Un prêtre savant
1869-1955
Ít ai biết đến Cố Cả Léopold Cadière nhiều như biết cha Alexandre de Rhodes hay nhà bác học Alexandre Yersin tuy rằng toàn bộ công trình nghiên cứu của Cố Cả (250 ấn phẩm khoa học) để lại chúng ta rất phong phú và đa dạng trong lịch sử, ngôn ngữ học và dân tộc học qua sự phân tích tài tình từ một khái niệm nào đi nữa nhờ kiến thức uyên thâm của cha. Các bài cha viết thời đó gộp lại có tới 1500 trang sách xuất bản. Cha là một trong những người đặt nền móng cho việc nghiên cứu Việt Nam học đầu thế kỷ 20. Có thể nói toàn bộ công trình nầy là nguồn tư liệu hàng đầu cho ai muốn nghiên cứu đến nền văn hóa Việt Nam.
Ông sinh tại Aix-en-Provence miền nam nước Pháp ngày 14 tháng 2 năm 1860 trong một gia đình nông dân khiêm tốn. Bởi vậy khi ông sang làm việc ở Việt Nam thời đó, ông mới nhận thấy cuộc sống ở đây nó tương tự như cuộc sống lam lũ ở quê Pháp: sự tương trợ lẫn nhau, sự cần cù trong công việc nhưng lúc nào cũng hoan hỉ với tình yêu sâu đậm của gia đình. Chính vì đó ở nơi ông lúc nào cũng có sự thông cảm cái nghèo khó của người dân Việt. Vì có tâm tình yêu thương đồng loại nên ông dễ dàng hội nhập với dân nghèo nước ta.
Ông là linh mục thuộc Hội Thừa sai Paris (MEP, Missions Étrangères Paris) và ông đến Việt Nam vào ngày 3 tháng 12 năm 1892. Lúc đó ông được 23 tuổi. Chính nhờ những năm đầu ở Huế ông có may mắn được gặp giám mục Caspar, tác giả của quyển Tự điển Hán Việt Ngôn ngữ nhập môn. Chính ông Caspar nầy khai hướng cho ông nghiên cứu về lịch sử, dân tộc học và tôn giáo. Chính ông cũng thừa nhận ông học hỏi được nhiều với giám mục Caspar. Từ khi ông dấn thân vào việc nghiên cứu, ông bắt đầu học tiếng Việt nhưng đối với ông, học tiếng Việt không phải để nói tiếng Việt giỏi như người Việt mà còn cần phải có tâm tư suy nghĩ như người Việt. Chính nhờ ngôn ngữ mà người Việt mới diễn tả được điều họ cảm nhận và điều họ nghĩ. Ngôn ngữ là tấm gương phản chiếu cách nghĩ của một dân tộc. Nó phản ánh tất cả các khái niệm của con người. Ngôn ngữ vừa là khuôn đúc, vừa là thông dịch viên của bộ óc. Bởi vậy, nếu muốn biết người Việt Nam nghĩ gì, chúng ta cần phải tìm hiểu nơi ngôn ngữ của họ.
Theo sự giải thích của cha trong phần dẫn nhập của triết học dân gian Việt Nam thì cha cũng lưu ý đến việc áp dụng một trật tự logic theo quan điểm triết học phương Tây vào một chủ đề phức tạp sẽ làm méo mó hoàn toàn chủ đề nhất là làm sao dịch sát ý nghĩa khiến vì vậy tạo ra một hình ảnh không đầy đủ, thậm chí còn làm sai lệch về triết học dân gian, và làm mất đi tính khách quan vốn là giá trị cốt lõi của nghiên cứu. Đây không phải là triết học riêng của lớp học giả như ở Trung Hoa mà là những tư tưởng triết học được các thế hệ truyền lại cho nhau từ đời này qua đời kia và đang lưu hành trong dân gian, một cách có ý thức hay vô ý thức. Dù ở trình độ kiến thức nào đi nữa con người ta cũng có những ý kiến về vũ trụ và vạn vật, về con người và về khả năng và hành động của mình. Chính nhờ ngôn ngữ mà dân ta có được một lối sống nhìn thế giới xung quanh một cách rỏ ràng để có thể sống hoà hợp với giá trị đạo đức cùng những tư tưởng đó mà cha gọi đó là triết học dân gian Việt Nam mà thường gọi là minh triết và cũng là để tài mà cha muốn nghiên cứu. Đây là những ý tưởng được biểu diễn ra một cách tự nhiên trong từ ngữ và các kiểu nói thông thường trong dân gian. Có loại từ ngữ là “danh từ”, vốn dùng để gọi tên, và để phân loại một cách rất tự nhiên: những cái ta thấy giống nhau về một điểm nào đó, thì ta xếp vào một loại và gọi chung cùng một tên. Đi xa hơn chút nữa, những tên gọi đó gợi ý cho ta so sánh và bầy ra những kiểu nói có nghĩa đen cũng như nghĩa bóng và các ca dao ngạn ngữ có liên hệ đến các từ đó. Thí dụ ta lấy các từ liên hệ đến cái bụng trong thân thể.
Ta biết cái bụng thông thường có chứa nhiều nội tạng nên nó không chỉ là bộ phận tiêu hóa mà còn nó còn là trung tâm của sự đói no. Ta thường nói đau bụng để ám chỉ ta đang đau ở trong bao tử hay trong ruột. Đôi khi ta dùng sôi bụng để nói trong ruột ta có tiêng ùng ục. Còn đói bụng, đầy bụng, no bụng tất cả đều liên hệ đến sự đói hay no. Đôi khi trông qua hình dáng của bụng mà dân ta thường nói người đàn ông đó mang, cần phải làm nhiều mới có mà ăn hay người đàn bà có chửa trong những câu phổ biến như sau: Bụng bí rợ, ở đợ mà ăn hay là đi không bụng về có bụng. Bụng lại có hai từ được xem là đồng nghĩa đó là lòng và dạ. Bởi vậy mới có «đói lòng » như « đói bụng » hay « no lòng, no bụng » hay « ăn lót lòng ăn lót bụng ». Đôi khi bụng còn xem là cơ quan nhạy cảm và ý chí. Để nói hai người hoà thuận với nhau, ta thường nói hai người có một cái bụng hay là một lòng. (một bụng hay một lòng). Còn một người xảo nguyệt thì ta thường nói người đó có hai lòng hay là hai bụng. Còn nói « anh chưa có bụng hay lòng với em » tức là anh chưa có thương em trong bụng hay trong lòng. Còn một người có ý định tốt hay xấu ta thường nói « người tốt bụng » hay « người xấu bụng ».
Theo cố cả thì chữ lòng được xem như là chữ mang tính cách thanh cao hơn. Nó còn có nghĩa là tim. Bụng là chữ cho dân dã thường dùng ở địa phương. Lòng nó cũng có ý nghĩa tâm lý như bụng (ý chí, đam mê, thù oán, xấu xa vân vân…). Lấy lòng, mất lòng, phải lòng, nao lòng vân vân…thường nghe nói. Lòng còn có một ý nghĩa mà bụng không có như lòng súng, lòng căn, lòng sông, cái gì đó nằm ở bên trong. Trong trường hợp nầy lòng tựa như ruột. Bởi vậy ta mới nói lòng bò, lòng heo.
Dò sông dò biển còn dò nào ai bẻ thước mà dò lòng người.
Còn dạ, ta đã thấy qua các tục ngữ thì có tính đồng nhất giữa bụng và dạ. Bởi vậy ta thường nghe nói : Bụng làm dạ chiụ hay bụng bảo dạ. Để nói bị tiêu chảy, ta thường nói: đi lạnh dạ. Còn khi được thỏa mản theo sở thích, ta hay nói: Phỉ bụng, phỉ dạ.
Qua các từ bụng, lòng và dạ mà cha phân tích ở trên, ta nhận thấy cha rất thộng thạo tiếng Việt mà còn có những lời thân thương của cha đối với người Việt ở những vùng mà cha đảm nhiệm sứ mệnh. Theo nhà nghiên cứu Georges Cœdès, cha rất nhân bản và rất sâu đậm nòng ấm với dân tộc mà tròn đời cha cống hiến trong công tác mục vụ và nghiên cứu của mình. Cha cũng không bao giờ có tư tưởng của một công dân nước lớn để miệt thị một dân tộc bị cai trị. Chính cũng nhờ sự hiếu kỳ không biết chán mà cha tỏ ra xuất sắc học hỏi uyên sâu tiếng Việt suốt 27 năm trời sống ở Di Loan, Quảng Bình. Cha còn thu thập được một lượng ngôn ngữ bình dân đáng kể và thông hiểu sâu xa những tàng ẩn ý vị của đối tượng nghiên cứu theo sự nhận xét của nhà nghiên cứu Huế Đỗ Trinh Huệ.
Chính nhờ đó mà các bài cha viết hàng ngày rất phong phú trong những năm được đi bổ nhiệm từ giáo phận này sang giáo phận khác. Chắc chắn cha đem chúng ra so sánh với những sự kiện mà cha quan sát được bằng ngôn ngữ con người hoặc trong quá trình quan sát thiên nhiên trong nhiều lỉnh vực khác nhau như lịch sử, ngôn ngữ và dân tộc học. Đối với cha, văn bản không phải là tài liệu đặc quyền, mà những sự kiện như bất kỳ sự kiện nào khác, cũng phải cần có sự kiểm tra phê phán tương tự như những quan sát mà cha rút ra được từ tính xác thực tế sống động mà cha ưa thích. Phải nói đây là những kết lúận mà cha mong muốn có được để thuyết phục luôn cả chính mình chớ không thể nào dựa trên các tài liệu có sẳn để rút tỉa ra cái chung dù cha rất thông thạo chữ Hán và chữ Việt.
Cha Cadière là sự khám phá đẹp nhất mà nhà khảo cổ Louis Finot giám đốc của trường Viện Viễn Đông Bác cổ (EFEO) đã thực hiện được trong chuyến khảo sát Đông Dương đầu tiên. Đây là lời kể lại của của cựu giám đốc của EFEO Louis Malleret từ 1950-1956. Chính nhờ đó cha mới quen biết và kết bạn với Louis Finot. Từ đó cha trở thành viên của trường EFEO và bài đầu tiên gữi cho trường đăng vào năm 1901 đó là bải có tựa đề:Tín ngưỡng và ngạn ngữ dân gian ở thung lũng Nguồn Sơn (Croyances et dictons populaires de la vallée du Nguồn Sơn). Sau đó cha có nghiên cứu chung với nhà Đông Phương học Paul Pelliot về « nguồn tư liệu An Nam trong lịch sử An Nam » và bài nầy được đăng trên BEFEO năm 1904. Mặc dù cha đã được công nhận là thành viên thông tấn của EFEO từ 1906, rồi đến năm 1918 lại được công nhận là thành viên hưởng trợ cấp (pensionnaire) nhưng cha từ chối làm việc ở Hànôi và vẫn tiếp tục giữ nhiệm sở tại Cửa Tùng. Ở đây cha xây dựng một nhà thờ và một trường học. Ngoài ra cha còn quan tâm đến thực vật học nên cha có một vườn bách thảo nổi tiếng có nhiều cây dương xỉ, ráy, hoa lan và cây thuốc trong và ngoài nước, nhiều loài trong số đó được cha mô tả và ghi chú lại cho Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên ở Paris. Nhưng sự đóng góp lớn nhất của cha đối với nghiên cứu Việt Nam là sự thành hình Hội Đô thành hiếu cổ (Association des Amis du Vieux Hué) AAVH vào năm 1913 mà cha là người khởi xướng. Lúc đầu chỉ có 17 thành viên đến từ các phương trời khác nhau (giáo sĩ thừa sai, quan chức thuộc địa, binh sĩ, nhà buôn, quan lại Nam triều). Tất cả đều làm việc không lương bổng và cống hiến sức lực một cách vô tư. Các tập san của AAVN và EFEO trờ thành từ nay là nguồn tư liệu vô giá cho những ai muốn tìm hiểu đến Việt Nam xưa. Còn cha, việc từ chối dứt khoát trở về Pháp lúc ấy cha được 84 tuổi dù có sự đề nghị trở về Pháp của Hội Thừa sai Paris: Cả đời tôi, tôi đã dân hiến cho xứ sở nầy rồi. Cho tôi được ở lại và chết ở đây.
Nhờ sự ước vọng nầy, cha già Việt hóa được chôn cất ở nghĩa trang Phú Xuân (Huế), và nhất là chúng con, người dân Việt lúc nào cũng có lòng với cha nhiều lắm.
Version française
Peu de gens connaissent Léopold Cadière autant que le Père Alexandre de Rhodes ou le savant Alexandre Yersin. Pourtant, l’ensemble de ses travaux de recherche qu’il nous a laissé est très riche et diversifié sur l’histoire, la linguistique et l’ethnologie par son analyse méticuleuse de n’importe concept, due en grande partie à ses connaissances approfondies. Les articles qu’il a écrits à cette époque représentent un volume total de 1 500 pages d’édition. Il fut l’un des fondateurs des études sur le Vietnam au début du XXème siècle. On peut dire que l’ensemble de ses travaux constitue une source d’information de référence pour quiconque souhaite étudier la culture vietnamienne.
Né à Aix-en-Provence, dans le sud de la France, le 14 février 1860, dans une famille paysanne modeste. Au moment de son arrivée au Vietnam, il se rendit compte qu’à cette époque, la vie d’ici était semblable à celle de sa ville natale en France: outre l’entraide et l’assiduité au travail, il y avait toujours la joie et l’attachement profond à la famille. Ainsi il éprouva toujours de la compassion pour la pauvreté du peuple vietnamien. Grâce à son amour pour ses semblables, il s’intégra facilement parmi les pauvres de notre pays.
Étant prêtre des Missions Étrangères de Paris (MEP), il arriva au Vietnam le 3 décembre 1892. Il avait alors 23 ans. C’est durant ses premières années à Huế qu’il eut la chance de rencontrer l’évêque Louis Caspar, auteur du Dictionnaire d’introduction vietnamien-français. C’est lui qui l’orienta vers l’histoire, l’ethnologie et la religion. Il avoua lui-même avoir beaucoup appris de Mgr Caspar. Depuis le début de ses recherches, il commença à apprendre le vietnamien. Mais pour lui, apprendre le vietnamien ne signifie pas qu’il faut parler le vietnamien aussi bien que les Vietnamiens, mais il faut aussi penser comme eux. C’est par la langue que les Vietnamiens peuvent exprimer leurs sentiments et leurs pensées. La langue est le miroir de la pensée d’une nation. Elle reflète tous les concepts humains. La langue est à la fois un modèle et un interprète de l’esprit. Par conséquent, si nous voulons comprendre ce que pensent les Vietnamiens, nous devons apprendre à connaître leur langue.
Selon l’explication du père Cadière dans l’introduction à la philosophie populaire vietnamienne, il a également noté qu’au point de vue de la philosophie occidentale l’application d’un ordre logique dans un un sujet de nature complexe déformerait complètement le sujet, en particulier la manière de traduire le sens avec exactitude, ce qui crée ainsi une image incomplète pouvant déformer la philosophie populaire et fait perdre le caractère objectif qui est la valeur fondamentale de la recherche. Il ne s’agit pas d’une philosophie réservée aux érudits comme en Chine, mais plutôt d’idées philosophiques transmises de génération en génération et circulant de manière consciente ou inconsciente parmi la population. Quel que soit son niveau de connaissance, chacun a une opinion sur l’univers et sur toute chose, sur les humains et sur ses propres capacités et ses actions. C’est grâce à la langue que notre peuple a acquis un mode de vie lui permettant la perception du monde qui l’entoure et de vivre en harmonie avec les valeurs morales et les idées. C’est ce que le père Cadière appelle « la philosophie populaire vietnamienne » ou la sagesse et c’est aussi le sujet de ses recherches. Ces idées s’expriment naturellement par des mots et des expressions courantes. Il existe un type de mot appelé « nom » réservé pou le nommage et le classement de manière très naturelle: des choses que nous percevons comme similaires, nous les classons dans une même catégorie et les appelons du même nom. En allant plus loin, ces noms suggèrent des comparaisons et présentent des expressions littérales et figurées, ainsi que des proverbes qui s’y rapportent. Prenons par exemple les mots relatifs au ventre dans le corps.
Nous savons que le ventre contient normalement de nombreux organes internes. Il est donc non seulement le système digestif, mais aussi le centre de la faim et de la satiété. On est habitué à avoir souvent des maux de ventre pour évoquer des douleurs à l’estomac ou aux intestins. On parle parfois de « gargouillements dans le ventre » pour désigner des gargouillements intestinaux. La faim, la satiété et la sensation de satiété sont toutes liées à la faim ou à la satiété. Parfois, en observant la forme du ventre, on dit souvent que l’homme qui le porte, est obligé de travailler beaucoup pour répondre à ses besoins alimentaires et que la femme est enceinte, avec des expressions populaires comme : Bụng bí rợ, ở đợ mà ăn (Homme au ventre gros comme une courge, il doit se louer pour manger) ou Đi không bụng về có bụng (Partir sans ventre, rentrer à la maison avec un ventre dodu). Le mot « ventre » a deux mots synonymes « lòng (cœur) » et «dạ (entrailles )». C’est pourquoi on dit «đói lòng »pour dire qu’on a faim, ou « no lòng, no bụng » pour signifier la satiété ou « ăn lót lòng ăn lót bụng » pour confirmer qu’on consomme quelque chose dans le ventre. Ce dernier est parfois considéré comme le siège de la sensibilité et de la volonté. Pour dire que deux personnes s’entendent bien , on dit souvent qu’elles n’ont qu’un seul ventre ou qu’un seul cœur. Quant à une personne maligne, on dit souvent qu’elle a deux cœurs ou deux ventres. Mais lorsque la fille dit que « tu n’as ni ventre ni cœur pour moi» signifie que tu ne l’aimes ni dans ton ventre ni dans ton cœur. Quant à une personne bien intentionnée ou mal intentionnée, on dit souvent « une personne bienveillante (người tốt bụng)» ou « une personne méchante (người xấu bụng)».
Selon le père Léopold Cadière, le mot « lòng » est réservé pour signifier quelque chose de noble. Il est également synonyme du mot cœur. «Bụng » est un mot familier souvent utilisé au niveau local. «Lòng » a également une signification psychologique, comme «bụng (ventre) » (volonté, passion, haine, méchanceté, etc.). On entend souvent Lấy lòng (plaire à quelqu’un), mất lòng (mécontenter quelqu’un), phải lòng (s’amouracher de quelqu’un), nao lòng (être ému) etc.
« Lòng» a aussi une autre signification que le ventre n’a pas pour traduire quelque chose à l’intérieur d’un objet. C’est le cas de l’intérieur de la maison (lòng căn) ou celui d’un canon de fusil (lòng súng) ou le lit d’un fleuve (lòng sông) . Pour ce cas, le mot « lòng » est semblable au mot ruột (entrailles). C’est pour cela qu’on évoque lòng bò (les entrailles du bœuf), lòng heo (les entrailles du cochon).
Dò sông dò biển còn dò nào ai bẻ thước mà dò lòng người.
Sonder un fleuve, sonder la mer , on le peut encore; mais qui a coupé la perche avec laquelle on sondera le cœur de l’homme.
Quant à l’estomac, nous avons vu à travers les proverbes qu’il existe une similitude, une identité entre l’estomac et le ventre. C’est pourquoi on entend souvent dire : «: Bụng làm dạ chiụ (Le ventre fait souffrir l’estomac) » ou «bụng bảo dạ (le ventre avertit l’estomac)». Pour parler de la diarrhée, on dit souvent : «Đi lạnh dạ (aller ayant froid au ventre ». Et lorsque l’on est satisfait de ses préférences, on dit souvent : « Phỉ bụng, phỉ dạ » pour signifier qu’on obtient tout ce qu’on veut.
À travers les mots « ventre », « cœur » et «entrailles» que Père Cadière a réussi à analyser ci-dessus, nous pouvons constater qu’il parlait couramment le vietnamien et qu’il employait également des mots d’affection pour les Vietnamiens vivant dans les régions où il entreprenait sa mission. Selon le chercheur Georges Cœdès, il était très humain et il éprouvait toujours une affection profonde pour le peuple auquel il a consacré toute sa vie dans le cadre de son travail pastoral et de ses recherches. Il n’avait jamais l’état d’esprit d’un citoyen d’un grand pays qui mépriserait un peuple dominé. C’est également grâce à sa curiosité insatiable qu’il a excellé dans l’apprentissage approfondi de la langue vietnamienne durant les 27 années qu’il a vécues à Di Loan, Quảng Binh. Il a réussi à collecter également un nombre important d’expressions populaires et à approfondir les implications cachées du sujet de recherche selon la remarque du chercheur Đỗ Trinh Huệ.
C’est grâce à cela que ses écrits quotidiens étaient très diversifiés durant ses années de mutations de diocèse en diocèse. Il les confrontait certainement aux faits qu’il observait dans le langage humain ou au cours de ses observations de la nature dans divers domaines tels que l’histoire, la langue et l’ethnologie. Pour lui, les textes n’étaient pas des documents privilégiés, mais les faits comme les autres exigeaient le même examen critique que les observations tirées de la réalité vécue à laquelle allait sa prédilection. Il faut dire ces conclusions qu’il a voulu avoir pour convaincre lui-même mais en aucun cas ce ne sont pas celles tirées des documents disponibles à sa disposition malgré sa maîtrise parfaite en chinois et en vietnamien.
C’est lui, la plus belle découverte que l’archéologue Louis Finot, directeur de l’EFEO, avait faite lors de sa première exploration en Indochine. Voici le récit de Louis Malleret, ancien directeur de l’EFEO (École française d’Extrême-Orient) de 1950 à 1956. C’est grâce à cette découverte qu’il fit la connaissance de Louis Finot et se lia d’amitié avec lui. Dès lors, il devint membre de l’EFEO et son premier article envoyé à l’école fut publié en 1901, intitulé : Croyances et dictons populaires de la vallée du Nguồn Sơn (Tín ngưỡng và ngạn ngữ dân gian ở thung lũng Nguồn Sơn). Plus tard, il effectua des recherches avec l’orientaliste Paul Pelliot sur les « Sources annamites dans l’histoire de l’Annam », article publié dans la BEFEO en 1904. Bien qu’il fût reconnu comme membre correspondant de l’EFEO en 1906, puis comme membre retraité en 1918, il refusa de travailler à Hanoï et conserva son poste à Cửa Tùng. Il y construisit une église et une école. Passionné de botanique, il possédait un célèbre jardin botanique abritant de nombreuses fougères, d’aroïdées, d orchidées et plantes médicinales d’origine nationale et étrangère, dont il décrivit et documenta un grand nombre dans ses notes pour le Muséum d’histoire naturelle de Paris. Mais sa plus grande contribution aux études vietnamiennes fut la création de l’Association des Amis du Vieux Huế (AAVH) en 1913, dont il fut l’initiateur. Au départ, elle ne comptait que 17 membres venus de différentes régions du monde (missionnaires, fonctionnaires coloniaux, soldats, marchands et fonctionnaires de la dynastie du Sud). Tous travaillaient bénévolement et consacraient leurs efforts avec abnégation.
Les revues de l’AAVN et de l’EFEO sont devenues désormais des sources d’information précieuses pour ceux qui souhaitent en savoir plus sur l’ancien Vietnam. Quant au père Cadière, il refusa de rentrer avec fermeté en France à l’âge de 84 ans, malgré la proposition des Missions Étrangères de Paris : « J’ai consacré toute ma vie à ce pays. Laissez-moi rester et mourir ici.
Grâce à ce souhait, ce vieil homme vietnamisé fut enterré au cimetière de Phú Xuân (Hué) et notamment nous, le peuple vietnamien, ayant toujours eu beaucoup d’affection pour vous, notre père vénéré.
Few people know Léopold Cadière as well as Father Alexandre de Rhodes or the scientist Alexandre Yersin. Yet the body of research he left us is richly diversified in history, linguistics and ethnology, with his meticulous analysis of any concept due in large part to his in-depth knowledge. The articles he wrote during this period represent a total volume of 1,500 editorial pages. He was one of the founders of Vietnam studies in the early 20th century. It can be said that his body of work constitutes a reference source of information for anyone wishing to study Vietnamese culture.
Born in Aix-en-Provence, in the south of France, on February 14, 1860, into a modest peasant family. When he arrived in Vietnam, he realized that life here was similar to that in his hometown in France: in addition to mutual aid and hard work, there was always joy and a deep attachment to family. So he always felt compassion for the poverty of the Vietnamese people. Thanks to his love for his fellow human beings, he integrated easily among the poor of our country.
As a priest of the Missions Étrangères de Paris (MEP), he arrived in Vietnam on December 3, 1892. He was 23 years old at the time. It was during his first years in Huế that he had the good fortune to meet Bishop Louis Caspar, author of the Dictionnaire d’introduction vietnamien-français. It was he who steered him towards history, ethnology and religion. He himself admits to having learned a great deal from Bishop Caspar.
From the start of his research, he began to learn Vietnamese. But for him, learning Vietnamese doesn’t mean speaking Vietnamese as well as the Vietnamese, it also means thinking like the Vietnamese. It’s through language that the Vietnamese can express their feelings and thoughts. Language is the mirror of a nation’s thinking. It reflects all human concepts. Language is both a model and an interpreter of the mind. So, if we want to understand what the Vietnamese think, we need to get to know their language.
According to Father Cadière’s explanation in the Introduction to Vietnamese Folk Philosophy, he also noted that, from the point of view of Western philosophy, the application of a logical order to a subject of a complex nature would completely distort the subject, in particular the way of accurately translating the meaning, thus creating an incomplete picture that can distort folk philosophy and lose the objective character that is the fundamental value of research. This is not a philosophy reserved for scholars, as in China, but rather philosophical ideas handed down from generation to generation and circulating consciously or unconsciously among the population. Whatever one’s level of knowledge, everyone has an opinion on the universe and everything else, on human beings and on one’s own abilities and actions. It is thanks to language that our people have acquired a way of life that enables them to perceive the world around them and to live in harmony with moral values and ideas.
This is what Father Cadière calls « Vietnamese popular philosophy » or wisdom, and it is also the subject of his research. These ideas are expressed naturally in everyday words and expressions. There’s a type of word called a « name » reserved for naming and classifying in a very natural way: things that we perceive as similar, we classify in the same category and call by the same name. Going a step further, these names suggest comparisons and present literal and figurative expressions, as well as related proverbs. Take, for example, the words relating to the belly in the body. We know that the belly normally contains many internal organs. It is therefore not only the digestive system, but also the center of hunger and satiety. We’re used to having stomach aches to evoke pain in the stomach or intestines. The term « stomach rumbling » is sometimes used to describe intestinal gurgling. Hunger, satiety and feeling full are all linked to hunger or satiety. Sometimes, by observing the shape of the belly, it is often said that the man who carries it, is obliged to work hard to meet his dietary needs and that the woman is pregnant, with popular expressions such as: Bụng bí rợ, ở đợ mà ăn (Man with a belly as big as a gourd, he has to hire himself out to eat) or Đi không bụng về có bụng (Leaving without a belly, coming home with a plump belly).
The latter is sometimes considered the seat of sensitivity and willpower. To say that two people get along well, we often say that they have only one stomach or one heart. As for a smart person, it’s often said that he or she has two hearts or two stomachs. But when the girl says that « you have neither belly nor heart for me » it means that you love her neither in your belly nor in your heart. As for a well-intentioned or ill-intentioned person, we often say « a benevolent person (người tốt bụng) » or « a wicked person (người xấu bụng) ». According to Father Léopold Cadière, the word « lòng » is reserved to mean something noble. It is also synonymous with the word heart. « Bụng » is a colloquial word often used locally. « Lòng » also has a psychological meaning, like « bụng (belly) » (will, passion, hatred, malice, etc.). We often hear Lấy lòng (to please someone), mất lòng (to displease someone), phải lòng (to fall in love with someone), nao lòng (to be moved) etc. « Lòng » also has another meaning that the belly doesn’t have to translate something inside an object. This is the case of the inside of the house (lòng căn) or that of a gun barrel (lòng súng) or the bed of a river (lòng sông) . In this case, the word « lòng » is similar to ruột (entrails). This is why we speak of lòng bò (ox entrails), lòng heo (pig entrails).
Dò sông dò biển còn dò nào ai bẻ thước mà dò lòng người.
To sound a river, to sound the sea, one can still do it; but who has cut the pole with which to sound the heart of man.
As for the stomach, we have seen from the proverbs that there is a similarity, an identity between the stomach and the belly. This is why we often hear it said: « : Bụng làm dạ chiụ (The belly makes the stomach suffer) » or « bụng bảo dạ (the belly warns the stomach) ». To talk about diarrhea, we often say, « Đi lạnh dạ (going having a cold stomach) ». And when we’re satisfied with our preferences, we often say, « Phỉ bụng, phỉ dạ » to mean we get everything we want.
Through the words « belly », « heart » and « entrails » that Father Cadière managed to analyze above, we can see that he spoke fluent Vietnamese and also used words of affection for the Vietnamese living in the regions where he undertook his mission. According to researcher Georges Cœdès, he was very human and always felt a deep affection for the people to whom he devoted his entire life in pastoral work and research. He was never in the frame of mind of a citizen of a great country who would despise a dominated people. It was also thanks to his insatiable curiosity that he excelled at learning the Vietnamese language in depth during the 27 years he lived in Di Loan, Quảng Binh. He also managed to collect a significant number of popular expressions and delve deeper into the hidden implications of the research subject according to the remark of researcher Đỗ Trinh Huệ.
Thanks to this, his daily writings were highly diversified during his years of transfers from diocese to diocese. He certainly confronted them with the facts he observed in human language or during his observations of nature in various fields such as history, language and ethnology. For him, texts were not privileged documents, but facts like any others demanded the same critical scrutiny as observations drawn from the lived reality to which he had a predilection. These were not the conclusions he drew from the documents available to him, despite his perfect command of Chinese and Vietnamese.
This is the most beautiful discovery that archaeologist Louis Finot, director of the EFEO, made during his first exploration of Indochina. This is the account of Louis Malleret, former director of the EFEO (École française d’Extrême-Orient) from 1950 to 1956. It was through this discovery that he met and befriended Louis Finot. From then on, he became a member of the EFEO and his first article sent to the school was published in 1901, entitled: Croyances et dictons populaires de la vallée du Nguồn Sơn (Tín ngưỡng và ngạn ngữ dân gian ở thung lũng Nguồn Sơn). Later, he carried out research with orientalist Paul Pelliot on « Sources annamites dans l’histoire de l’Annam« , an article published in BEFEO in 1904. Although he was recognized as a corresponding member of the EFEO in 1906, and then as a retired member in 1918, he refused to work in Hanoi and retained his position in Cửa Tùng. There, he built a church and a school. Passionate about botany, he owned a famous botanical garden home to numerous ferns, aroids, orchids, and medicinal plants of both domestic and foreign origin, many of which he described and documented in his notes for the Natural History Museum in Paris. But his greatest contribution to Vietnamese studies was the creation of the Association of Friends of Old Huế (AAVH) in 1913, which he initiated. Initially, it had only 17 members from different parts of the world (missionaries, colonial officials, soldiers, merchants, and officials of the Southern Dynasty). All worked voluntarily and devoted their efforts selflessly.
The journals of the AAVN and the EFEO have now become valuable sources of information for those who wish to know more about ancient Vietnam. As for Father Cadière, he firmly refused to return to France at the age of 84, despite the proposal of the Paris Foreign Missions: « I have devoted my whole life to this country. Let me stay and die here. »
Thanks to this wish, this old Vietnamese man was buried in the cemetery of Phú Xuân (Hué) and in particular we, the Vietnamese people, having always had a lot of affection for you, our venerated father.
Bibliographie:
Léopold Cadière: Anthropologie populaire annamite: BEFEO. Tomẹ 15, 1915, pp 1-102
Léopold Cadière: Philosophie populaire annamite. Bd 2, H.1, 1907, pp 116-127
Đỗ Trinh Huệ: Léopold Cadière với văn hóa, tín ngưỡng ngươì Việt. Nghiên cứu Tôn giáo, số 5, 2004
Léopold Cadière: Croyances et dictons populaires fe la vallée du nguồn Sơn, BEFEO 1/2, p 119-139; 1/3,p 183-207
Bui-Quang Tung. X. Le R. P. Léopold Cadière (1869-1955). In: Bulletin de l’Ecole française d’Extrême-Orient. Tome 49 N°2,
1959. pp. 648-657;
Georges Cœdes: Hommage au R.P. Cadière. Bulletin de la société des missions étrangères. 2ème série, no 92, Juin 1956
