Passage Vivienne à la fin de l’année 2018
Art
Art des pays d’Asie du Sud ou de la France
Paris je t’aime
Paris est l’une des plus belles villes du monde, en particulier la nuit. Comme l’écrivain américain Ernest Hemingway disait qu’il n’y a que Paris pouvant lui apporter à tout instant, l’inspiration dans la création de ses œuvres littéraires. Pour lui, Paris était considéré toujours comme une fête (The Moveable feast) lors de son séjour à la fin des années 1950. Il y a non seulement la Seine coulant paisiblement sous les ponts ayant chacun une architecture particulière mais aussi des lieux très célèbres comme le jardin de Luxembourg, la cathédrale Notre Dame, la tour Eiffel, le musée du Louvre etc…C’est pour cela que Paris lui a exercé un attrait irrésistible même il était de passage à Paris pour une fois. C’est aussi Paris qui a fait de lui un écrivain célèbre.
Version vietnamienne
Paris là một trong những thành phố đẹp nhất thế giới nhất là về đêm. Cũng như nhà văn hào Mỹ Ernest Hemingway nói chỉ có Paris có thể đem lại cảm hứng sáng tác cho ông bất kỳ lúc nào. Chính vì thế ông xem Paris lúc nào cũng như ngày lễ hội. Không những có sông Seine trôi lặng lẽ dưới các cây cầu có một kiến trúc độc đáo mà còn các nơi nổi tiếng như vườn hoa Luxembourg, nhà thờ Notre Dame, tháp Eiffel, bảo tàng viện Louvre vân vân khiến Paris trở thành nơi có sức lôi cuốn mãnh liệt đối với ông dù ông chỉ có một lần đến Paris. Chính Paris làm ông trở thành một nhà văn hào nổi tiếng.
Espèces en voie d’illumination au jardin des plantes (2ème partie)
Une expérience unique et féerique au jardin des plantes
Pour la première fois, le jardin des plantes propose une promenade nocturne à la lueur des structures lumineuses symbolisant le monde des animaux disparus et en voie de disparition dont l’homme est responsable. C’est aussi une occasion pour sensibiliser les gens (les grands comme les petits) dans la préservation de la biodiversité de la nature.
Espèces en voie d’illumination au jardin des plantes (1ère partie)
Une expérience unique et féerique au jardin des plantes
Pour la première fois, le jardin des plantes propose une promenade nocturne à la lueur des structures lumineuses symbolisant le monde des animaux disparus et en voie de disparition dont l’homme est responsable. C’est aussi une occasion pour sensibiliser les gens (les grands comme les petits) dans la préservation de la biodiversité de la nature.
Animaux éteints
Animaux dont l’homme est responsable de la disparition
Animaux menacés d’extinction
Cây khèn bè (Khène)
Chúng ta thường đặt câu hỏi về nguồn gốc của nhạc cụ mà được gọi là khèn bè. Có nhiều nhà khoa học cho rằng nhạc cụ nầy đến từ nước Lào. Nhưng cũng không ít người ngần ngại và hoài nghi. Đó là trường hợp của nhà nghiên cứu Pháp Noël Péri của Viện Viễn Đông Bác cổ (EFEO). Đối với ông nầy, nếu người dân Việt không dùng nhạc cụ nầy như người Lào nhưng nhạc cụ mà được trông thấy thường ở người Muờng, một dân tộc rất gần gũi với người Việt về văn hóa và tập quán và người Hmong, cũng giống như khèn bè của người Lào. Hơn nửa nhạc khí nầy được thể hiện không những ở trên các trống và thạp đồng mà còn ở các vật dụng của văn hóa Đồng Sơn. Đó là trường hợp cái cán của một cái môi bằng đồng được trang trí với một nhân vật nam giới ngồi đang thổi khèn bè và được trưng bày hiện nay ở bảo tàng viện lịch sữ ở Saïgon.
Chúng ta dẫn đến đến kết luận và khẳng định một cách quả quyết là nhạc khí nầy có từ thời đồ đồng (giữa 3000 và 1200 trước công nguyên ở Đông Nam Á) và được sáng chế bỡi người thuộc chủng Nam Á (austro-asiatique) trong đó có các dân tộc Lào, Hmong, Mường, Việtnam và Mnong vân vân… mà chúng ta thường gọi là đại tộc Bách Việt. Cũng không nên quên có một thời điểm nào trong quá khứ dân tộc Lào (chi nhánh Tây Âu) và dân tộc Việt (chi nhánh Lạc Việt) cùng nhau hiệp sức trong việc thành lập nước Âu Lạc của Thục Phán và chống cự lại quân Tần của Tần Thủy Hoàng. Theo bà khảo cứu Pháp Madeleine Colani thì các khèn bè nầy không bao giờ vượt qua dãy núi Hy Mã Lập Sơn và thung lũng Bramahpoutre của Ấn Độ. Tuy nhiên cũng có ngoại lệ.
Đó là truờng hợp các khèn bè của dân tộc Dayak ở đảo Bornéo (Nam Dương) vì trước khi họ định cư trên đão nầy, họ đã sống trước đó dọc theo bờ biển phía đông của Đông Dương. Dựa trên khèn bè của người thuộc chủng Nam Á, người Trung Hoa cũng sáng chế một nhạc cụ thường gọi là lusheng mà được nhắc đến trong kinh nhạc của Đức Khổng Tử.
Theo nhà nghiên cứu Victor Goloubew, người Đồng Sơn tức là tổ tiên của người Việt hiện nay cũng biết thổi khèn bầu.
Khèn bè được xuất hiện dưới nhiều hình dạng mà theo bà Madeleine Colani thi khèn bè của dân tộc Lào xem là óng chuốt và tao nhã nhất. Nói chung thì cây khèn bè thông thường có một cấu tạo ống theo số chẵn, làm bằng tre và ở mỗi cái ống có một lỗ nhỏ thường gọi là lỗ thổi và bên trong ống có một lưỡi gà bằng đồng hay bạc giát mỏng. Các ống nầy được lắp ráp theo cặp với chiều dài giống nhau, theo thứ tự và giảm dần từ miệng của cái bầu khèn được cung cấp không khí bởi hơi thổi của người chơi khèn. Chiều dài của các ống xác định độ cao của nốt. Cây khèn càng dài thì âm điệu càng thấp. Số ống dùng để thổi không có cố định và còn có liên hệ đến truyến thống văn hóa của mỗi dân tộc. Như người Hmong ở các dãy núi phiá bắc Việtnam hay là người Mnong ở Tây Nguyên, thì trên cây khèn chỉ có thấy 6 ống mà thôi. Còn với người Thái ở vùng Mai Châu, số ống lên đến 14.
Khèn có 6 ống (hay Mbuot) của dân tộc Mnong ở Tây Nguyên
Còn khèn của nguời Lào thì số ống có thể biến đổi: hoặc 6 ống với chiều dài có thể lên đến 40 cm thì gọi là khène hot hoặc là 14 ống với khène jet
hoặc là 16 ống với khène baat. Khèn nầy được trọng dụng nhiều nhất ở Lào. Để phát âm tiếng, nguời chơi khèn phải giữ giữa hai bàn tay nhạc cụ mà ở nơi đó có miệng khèn dùng để thổi và đưa không khí vào khèn, xem như là nơi để tụ không khí. Cùng lúc đó người thổi khèn phải bịt ở đầu các ống với các ngón tay khiến làm rung chuyển các lưỡi gà phù hợp qua sự hít vào hay thở ra của mình.
Khèn thường có liên hệ mật thiết với các nghi lễ tôn giáo và các sự kiện quan trọng ( hội chợ, đám cưới, tang lễ vân vân …). Có thể thổi khèn một mình hay là với một nhóm người nhằm để kèm theo các điệu nhảy hay ca hát. Mỗi dân tộc có sự tích cá biệt về khèn. Tiếng khèn cũng làm cho thế giới con người đến gần với thế giới tâm linh. Đối với dân tộc Lào cũng như các dân tộc thiểu số ở Vietnam (Hmong, Thái vân vân…), cây khèn bè biểu tượng bản sắc văn hóa. Đối với dân tộc Hmong, có một cây khèn trong nhà là niềm hảnh diện được có một người đàn ông tài hoa và khí phách trong gia đình.
Trong ngạn ngữ của người Lào, muốn được xem là người Lào đích thực, thì phải biết thổi khèn, ăn cơm nếp với cá ươn (padèk) và ở nhà sàn.
Dù có một vai trò rất quan trọng như các cồng chiền Tây Nguyên (Việtnam), cây khèn bè tiếp tục bị bỏ rơi
theo ngày tháng bỡi giới trẻ vì muốn thông thạo trong việc thổi khèn bè thì không những cần có sự kiên nhẫn mà cần có khiếu về âm nhạc. Bỡi vậy khèn bè không phải ai cũng thổi được mà cần phải biết diễn xuất một số giai điệu căn bản và biết nhảy hòa nhịp theo tiếng khèn. Một số giai điệu có thể gợi lên các khía cạnh của thiên nhiên và cuộc sống. Có hơn 360 giai điệu dành cho tang lễ. Chính vì thế cây khèn bè có một vị trí quan trọng trong đời sống dân gian và tinh thần của các dân tộc thiểu số.
Tài liệu tham khảo
Essai d’ethnographique comparée. Madeleine Colani, BEFEO, 1936,Vol 36, N°1, pp. 214-216
Hà Văn Tấn: Nouvelles recherches préhistoriques et protohistoriques au Vietnam.
Rapport sur une mission officielle d’étude musicale en Indochine. Péri Noël, G. Knosp. BEFO. 1912. Tome 12, pp 18-2
Pour continuer d’entendre le son du khèn des Hmongs. Hoàng Hoa. Courrier du Vietnam, 24.03.2012
Nhà Đông Hán (Dynastie des Han orientaux)
Bảo tàng viện Guimet (Paris)
Nhà Đông Hán (Dynastie des Han orientaux)
Niên đại nhà Đông Hán
Đông Hán
25-57: Quang Vũ Đế
57-75: Minh Vũ Đế
75-88: Hán Chương Đế
88-106: Hán Hoà Đế
106: Hán Thương Đế
106-125: Hán An Đế
125:Hán Thiếu Đế
125-144: Hán Thuận Đế.
145-146: Hán Chất Đế.
146-168: Hán Hoàn Đế.
168-189: Hán Linh Đế
184: Giặc Khăn Vàng
189: Hán Thếu Đế
189-220: Hán Hiến Đế
190: Cũng cố thế lực Tào Tháo
220: Tào Tháo và Hán Hiến Đế qua đời
Nhà Hán diệt vong
Thời kỳ bắc thuộc lần thứ nhất
Ở các vùng lãnh thổ bị người Hán chinh phục, đặc biệt là ở miền nam Trung Quốc, việc Hán hóa tiếp tục một cách dữ dội bất chấp mọi phản ứng. Vì thế các cuộc nội loạn tiếp nối diễn ra đầu tiên ở Điền Quốc ( năm 86, 83 TCN, 14 sau CN, từ năm 42 à đến năm 45 ) nhưng bi trấn áp một cách nghiêm khắc. Cũng phần đông từ các việc hà hiếp của các quan chức nhà Hán và thái độ ngang tàng cướp đất của các cư dân tàu và tiếp tục đẩy lùi các dân bản xứ đến các vùng heo hút. Hơn nửa họ phải học tiếng tàu, theo phọng tục và tín ngưỡng của người tàu. Sau đó năm 40, xãy ra một cuộc nổi dậy ở Giao Châu gồm có ở thời kỳ đó một phần lãnh thổ của Quảng Tây và Quảng Đông. Cuộc khởi nghĩa do hai người con gái của lạc tướng ở Mê Linh tên là Trưng Trắc (Zheng Cè) và Trưng Nhị (Zheng Er). Để làm gương cho các quân phiến lọan, thái thú Tô Định (Su Ding) không ngần ngại giết chồng của bà Trưng Trắc tên là Thi Sách (Shi Suo) vì ông nầy phản đối chính sách đồng hóa gắt gao. Việc hành hình nầy khiến làm phẫn nộ hai bà và khơi mào đến cuộc vùng dậy ở toàn lãnh thổ của người Bách Việt nhất là vùng của người Việt.
Dụng cụ dùng để giữ các vành của chiếc chiếu
Poids de natte
Hai bà Trưng được sự hưởng úng của các tộc trưởng khác Man Di ở quận Cửu Chân, Nhật Nam, Hợp Phố nên hai bà ta đã đoạt được 65 thành trì trong thời gian rất ngắn, trở thành Nữ vương và đóng dô tại Mê Linh (Meiling). Năm 41, hai bà bị khắc phục bỡi Mâ Viện Phục Ba tướng quân (Ma Yuan) và gieo mình tự sát ở Hát Giang thay vì đầu hàng. Hai bà trở thành một biểu tương về ý chí quật cường của dân tộc Việtnam. Hai bà vẫn được sùng bái không những ở Vietnam mà ở ngay trên các lãnh thổ của dân Bách Việt mà ngày nay thuộc về Trung Quốc (Quảng Tây và Quảng Đông).
Mã Viện bất đầu thi hành chinh sách khủng bố và hán hoá bằng cách đặt người tín nhiệm tàu ở các then chốt của nguồn máy hành chánh và áp đặt tiếng tàu là ngôn ngữ chính thức trên toàn lãnh thổ của người dân Việt. Đây là thời kỳ bắc thuộc lần đầu và được kéo dài gần một ngàn năm trước cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc với Ngô Quyền. Giữa lúc đó, Hán Quan Vũ Đế (Guangwudi) đã thành công đem lại sự thịnh vượng và ổn định trong nước bằng cách giảm thuế về lợi nhuận. Cũng như Hán Vũ Đế, sau khi Quan Vũ Đế mất, con ông Hán Minh Đế (Mingdi) đeo đuổi chính sách bành trướng đất đai với các cuộc tấn công chống lại quân Hung Nô nhầm tranh giành ảnh hưởng ở các nước Trung Á và đem lại sự an toàn cho con đường tơ lụa (Route de la soie). Tướng Ban Siêu (Ban Chao), anh của sử gia nổi tiếng Ban Cố (Ban Gu) (hay Mạnh Kiên)(*) ở thời đó, được trọng trách trong cuộc viễn chinh nầy. Ông đã thành công đến tận hồ Caspienne (hay Caspi) và chinh phục được dân tộc Nhục Chi nhờ có sự giúp đỡ của dân tộc Kusana.
(*) Tác giã của Hán Sử (Annales des Han)
Galerie des photos
Nhà thờ chính tòa Bùi Chu
Giáo phận Bùi Chu
Mặc dầu có diện tích nhỏ nhất trong số 26 Giáo phận của Giáo hội Công giáo tại Việt Nam, giáo phận Bùi Chu có tỷ lệ giáo dân cao nhất nhì tại Việt Nam (386 148 giáo dân năm 2006). Tọa lạc ở xã Xuân Ngọc, huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định, Bùi Chu không những là nhà thờ chính tòa của giáo phận Bùi Chu mà cũng là một nhà thờ Công giáo Rôma được xây dựng dưới thời Pháp thuộc bởi giám mục Wenceslao Onate Thuận (1884) với chiều dài 78m, rộng 22m, cao 15m. 
Trải qua hơn 100 năm, ngôi nhà thờ này vẫn đứng vững ngày nay với những cột gỗ lim và những đường nét hoa văn mang dấu ấn kiến trúc phương Tây. Hàng năm vào ngày 8 tháng 8, ngày lễ quan thầy của giáo phận, có nhiều giáo dân tập trung về dâng lễ. Giáo phân Bùi Chu còn có gắn liền với nhiều sự kiện quan trọng liên quan đến lịch sử hình thành và phát triển Công giáo tại Việt Nam.
Galerie des photos
Malgré une superficie très petite parmi les 26 diocèses de l’église catholique du Vietnam, l’évêché de Bùi Chu a pourtant le pourcentage le plus élevé des fidèles au Vietnam (386 148 fidèles en 2006). Etant située à la commune Xuân Ngọc du district Xuân Trường dans la province de Nam Định, Bùi Chu est non seulement l’église principale de l’archevêché Bùi Chu mais aussi la cathédrale catholique romaine. Celle-ci fut édifiée à l’époque coloniale par l’évêque Wenceslao Onate Thuận en 1884 avec ses dimensions suivantes: longue de 78 mètres, large de 22 mètres et haute de 15 mètres. Ayant passé plus de 100 ans, cette cathédrale continue à rester debout aujourd’hui avec ses colonnes en bois de fer et garde encore les traces d’ornement du style architectural venant de l’Occident. Il y a les festivités organisées en l’honneur du Saint Patron tous les ans, au 8 ème jour du mois d’août. L’évêché est lié intimement aux événements historiques importants dans la formation et l’évolution du catholicisme au Vietnam.
Photos de Jean Marie Duchange
Cũng như ông Henri Oger với các bộ sưu tập tranh mộc bản, ông Jean Marie Duchange rất yêu chuộng người dân Việt nhất là đồng bào thiểu số ở Tây Nguyên. Trong ba năm ông làm ở vụ y tế ở miền núi, ông không ngần ngại gian nan những lúc rãnh rỗi cưỡi voi, đi bộ, dùng thuyền đôc mộc hay xe jeep đến các vùng núi để chụp các ảnh nầy với máy ảnh reflex 6×6 bi objectif. Nhưng cuối cùng ông cũng không thực hiện được ý định xuất hành cuốn album vì ông ra đi ở tuổi 88. Dự định in ấn cũng đành hoãn lại. Tuy nhiên để tưởng nhớ và thực hiện hoài bão của ông, con gái ông Evelyne Duchange và cháu ngọai Nadège Bourgoin cống hiến cho hai bảo tàng, một ở Paris là Quai Branly (Paris) và hai là bảo tàng dân tộc học ở Hànội các tác phẩm ảnh của ông bằng négatif. Nhờ vậy mới có dịp chụp lại được ở bảo tàng dân tộc học các ảnh nầy để cùng chung khám phá các tập tục nghi lễ trong những năm 50 của thế kỳ 20. Các tác phẩm ảnh nầy là một nhân chứng vô giá của ông về cuộc sống linh động hằng ngày của các đồng bào thiểu số mà nay không còn thấy nửa ở Tây Nguyên.
Analogue à Henri Oger avec ses estampes en bois, Jean Marie Duchange avait de l’estime pour le peuple vietnamien, en particulier pour les ethnies des Hauts Plateaux du Centre. Profitant des trois années passées à la direction de santé publique des populations montagnardes du Sud Indochinois, il n’hésita pas à parcourir les régions montagneuses à dos d’éléphant, en jeep , en pirogue ou encore à pieds avec difficultés pour réaliser ces photos avec son appareil reflex 6×6 bi objectif quand il avait du temps libre. Mais à la fin, il n’arriva pas à accomplir son rêve de réaliser un album car il fut décédé à l’âge de 88 ans. Son projet d’édition fut abandonné aussi. Pour honorer sa mémoire et pour perpétuer le beau travail d’un passionné de la photographie, sa fille Evelyne Duchange et sa petite fille Nadège Bourgoin ont décidé de faire le don de ses négatifs aux deux musées, l’un à Paris au musée Quai Branly et l’autre à Hanội, au musée d’ethnologie. Grâce à ce don, j’ai eu l’occasion de passer une journée à ce dernier musée pour faire ces photos et pour nous permettre de découvrir ensemble toutes les coutumes et les traditions dans les années 50 du XXème siècle. Ces photos constituent son témoignage inestimable sur la vie journalière des ethnies qu’il est impossible de retrouver aujourd’hui aux Hauts Plateaux du Centre.
Đình Làng ( Maison communale: phần 4)
Nghệ thuật trang trí ở đình làng
Nhờ có đình làng, người ta mới khám phá được đời sống của người dân làng thể hiện một cách tài tình mật thiết với nghệ thuật trang trí. Người xem có cảm tưởng rằng nghệ thuật nầy nó không những không theo các mô hình thông thường được biết cho đến giờ mà nó còn « tự cởi tróí », trút bỏ mọi gánh nặng của sự ràng buộc đạo Khổng thời kỳ phong kiến ở Việtnam. Đó là những gì chúng ta thấy ở các khoảng trống trong đình với chạm khắc gỗ từ sườn nhà cho đến cột trụ.
Các khuyết điểm lúc xây cất đình được che giấu một cách khéo léo nhờ kỷ thuật trang trí làm đẹp. Trong mỗi thanh gỗ chạm khắc, mỗi môtíp dù là một con thú, một nhân vật hay là một cái bông đều độc nhất không thể tìm thấy ở nơi khác dù có cùng một chủ đề. Ngược lại, người ta nhận thấy ở các thanh gỗ chạm khắc có sự cùng tồn tại, qua nhiều thể kỷ, của hai nền văn hóa, một mang tính cách bài bản và bác học và một cái mang tính cách dân dã. Ở nền văn hóa đầu tiên còn tìm thấy không những tất cả mô típ liên quan đến tứ linh (Rồng, Lân, Rùa, Phượng) mà luôn cả thực vật cao quý, tiên nữ hay thú vật (hổ, voi vân vân ..) mà có luôn tính tưởng tựợng và thích đổi mới cùa nghệ nhân mặc dầu có sự tôn trọng nghiêm túc trong truyền thống kinh điển. Còn ở các thanh gỗ chạm với tính cách dân dã, nghệ nhân vì là một người nông dân trước đó, nên thường bỏ qua lề lối gò bó mà tự hướng dẫn mình qua cảm hứng, tự do tùy tiện chạm khắc theo ý tưởng và cảm nhận cùa mình khiến các tác phẩm nó mang tính chất hiện thực và hóm hỉnh. Với tài khéo léo đôc đáo, nghệ nhận chưa bị cấm đoán về cách miêu tả các cảnh tượng vô luân lý khó mà giải đáp ở thời đại phong kiến: một thiếu nữ đang tấm ao hay ngồi hớ hênh trên đầu rồng (đình Phụ Lão, Bắc Giang), một chàng trai đang sờ soạng thân thể một phụ nữ dưới cái nhìn đồng lõa của bạn đồng hành (đình Hưng Lộc), một ông quan đang quấy rầy một phụ nữ đang tấm bằng cách thò tay luồn dưới yếm ( đình Ðệ Tam Ðông, Nam Ðịnh) vân vân ….
Hình rồng đa dạng trang trí ở đình
Nghệ nhân còn dám tố cáo những chuyện sai trái của các quan liêu qua bức chạm của đình Liên Hiệp. Đây là những điều cấm đoán và phiền nhiễu mà thường gặp mỗi ngày trong xã hội nho giáo Việtnam. Tất cả những gì được thấy trong điêu khắc gỗ dân dã phản ánh phần lớn tự do phát biểu của nghệ nhân cùng khát vọng chung của dân làng. Có một điều trái ngược, nghịch lý là đình vừa là nơi để gìn giữ trật tự được ăn sâu qua nhiều thế kỷ vào hạ tầng gia đình và xã hội Việtnam và cũng là nơi mà người nông dân có thể tìm lại được tự do phát biểu và tố cáo những gì được trông thấy ở xã hội nho giáo. Với nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc, ngôi đình là một kho tàng vô giá cho dân tộc Việt. Người ta thường nói: Làng Nước vì Viêtnam được thành hình, qua nhiều thế kỷ, từ sự rải rác làng mạc khắp mọi nơi mà đình vừa là trung tâm hành chánh, văn hóa, xã hội và tinh thần. Bởi thế đình làng nó không những là linh hồn của làng mà của đất nước Việtnam.
Bibliographie:
Trịnh Cao Tường: Kiến trúc đình làng. Khảo cổ học, 2/1981, trang 56-64.
A la découverte de la culture vietnamienne. Hữu Ngọc. Editions Thế Giới. Hànôi 2011
Le Ðình, maison communale du Viêt Nam. Hà Văn Tấn, Nguyễn Văn Kự, Editions Thế Giới, 2001
Đình Làng (Maison communale: phần 3)
Đình Làng: phần 3
Ngoài những lễ hội được ấn định trong năm để vinh danh thành hoàng, người dân làng còn coi trọng ngày sinh nhật cũng như ngày giỗ của thành hoàng. Nhưng có những dịp đám cưới, bổ nhiệm, thăng chức hay tục khao lão mà ở trong làng có các cuộc chè chén tiệc tùng và cúng tế thành hoàng một cách linh đình. Có thể nhận diện được thành hoàng là người đàn ông hay phụ nữ lúc rước kiệu. Nếu thành hoàng là người đàn ông thì luôn luôn có một ngựa chiến sơn mài màu đỏ hay màu trắng bằng gỗ được có đầy đủ dây cương, yếm hoa, cổ đeo nhạc, trên chiếc xa mã cơ động với bánh xe bằng gỗ và có chở theo linh hồn của thần hoàng. Còn nếu là phụ nữ thì con ngựa được thay thế bằng chiếc võng đào được treo trên cây đòn mà hai đầu được chạm với đầu rồng. Trong thời gian có lễ, thành hoàng được tôn vinh một cách trịnh trọng với chiếc kiệu chứa đầy lễ vật, nào tán nào cờ đi từ đình đến nghè (1) hay từ làng nầy qua làng kia nếu hai làng cùng có một thành hoàng chung. Còn có nhiều trò vui chơi giải trí như chọi gà, trâu hay chim, chơi cờ với các con chốt là người vân vân…
Đình Mỵ Nương (Cổ Loa thành)
Có một tập tục rất quan trọng làm nổi bật đời sống của thành hoàng. Được biết dưới tên hèm và giữ kín đáo, tập tục nầy thường được cử hành ban đêm khi mà thành hoàng không có những tác động không xứng đáng để phô trương chẳng hạn thần ăn cấp, thần hốt phân vân vân …Ngược lại các thành hoàng có công trạng hiển hách hay có công đức thì được vinh danh long trọng giữa ban ngày. Thông thường tránh dùng tên của thành hoàng trong lúc lễ bằng cách sửa đối cách gọi hay thay thế một chữ khác đồng nghĩa. Đó là trường hợp thành hoàng Ling Lang chẳng hạn. Buộc lòng phải gọi khoai dây thay vì khoai lang, thầy lương lại thế thầy lang vân vân… Cái tập tục cá biệt nầy là một trong những nét chủ yếu trong việc cúng kiến thành hoàng. Có thể làm suy đi sự thịnh vượng cho làng nếu lơ là tập tục nầy.
Chuyện xây cất đình thông thường đựợc quy định vào một số hình nhất định và theo dáng chữ nho tương ứng: Nhất, Nhị, Tam, Ðinh, Công, Vương vân vân … Ngôi đình dựng một mình với một ngôi nhà chính theo dạng hình chữ nhật ( một nét gạch thẳng ngang) được gọi là thế chữ Nhất. Đó là đình Tây Đằng. Ngược lại, dáng hình chữ Nhị là khi có thêm một ngôi nhà tiền tế song song với nhà chính tạo ra thế chữ Nhị. Đó là đình Liên Hiệp. Rất hiếm thấy thế chữ Tam và chữ Đinh trong việc xây cất đình. Nhìn chung ngôi đình thường phổ biến nhất với hình dáng chữ Công. Ngôi nhà ở phiá sau mà gọi là Hâu Cung được nối với ngôi nhà chính (hay đại đình) nhờ một hành lang hay một sân nhỏ (hay ống muống). Đó là các đình Mông Phụ, Đình Bảng. Còn chữ Vương thì phải nối ba ngôi nhà (Hậu Cung, Đại Đình, Tiền Tế) với hai hành lang (ống muống). Chính ở ngôi nhà Tiền Tế mà các thân hào thường dùng để cúng tế cho thành hoàng với y phục màu xanh trong những ngày lễ. (Tiếp theo nghệ thuật trang trí Đình)
1) ghè: nơi mà thành hoàng cư trú trước cổng làng. Lúc có lễ, thành hoàng được mời đến đình. Sau đó khi xong lễ được trở về nghè.
Bibliographie:
Le Ðình, maison communale du Viêt Nam.
Hà Văn Tấn, Nguyễn Văn Kự,
Editions Thế Giới, 2001
Đình Làng miền Bắc
The village Dinh in northern Vietnam
Le Thanh Đức. Editeur Mỹ Thuật 2001