Version vietnamienne
Version française
Version anglaise
Galerie des photos
Theo nhà nghiên cứu người Pháp Françoise Sabban, người Trung Hoa là những người nông dân có khả năng trong việc nấu nướng và tạo ra những món ăn không bị hỏng dù có nấu trong thời gian dài. Họ đạt được sự hài hòa bằng cách kết hợp các hương vị ngọt, chua, đắng, cay và mặn đúng lúc và đúng liều lượng, tạo nên sự cân bằng tinh tế trong quá trình nấu nướng. Vào buổi đầu của nền văn minh, họ là những người ăn sống bất cứ thứ gì họ thu thập và săn bắt ngẫu nhiên, theo tập tục « ru mao yin xue » (茹毛饮血), nghĩa là ăn thịt có lông và uống máu động vật. Nhờ lời chỉ dạy của các vị anh hùng thần thoại Suiren (Toại Nhân) và Huang Di (Hoàng Đế), người Trung Hoa đã biết lửa và dụng cụ nấu ăn (fu).
Điều này cho phép họ biết đến ẩm thực cao cấp bằng cách sử dụng vạc ba chân (ding) trong thiên niên kỷ thứ nhất trước Công nguyên dưới triều đại Ân-Thương. Từ đó, nghệ thuật ẩm thực Trung Hoa được ra đời. Chuyển từ đất nung sang đồng, vạc ba chân được thiết kế để đựng thịt, trong khi vạc « gui » dùng để đựng ngũ cốc. Trở thành biểu tượng đích thực của địa vị xã hội, những vạc ba chân này được chôn cùng chủ nhân. Số lượng vạc và « gui » cho ta biết địa vị của chủ nhân trong giới quý tộc. Chỉ có vua chúa mới được chôn cùng chín vạc, mỗi vạc chứa một loại thịt khác nhau: thịt bò, thịt cừu, cá tươi và cá khô, thịt khô, nội tạng, dạ dày và da.
Từ thời nhà Thương (1570-1045 TCN), thịt đã giữ vị trí trang trọng trong ẩm thực Trung Hoa. Thịt có thể được nướng, om, ướp, ninh nhừ và được phục vụ thành từng miếng nhỏ, trên các khay « dou », kế thừa cho dụng cụ nấu ăn vạc ba chân ding trước đây được sử dụng để nấu nướng và phục vụ. Nghệ thuật ẩm thực Trung Hoa tiếp tục phát triển. Nguồn gốc của nó nằm ở phong tục và truyền thống của triều đình, nơi mà các giới luật về y học, chế độ ăn uống và tôn giáo đều đóng một vai trò trong việc thiết kế các bữa ăn. Số lượng và chất lượng các món ăn được phục vụ còn phụ thuộc vào địa vị của người được đề cập trong hệ thống cấp bậc. Một trăm lẻ tám món ăn được dâng lên hoàng đế, trong khi hoàng hậu chỉ có chín mươi sáu món. Hình dạng, chất liệu và màu sắc của các chén đĩa phải hài hòa với các món ăn. Tất cả thông tin phải được ghi chép và lưu trữ, cùng với tên của các món ăn được hoàng đế lựa chọn, lúc ăn trưa và ăn tối một mình. Đây là những gì được ghi lại ở cơ quan lưu trữ dưới triều đại cuối cùng của người Mãn Châu (nhà Thanh).
Mặc dù các ẩm thực địa phương ở Trung Quốc rất đa dạng, nhưng bốn giai đoạn sau đây vẫn được tìm thấy trong nghệ thuật ẩm thực Trung Hoa ngày nay: cắt, chế biến, điều khiển lửa và nêm nếm gia vị.
Cắt
Trong các sách về nghi lễ, đũa được đề cập đến, nhưng công dụng của chúng không giống như ngày nay. Đũa được dùng để gắp những miếng thịt, cá hoặc rau củ nhỏ ăn kèm với ngũ cốc đã nấu chín, sau đó ăn bằng tay. Để thuận tiện cho việc lấy thức ăn được cắt thành từng miếng nhỏ, việc sử dụng đũa là điều cần thiết. Việc sử dụng đũa đã được chứng thực ít nhất từ thế kỷ 4-3 trước Công nguyên. Về việc cắt thực phẩm, có ít nhất 200 phương pháp, luôn được thực hiện bằng dao chặt trên thớt. Mỗi phương pháp này có tên kỹ thuật tùy thuộc vào hình dạng thu được. Đây chính là nghệ thuật thực sự của dao « daokou ».
Chế Biến
Người đầu bếp có trách nhiệm tập hợp tất cả các nguyên liệu cần thiết cho món ăn lên đĩa trước khi nấu. Một số nguyên liệu liên quan đến mùa, màu sắc, kết cấu, vân vân. Hơn nữa, một khi đã bước vào giai đoạn sơ chế này, người đầu bếp không được phép rời khỏi bếp.
Chế ngự lửa
Đây là giai đoạn quan trọng nhất trong việc chế biến món ăn Trung Hoa. Chế ngự ngọn lửa đồng nghĩa với việc kiểm soát được hiệu lực, nhiệt độ, tốc độ (màu sắc của ngọn lửa) và thậm chí cả khoảng thời gian của nó. Sự kiên nhẫn và kinh nghiệm là những điều cần thiết để tránh sai lầm phổ biến « Bu dao huohou, bu jie guo ». Điều này có nghĩa là không mở nắp nồi cho đến khi đạt được nhiệt độ mong muốn (hỏa hầu). Bí quyết cho một món ăn thành công nằm ở khả năng làm chín nhanh các nguyên liệu trên lửa lớn và tránh nấu quá chín. Chỉ cần chênh lệch nhiệt độ dù chỉ nửa độ cũng có thể làm hỏng món ăn.
Hương vị
Ở giai đoạn này, người đầu bếp có thể sử dụng đầy đủ các loại gia vị: dầu mè, các loại đường, muối, ớt, nước tương, giấm, rượu, nước dùng, bột bắp, vân vân. Việc nêm nếm diễn ra trong quá trình nấu ăn. Chính bên trong chảo là nơi diễn ra quá trình biến đổi, mà người Hoa thường gọi là « ding zhong zhi bian » (biến đổi của vạc). Nhờ những gia vị này, người đầu bếp có thể đạt được năm vị cơ bản: mặn, ngọt, chua, cay và đắng, cho phép tạo ra vô số hương vị. Một số loại gia vị được biết đến ở phương Tây, chẳng hạn như sự kết hợp ngọt và mặn của món Gulao rou, một loại thịt chiên giòn ăn kèm với nước sốt chua ngọt và rau củ muối chua. Trong ẩm thực Tứ Xuyên, có một loại nước sốt có vị lạ (guai wei), được làm từ hỗn hợp mè rang, dầu mè, nước tương, đường và giấm, và được dùng để nêm salad gà, một món ăn lạnh đặc trưng của Tứ Xuyên. Tương tự như món vịt quay Bắc Kinh với lớp da giòn phải ăn kèm với lá hẹ sống và nước sốt Tianmianjang ngọt mặn hoặc là món heo sữa quay nguyên con của Quảng Đông.
Version française
D’après la chercheuse française Françoise Sabban, les Chinois sont devenus des agriculteurs aptes à faire cuire leurs aliments et à faire des plats qui ne sont pas gâtés bien qu’ils l’aient cuit longtemps. Ils réussissaient à obtenir l’harmonie par la combinaison du doux, de l’acide, de l’amer, du piquant et du salé au moment opportun et en quantité appropriée dans une subtile alliance lors de la cuisson. Au début de leur civilisation, ils étaient des gens mangeant cru ce qu’ils cueillaient et tuaient au gré du hasard selon la formule ru mao yin xue 茹毛饮血 (manger la chaire avec les poils et boire le sang des animaux). Grâce à l’enseignement des héros mythiques Suiren et Huang Di, les Chinois connaissaient le feu et le récipient à cuire (fu).
Cela leur permet de savoir faire la cuisine raffinée avec le chaudron tripode (ding) durant le premier millénaire avant notre ère avec la dynastie des Yin-Shang. Dès lors, l’art culinaire des Chinois est né. Passés de la terre cuite au bronze, les tripodes ding sont conçus pour les viandes et les vases gui pour les céréales. Etant devenus de véritables emblèmes de statut social, ces tripodes sont enterrés avec leur propriétaire. En fonction du nombre de ding et de gui, on connait son rang au sein de l’aristocratie. Seul le souverain est enterré avec neuf ding, chacun contenant un type de viande : bœuf, mouton, poisson frais et séché, viande séchée, viscères, estomac, peau.
Depuis les Shang [1570-1045], la viande tient la première place dans la cuisine chinoise. Elle peut être rôtie, braisée, marinée, mijotée et proposée en menus morceaux sur des présentoirs dou, successeurs des « ding » qui servaient auparavant à la cuisson et au service. L’art culinaire chinois continue à évoluer. Il plongeait ses racines dans les us et coutumes de la cour impériale où les préceptes de la médecine, de la diététique et la religion avaient leur part dans la conception des repas. Le nombre et la qualité des plats servis dépendaient de la position occupée par la personne en question dans l’hiérarchie. Cent huit mets étaient proposés à l’empereur tandis que l’impératrice n’avait que quatre-vingt seize. La forme, la matière et la couleur de la vaisselle devaient s’harmoniser avec les préparations. Toutes les informations devaient être notées et archivées en même temps que le nom des mets choisis par l’empereur qui déjeunait et dinait seul. C’est ce qui a été rapporté dans les archives sous la dernière dynastie mandchoue.(Qing).
Malgré la multiplicité de cuisines régionales que connait la Chine, on trouve toujours jusqu’aujourd’hui les quatre phases suivantes dans l’art culinaire chinois: le taillage, l’assemblage, la maîtrise du feu et l’assaisonnement.
Le taillage
Dans les Traités des rites, on mentionne les baguettes mais leur emploi n’est pas celui qu’on a aujourd’hui. Les baguettes servaient à saisir de petits morceaux de viande, de poissons ou de légumes accompagnant la céréale cuite, celle-ci étant mangée avec les mains. Pour faciliter la saisie des aliments découpés en petites bouchées, on était obligé de recourir à l’emploi des baguettes. Leur usage est attesté au moins depuis le IVème – IIIème siècle avant J.C.
Quant au découpage des aliments, on dénombre au moins 200 modes de taillage, toujours effectués avec un fendoir sur un billot. Chacun de ces modes porte un nom technique selon la forme obtenue. C’est le véritable art du couteau « daokou ».
L’assemblage
Le cuisinier est chargé de regrouper tous les ingrédients indispensables à la préparation d’un mets sur une assiette avant le passage par le feu. Certains ingrédients sont liés à la saison, aux couleurs, aux consistances etc. De plus il ne peut plus quitter le fourneau une fois engagé dans cette espèce de préfiguration du plat.
Maîtrise du feu
C’est la phase la plus importante dans la préparation d’un plat chinois. Maîtriser le feu c’est maîtriser à la fois sa puissance, sa température, son allure (couleur des flammes) et sa durée. Il faut avoir de la patience et de l’expérience pour éviter l’erreur commise « Bu dao huohou, bu jie guo ». Cela veut dire qu’il ne faut pas soulever le couvercle de la marmite quand le huohou n’est pas atteint. Le secret de la réussite de ce plat réside dans la capacité à saisir les ingrédients sur un feu vif et à ne pas prolonger la cuisson. Une différence d’un demi-degré de température peut gâcher le plat.
L’assaisonnement
C’est dans cette étape que le cuisinier dispose de toute la panoplie des condiments: huile de sésame, sucres variés, sel, piment, sauce de soja, vinaigre, vin, bouillon, fécule etc. L’assaisonnement a lieu au cours de la cuisson. C’est au sein de la poêle que s’effectue l’opération de transmutation que les Chinois sont habitués à appeler souvent sous le nom « ding zhong zhi bian (transformations du chaudron) ». Grâce à ces condiments, le cuisinier peut avoir les cinq saveurs de base: le salé, le doux, l’aigre, le piquant et l’amer, ce qui lui donne la possibilité de se construire une infinité de goûts. Certains sont connus en Occident comme le sucré-salé du Gulao rou, un plat de viande en beignet servi dans une sauce aigre-douce aux légumes marinés. Pour la cuisine de Sichuan, il y a une sauce ayant un goût étrange (guai wei), obtenue à partir de la combinaison de la purée de sésame torréfié, d’huile de sésame, de sauce de soja, de sucre et de vinaigre et servant à assaisonner une salade de poulet, un plat froid typique de Sichuan. C’est aussi le cas du canard laqué du Pékin à la peau croustillante qu’on doit manger avec la ciboule crue et la sauce sucrée-salée tianmianjang ou bien des cochons de lait rôtis entiers de Canton.
Version anglaise
According to the French researcher Françoise Sabban, the Chinese became farmers capable of cooking their food and making dishes that are not spoiled even though they cooked them for a long time. They succeeded in achieving harmony by combining sweet, sour, bitter, spicy, and salty flavors at the right moment and in the appropriate quantity in a subtle blend during cooking. At the beginning of their civilization, they were people who ate raw what they gathered and killed by chance according to the formula ru mao yin xue 茹毛饮血 (eating flesh with hair and drinking the blood of animals). Thanks to the teachings of the mythical heroes Suiren and Huang Di, the Chinese knew fire and the cooking vessel (fu).
This allowed them to master refined cooking with the tripod cauldron (ding) during the first millennium BCE with the Yin-Shang dynasty. From then on, Chinese culinary art was born. Transitioning from earthenware to bronze, the tripod dings were designed for meats and gui vessels for grains. Having become true emblems of social status, these tripods are buried with their owners. Depending on the number of ding and gui, one’s rank within the aristocracy is known. Only the sovereign is buried with nine ding, each containing a type of meat: beef, mutton, fresh and dried fish, dried meat, offal, stomach, skin.
Since the Shang [1570-1045], meat has held the foremost place in Chinese cuisine. It can be roasted, braised, marinated, simmered, and served in small pieces on dou stands, successors to the « ding » which were previously used for cooking and serving. Chinese culinary art continues to evolve. It rooted itself in the customs and traditions of the imperial court where the principles of medicine, dietetics, and religion played a role in the conception of meals. The number and quality of dishes served depended on the rank held by the person in the hierarchy. One hundred and eight dishes were offered to the emperor while the empress had only ninety-six. The shape, material, and color of the tableware had to harmonize with the preparations. All information had to be recorded and archived along with the names of the dishes chosen by the emperor, who dined alone. This is what was reported in the archives under the last Manchu dynasty (Qing).
Despite the multiplicity of regional cuisines known in China, the following four phases are still found today in Chinese culinary art: cutting, assembling, mastering the fire, and seasoning.
Cutting
In the Treatises on Rites, chopsticks are mentioned but their use was not the same as it is today. Chopsticks were used to pick up small pieces of meat, fish, or vegetables accompanying cooked grains, which were eaten with the hands. To facilitate picking up food cut into small bites, the use of chopsticks was necessary. Their use is attested at least since the 4th – 3rd century BC.
As for cutting food, there are at least 200 cutting techniques, always carried out with a cleaver on a chopping block. Each of these techniques has a technical name according to the shape obtained. This is the true art of the knife « daokou. »
Assembly
The cook is responsible for gathering all the essential ingredients for preparing a dish on a plate before cooking. Some ingredients are related to the season, colors, textures, etc. Moreover, once engaged in this kind of prefiguration of the dish, the cook can no longer leave the stove.
Cutting
In the Treatises on Rites, chopsticks are mentioned but their use was not the same as it is today. Chopsticks were used to pick up small pieces of meat, fish, or vegetables accompanying cooked grains, which were eaten with the hands. To facilitate picking up food cut into small bites, it was necessary to use chopsticks. Their use is attested at least since the 4th – 3rd century BC.
As for cutting food, there are at least 200 cutting techniques, always performed with a cleaver on a chopping block. Each of these techniques has a technical name according to the shape obtained. This is the true art of the knife « daokou. »
Assembly
The cook is responsible for gathering all the essential ingredients for preparing a dish on a plate before cooking. Some ingredients are linked to the season, colors, textures, etc. Moreover, once engaged in this kind of prefiguration of the dish, the cook cannot leave the stove.
Mastery of Fire
This is the most important phase in preparing a Chinese dish. Mastering the fire means controlling its power, temperature, behavior (color of the flames), and duration. Patience and experience are required to avoid the mistake « Bu dao huohou, bu jie guo. » This means that one must not lift the lid of the pot before the huohou (fire heat) is reached.The secret to the success of this dish lies in the ability to sear the ingredients over high heat and not to prolong the cooking. A difference of half a degree in temperature can ruin the dish.
The seasoning
It is at this stage that the cook has the full range of condiments: sesame oil, various sugars, salt, chili, soy sauce, vinegar, wine, broth, starch, etc. The seasoning takes place during cooking. It is within the pan that the operation of transmutation occurs, which the Chinese are accustomed to often call « ding zhong zhi bian » (transformations of the cauldron). Thanks to these condiments, the cook can have the five basic flavors: salty, sweet, sour, spicy, and bitter, which gives them the possibility to create an infinite variety of tastes. Some are known in the West, such as the sweet and sour flavor of Gulao rou, a meat dish in batter served in a sweet and sour sauce with pickled vegetables. For Sichuan cuisine, there is a sauce with a strange taste (guai wei), obtained from a combination of roasted sesame paste, sesame oil, soy sauce, sugar, and vinegar, used to season a chicken salad, a typical cold dish of Sichuan. This is also the case with Peking roast duck with crispy skin, which must be eaten with raw scallions and the sweet and salty sauce tianmianjiang, or with whole roasted suckling pigs from Canton.
Galerie des photos
Bibliographie
Françoise Sabban: L’histoire. Numéro spécial; N° 300. Juillet-Août 2005
Les Séductions du Palais. Cuisiner et manger en Chine. Connaissances des Arts. Musée du Quai Branly
Chine. La gloire des empereurs. Connaissance des Arts. Paris musées.
[Return CHINE]
