Nghệ thuật trang trí ở đình làng
Nhờ có đình làng, người ta mới khám phá được đời sống của người dân làng thể hiện một cách tài tình mật thiết với nghệ thuật trang trí. Người xem có cảm tưởng rằng nghệ thuật nầy nó không những không theo các mô hình thông thường được biết cho đến giờ mà nó còn « tự cởi tróí », trút bỏ mọi gánh nặng của sự ràng buộc đạo Khổng thời kỳ phong kiến ở Việtnam. Đó là những gì chúng ta thấy ở các khoảng trống trong đình với chạm khắc gỗ từ sườn nhà cho đến cột trụ.
Các khuyết điểm lúc xây cất đình được che giấu một cách khéo léo nhờ kỷ thuật trang trí làm đẹp. Trong mỗi thanh gỗ chạm khắc, mỗi môtíp dù là một con thú, một nhân vật hay là một cái bông đều độc nhất không thể tìm thấy ở nơi khác dù có cùng một chủ đề. Ngược lại, người ta nhận thấy ở các thanh gỗ chạm khắc có sự cùng tồn tại, qua nhiều thể kỷ, của hai nền văn hóa, một mang tính cách bài bản và bác học và một cái mang tính cách dân dã. Ở nền văn hóa đầu tiên còn tìm thấy không những tất cả mô típ liên quan đến tứ linh (Rồng, Lân, Rùa, Phượng) mà luôn cả thực vật cao quý, tiên nữ hay thú vật (hổ, voi vân vân ..) mà có luôn tính tưởng tựợng và thích đổi mới cùa nghệ nhân mặc dầu có sự tôn trọng nghiêm túc trong truyền thống kinh điển. Còn ở các thanh gỗ chạm với tính cách dân dã, nghệ nhân vì là một người nông dân trước đó, nên thường bỏ qua lề lối gò bó mà tự hướng dẫn mình qua cảm hứng, tự do tùy tiện chạm khắc theo ý tưởng và cảm nhận cùa mình khiến các tác phẩm nó mang tính chất hiện thực và hóm hỉnh. Với tài khéo léo đôc đáo, nghệ nhận chưa bị cấm đoán về cách miêu tả các cảnh tượng vô luân lý khó mà giải đáp ở thời đại phong kiến: một thiếu nữ đang tấm ao hay ngồi hớ hênh trên đầu rồng (đình Phụ Lão, Bắc Giang), một chàng trai đang sờ soạng thân thể một phụ nữ dưới cái nhìn đồng lõa của bạn đồng hành (đình Hưng Lộc), một ông quan đang quấy rầy một phụ nữ đang tấm bằng cách thò tay luồn dưới yếm ( đình Ðệ Tam Ðông, Nam Ðịnh) vân vân ….
Hình rồng đa dạng trang trí ở đình
Nghệ nhân còn dám tố cáo những chuyện sai trái của các quan liêu qua bức chạm của đình Liên Hiệp. Đây là những điều cấm đoán và phiền nhiễu mà thường gặp mỗi ngày trong xã hội nho giáo Việtnam. Tất cả những gì được thấy trong điêu khắc gỗ dân dã phản ánh phần lớn tự do phát biểu của nghệ nhân cùng khát vọng chung của dân làng. Có một điều trái ngược, nghịch lý là đình vừa là nơi để gìn giữ trật tự được ăn sâu qua nhiều thế kỷ vào hạ tầng gia đình và xã hội Việtnam và cũng là nơi mà người nông dân có thể tìm lại được tự do phát biểu và tố cáo những gì được trông thấy ở xã hội nho giáo. Với nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc, ngôi đình là một kho tàng vô giá cho dân tộc Việt. Người ta thường nói: Làng Nước vì Viêtnam được thành hình, qua nhiều thế kỷ, từ sự rải rác làng mạc khắp mọi nơi mà đình vừa là trung tâm hành chánh, văn hóa, xã hội và tinh thần. Bởi thế đình làng nó không những là linh hồn của làng mà của đất nước Việtnam.
Bibliographie:
Trịnh Cao Tường: Kiến trúc đình làng. Khảo cổ học, 2/1981, trang 56-64.
A la découverte de la culture vietnamienne. Hữu Ngọc. Editions Thế Giới. Hànôi 2011
Le Ðình, maison communale du Viêt Nam. Hà Văn Tấn, Nguyễn Văn Kự, Editions Thế Giới, 2001