurs qui qualifiaient avec résignation dans le passé cette écriture maya de « problème insoluble ». Leur déchiffrement devient de plus en plus ardu car lors de l’arrivée des conquistadors espagnols sur le territoire des Mayas, la plupart de leurs manuscrits (ou codex) furent brûlés sur un bûcher par l’évêque Diego de Landa à Mani (Yucatan). Ce dernier trouva dans ces codex des formules de rituel avec une écriture glyptique incompréhensible, une entrave à sa mission de christianisation et un caractère de superstition et de mystification du démon. On estime qu’il fit détruire 70 tonnes de témoignages écrits par les Mayas ainsi que 5000 idoles.

Pourtant il fut l’un des meilleurs chroniqueurs de la civilisation maya. Beaucoup de gens eurent du mal à croire, à cette époque, que ces Indiens misérables vivant à côté des ruines mystérieuses de Copán découvertes par John Lloyd Stephens et Frederick Catherwood, étaient les descendants des bâtisseurs de cette civilisation. Pourtant ils furent, à l’époque précolombienne, le seul peuple d’Amérique centrale à avoir poussé aussi loin l’exploration d’un système complexe d’écriture dans le but de donner cohésion et unité à leur culture autant diverse que variée, d’une région à une autre, au niveau de la composition ethnique et matérielle. Malgré un grand nombre élevé de dialectes (une trentaine en tout), on a retrouvé les mêmes hiéroglyphes, la même écriture en divers points de l’Amérique centrale soit sur les basses terres de tout le Yucatan soit dans les hautes terres du Guatemala ou dans le territoire traversé par les rivières Usumacinta et Sarstoon.

Analogues aux Égyptiens avec le papyrus et aux Chinois avec la fibre de mûrier, les Mayas ont réussi à fabriquer le papier avec les fibres d’une espèce de figuier. Cela leur permit d’enregistrer leurs rites religieux, leurs observations scientifiques et leurs annales dans des codex présentés sous la forme des grandes feuilles de papier plissées verticalement en accordéon. À cause de l’autodafé de livres mayas organisé par Diego de Landa, il ne reste aujourd’hui que 4 codex mayas dont les trois premiers sont: le Codex de Dresde (Codex Dresdensis), le Codex Tro Cortesianus (ou Manuscrit de Madrid), le Codex Peresianus (ou Manuscrit de Paris) dans les bibliothèques de Dresde, de Madrid et de Paris et le quatrième connu comme le Codex Grolier découvert en 1971 par Michael Coe, un chercheur américain de l’université Yale.[Suite: Partie 2]

Who are these Mayans?

According to archaeologists, the Maya people have Asian origins with distinct facial features. It can be thought that in this wild land of the Americas, their ancestors arrived here as hunters from Asia. Pursuing wild animals, they crossed the Bering Strait during the last Ice Age. 30,000 years ago, the planet’s cooling caused sea levels to drop, turning the current Bering Strait into a natural bridge between the continents of Asia and America. This theory seems convincing and appealing because we observe among the Maya people techniques commonly seen in Asia: pottery, spinning and weaving, religious concepts (shamanism) and the cosmos, as well as the combination of colors and mythical animals from the four directions (Five Elements). Thanks to the American explorer John Lloyd Stephens and his companion, the artist Frederick Catherwood, who discovered in 1840 the works of the city of Copán (Honduras) covered by trees and immersed in the mist of the tropical forest, people began to take renewed interest in the Maya civilization, especially their way of life, scientific knowledge such as astronomy, mathematics, architecture, agriculture, and especially their writing. This script is very complex and was not used in trade like other ancient scripts. It is not intended for the infrastructure of society but is a means for the nobility and the elites to communicate with the gods and legitimize the power of kings, who are regarded as equals to the gods.

For this reason, many researchers consider their script to be a very challenging problem, especially when the Spanish expedition invaded the territory of the Maya. Many books (or codices) in Mani (Yucatan) were all burned by Bishop Diego de Landa. Through the ritual formulas found in the codices, written in incomprehensible patterns, he believed this was a major obstacle to spreading Christianity and that it also had superstitious and pagan characteristics. At least 70 tons of Maya written evidence were destroyed along with 5,000 idols.

However, Diego de Landa was one of the most outstanding chroniclers of Maya culture. Many people did not think that at that time there were poor tribes living in the desolate land of Copán, which John Lloyd Stephens and Frederick Catherwood discovered to be descendants of the builders of an ancient Maya civilization. However, in the pre-Columbian era, they were the only people in Central America who meticulously surveyed a complex writing system to bring close connection and unity to their culture, especially since it was very rich and varied from one region to another in terms of ethnicity and material aspects. Despite having 30 dialects, people still found a similar type of hieroglyphic writing throughout Central America, whether in the Yucatan plains, the highlands of Guatemala, or the lands with the Usumacinta and Sarstoon rivers.

Like the Egyptians with papyrus and the Chinese with silk fibers, the Maya discovered the production of paper using fibers from the fig tree (or mulberry tree). Thanks to this, they recorded all religious ceremonies, scientific observations, and historical chronicles in codices in the form of large sheets of paper folded upright like an accordion. Due to the destruction of books initiated by Diego de Landa, only four Maya codices remain today: the Dresden Codex, the Tro-Cortesianus Codex (or the Madrid manuscript), the Peresianus Codex (or the Paris manuscript) belonging to the libraries of Dresden, Madrid, and Paris respectively, and the fourth codex called the Grolier Codex, discovered in 1971 by Michael Coe ,an American researcher from Yale University [Reading more: Part 2]