Một cuộc triển lãm ảnh do thành phố Nice đề xuất với chủ đề: đại dương sống trên các rào của vườn Luxembourg từ 22 Mars 2025 đến 20 Juillet 2025.
Une exposition photographique proposée par la ville de Nice avec le thème : L’océan vivant aux grilles du jardin du Luxembourg de 22 Mars jusqu’à 20 Mars đến 20 juillet 2025.
Thuyền thúng
Thuyền thúng là một loại thuyền được trọng dụng ở miền biển Việt Nam nhất là ở miền trung từ Hà Tịnh đến Bình Thuận. Ngoài màu sắc vui tươi, các thuyền thúng hay thường dập dềnh ngoài biển khơi hay nằm phơi nắng trên các bãi cát. Chúng còn là một phương tiện rất cần thiết với các ngư dân trong việc sử dụng để chuyên chở các hàng hóa từ các tàu thuyền lớn đánh cá ngoài biển vào bờ hoặc dùng với mục đích khác nhau như câu tôm hay mực, lặn ngắm xem san hô cho các du khách nước ngoài hay là cứu sinh trong trường hợp khẩn cấp. Không chì tiện dụng cưởi sóng dễ dàng, mà còn vững chắc thuyền thúng ít khi bị lật đổ vì nó nhẹ so với các thuyền thân dài.
Thuyền thúng có hai kích cở, một loại lớn với đường kính là 2,2m và một loại nhỏ là 1,8m. Việc đóng thuyền thúng đòi hỏi người thợ phải có nhiều kinh nghiệm và tâm huyết. Nếu có bất trắc, thuyền bị thắm nước và lật úp thì hậu quả sẽ khó đo lường. Loại tre dùng để đan không quá non và cũng không già quá. Chỉ dùng cật từ thân tre trở xuống. Ít nhất cũng cần từ 5 đến 7 cây tre loại đặc.
Thuyền thúng là một minh chứng cuộc sống hằng ngày vất vả của các ngư dân miền trung với khát vọng mong muốn có được một tương lai rực rỡ trong một môi trường sống quá khắc nghiệt.
Le kouffa est un type de bateau très apprécié sur la côte vietnamienne, en particulier dans la région centrale de Hà Tịnh à Bình Thuận. Outre leurs couleurs gaies, on voit souvent les kouffas flotter sur la mer ou prendre un bain de soleil sur la plage de sable. Ils sont un moyen indispensable pour les pêcheurs de pouvoir transporter les marchandises depuis de grands bateaux de pêche en mer jusqu’au rivage ou à d’autres fins telles que la pêche aux crevettes ou aux calmars, la plongée pour observer les coraux ou le sauvetage en cas d’urgence.
Le kouffa est non seulement maniable pour surfer facilement sur les vagues mais aussi stable pour éviter d’être renversé car il est léger par rapport au bateau de dimension importante. Le bateau panier est disponible en deux tailles, l’un grand d’un diamètre de 2,2 m et l’autre petit d’un diamètre de 1,8 m.
La construction d’un bateau-panier nécessite de la part de l’artisan beaucoup d’expérience et de dévouement. En cas de problème, le bateau sera inondé et chaviré et les conséquences seront difficiles à prévoir. Le type de bambou utilisé pour le tissage n’est ni trop jeune ni trop vieux. Seuls les nœuds du milieu du bambou jusqu’à la racine sont utilisés. Il faut se servir au moins de 5 à 7 troncs solides de bambous à maturité pour la réalisation de ce bateau-panier.
Le bateau-panier témoigne de la dureté de la vie quotidienne des pêcheurs du Centre qui rêvent d’avoir toujours un avenir radieux dans un environnement extrêmement rude.
The kouffa is a popular type of boat on the Vietnamese coast, particularly in the central region from Hà Tịnh to Bình Thuận. In addition to their cheerful colors, kouffas are often seen floating on the sea or sunbathing on the sandy beach. They are an indispensable means for fishermen to be able to transport goods from large offshore fishing boats to shore or for other purposes such as shrimp or squid fishing, diving to observe corals or rescue in case of emergency.
The kouffa is not only maneuverable for easy wave riding, but also stable to avoid being knocked over, as it is lightweight compared to the larger boat. The basket boat is available in two sizes, a large one with a diameter of 2.2 m and a small one with a diameter of 1.8 m.
Building a basket boat requires a great deal of experience and dedication on the part of the craftsman. If something should go wrong, the boat will flood and capsize, and the consequences will be difficult to predict. The type of bamboo used for weaving is neither too young nor too old. Only knots from the middle of the bamboo to the root are used. At least 5 to 7 solid, mature bamboo trunks are needed for this basket boat.
The kouffa bears witness to the harsh daily life of the fishermen of the Centre, who dream of a bright future in an extremely harsh environment.
Folk songs are an oral tradition that the Vietnamese people have preserved for four thousand years of their history behind the bamboo hedges of the village. They are often used as a popular expression reflecting the daily life and thoughts of the peasants in opposition to the scholars imposing morality and enclosing the individual in morality and in the imperative network of rites and obligations with their scholarly literature written in nôm.
According to writer Thuần Phong, folk song is considered by Vietnamese intellectuals to be the most characteristic and specifically Vietnamese literary genre, because it is oral literature, anonymous and originating in the rural world. Moreover, ca dao is a song without verse divisions and without musical accompaniment. Six-eight is the metre for folk songs. Different types of ca dao are performed from North to South:
lullaby (ru con) in the North, (hát đưa em) in the South, sampan song (đò đưa), war drum songs (trống quân) and so on. Despite this, folk song is expounded with a view to respecting the established order on the five duties and three relationships (Ngũ Thường and Tam Cang) of Confucian and feudal society and manifesting common sense, wisdom, love of life, optimism, satire of feudal society.
As Vietnam is an agricultural country, the peasant’s daily life is always dominated by factors he cannot control in advance, such as floods, droughts, typhoons and so on. His existence is a perpetual struggle. What’s more, in the event of a foreign invasion, the peasant must take up arms and defend the land. From then on, it’s the wife who has to take over from him, replacing him in all the daily chores. These day-to-day difficulties are often cited in folk song, where the peasant not only enjoys a certain freedom, however restricted, to express his human feelings, but also has the opportunity to create a verbal world in which villains are castigated and sneered, and to depict his beloved animals with realism and precision. Such is the case with familiar animals like the egret, the buffalo and the pig.
As a hunter-gatherer animal that looks noble and innocent in the rice fields and closer to the peasants, the egret has to search hard for food day and night, but it can fly away freely at any time towards the blue sky, as so many peasants dream of always having faith in the future and optimism as opposed to the scholar. For the peasant, freedom is priceless, despite the daily toil he is accustomed to sharing with the buffalo. As for the pig, it’s synonymous with wealth and prosperity.
The folk song quoted below evokes the fate of peasants in the face of calamity under feudal rule. Analogous to the egret, the peasant does not escape death, but she wishes to die with dignity rather than in dishonor. This is the essence of the folk song that has won the admiration of generations of Vietnamese.
Con cò mà đi ăn đêm,
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao.
Ông ơi, ông vớt tôi nào,
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng.
Có xáo thì xáo nước trong,
Đừng xáo nước đục đau lòng cò con.
The egret searching for food at night
From a flexible branch has fallen into the pond
Sir, please fish me out of here
If I’ve done wrong, you can cook me with bamboo shoots.
But if it’s done, it’s better to do it in clear water
Cloudy water would hurt the little egret’s heart
The image of the buffalo is closely linked to Vietnam’s rural landscape. Buffalo are often seen harrowing the soil after ploughing in rice fields. This is why the buffalo’s arduous task is described in the following folk songs:
Trâu ơi ta bảo trâu này
Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta.
Cầy cấy vốn nghiệp nông gia
Ta đây trâu đấy ai mà quản công.
O my buffalo, listen to what I say
You go to the rice field and plough with me;
Ploughing and transplanting is a ploughman’s trade
Here I am, here you are, who of us pities his pain.
Trên đồng cạn dưới đồng sâu,
Chồng bừa vợ cấy con trâu đi cày.
In the low rice field and in the deep rice field,
The husband harrows, the wife transplanting, the buffalo ploughing.
Analogous to the buffalo, the pig is also an animal often cited in Vietnamese folk songs. It is first used to describe the situation of a polygamous person in Vietnam:
Một vợ nằm giường lèo,
Hai vợ nằm chèo queo,
Ba vợ thì xuống chuồng heo mà nằm.
With one woman, you have the right to sleep in the bed in a decent way,
With two wives, you start sleeping on your own.
But with three wives, you deserve to be in the pigsty.
The criticism is scathing for people who mistreat their colleagues when they are poor and destitute, and who bow their heads and show their docility to powerful and wealthy people:
Mèo tha miếng thịt xôn xao,
Hùm tha con lợn thì nào thấy chi
We become agitated when the cat snatches a piece of meat,
We remain impassive when the tiger devours a pig.
We use physiognomy to give an indication about a person we meet:
Trông mặt mà bắt hình dong,
Con lợn có béo thì lòng mới ngon.
By looking at someone’s face, you already have an idea of his personality, just as in the case of a fat pig, you know that it always has delicious guts.
It’s also through popular song that we come to know the farmer’s deep attachment to his native land. The water of his pond is the most pleasant despite the vagaries of nature and the ups and downs of the life he has had.
Ta về ta tắm ao ta
Dù trong dù đục ao nhà vẫn hơn
Let’s go back home and bathe in our pond.
Whether the water is clear or turbid, our pond is always better.
Chansons populaires (Ca Dao)
Les chansons populaires sont une tradition orale que le peuple vietnamien a su conserver depuis quatre mille ans de son histoire derrière les haies de bambou du village. Elles sont employées souvent comme une expression populaire reflétant la vie quotidienne et la pensée des paysans en opposition aux lettrés imposant la morale et enserrant l’individu dans la morale et dans le réseau impératif de rites et d’obligations avec leur littérature savante écrite en nôm.
Selon l’écrivain Thuần Phong, la chanson populaire est considérée par les intellectuels vietnamiens comme le genre littéraire le plus caractéristique et le plus spécifiquement vietnamien car elle est la littérature orale, anonyme et issue du monde rural. De plus ca dao est un chant non soumis à des divisions en couplets et sans accompagnement de musique. Le Six-Huit est le mètre des chansons populaires. Différents genres de ca dao sont divulgués du Nord jusqu’au Sud: berceuse (ru con) dans le Nord, (hát đưa em) dans le Sud, chant des sampaniers (đò đưa), chants du tambour de guerre (trống quân) etc. Malgré cela, la chanson populaire est exposée dans le souci de respecter l’ordre établi sur les cinq devoirs et les trois relations (Ngũ Thường và Tam Cang) de la société confucéenne et féodale et de manifester le bon sens, la sagesse, l’amour de la vie, l’optimisme, le satire de la société féodale.
Comme le Viêt-Nam est un pays agricole, la vie quotidienne du paysan est toujours dominée par des facteurs qu’il n’arrive pas à maîtriser à l’avance comme l’inondation, la sécheresse, le typhon etc. Son existence est une lutte perpétuelle. De plus, lors d’une invasion étrangère, le paysan doit prendre les armes et défendre la terre. Dès lors c’est la femme qui doit assumer la relève et le remplacer dans tous les travaux journaliers. Ces difficultés journalières sont souvent citées dans la chanson populaire où le paysan jouit non seulement d’une certaine liberté même restreinte pour exprimer ses sentiments humains mais aussi de la possibilité de créer un monde verbal où les méchants sont fustigés et ricanés et de dépeindre ses animaux proches avec réalisme et précision. C’est le cas des animaux familiers comme l’aigrette , le buffle et le cochon.
Etant un animal chasseur-cueilleur ayant l’air noble et innocent dans les rizières et plus proche des paysans, l’aigrette doit chercher durement de jour comme de nuit la nourriture mais elle peut s’envoler librement à tout moment vers le ciel bleu comme tant de paysans rêvent avoir toujours la foi en l’avenir et l’optimisme en opposition aux lettrés. Pour le paysan, la liberté n’a pas de prix en dépit du labeur journalier qu’il est habitué à partager avec le buffle. Quant au cochon, il est synonyme de richesse et de prospérité.
La chanson populaire citée ci-dessous évoque le sort des paysans face à la calamité sous le régime féodal. Analogue à l’aigrette, le paysan n’échappe pas à la mort mais elle souhaite mourir avec dignité au lieu d’être décédé dans le déshonneur. C’est là qu’on trouve l’essence de la chanson populaire qui a suscité l’admiration de plusieurs générations des Vietnamiens.
Con cò mà đi ăn đêm,
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao.
Ông ơi, ông vớt tôi nào,
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng.
Có xáo thì xáo nước trong,
Đừng xáo nước đục đau lòng cò con.
L’aigrette qui la nuit cherche sa nourriture
D’une branche flexible est tombée dans la mare
Monsieur, repêchez-moi d’ici
Si j’ai mal fait, vous pourrez me faire cuire aux pousses de bambou.
Mais si c’est fait, il vaut mieux le faire dans une eau limpide
Une eau trouble ferait mal au cœur de la petite aigrette.
L’image du buffle est liée étroitement au paysage rural du Vietnam. On a l’habitude de voir souvent les buffles herser le sol après le labourage dans les rizières. C’est pourquoi la tâche pénible du buffle est décrite dans les chansons populaires suivantes :
Trâu ơi ta bảo trâu này
Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta.
Cầy cấy vốn nghiệp nông gia
Ta đây trâu đấy ai mà quản công.
Ô mon buffle, écoute ce que je te dis
Tu vas à la rizière, tu laboures avec moi;
Labourer et repiquer c’est le métier des laboureurs
Moi que voici, toi que voilà, qui de nous plaint sa peine.
Trên đồng cạn dưới đồng sâu,
Chồng bừa vợ cấy con trâu đi cày.
Dans la rizière basse et dans la rizière profonde,
Le mari herse, la femme repique, le buffle laboure.
Analogue au buffle, le cochon est aussi un animal souvent cité dans les chansons populaires vietnamiennes. Il est employé d’abord pour décrire la situation d’une personne polygame au Viêt-Nam:
Một vợ nằm giường lèo,
Hai vợ nằm chèo queo,
Ba vợ thì xuống chuồng heo mà nằm.
Avec une femme, on a le droit de dormir dans le lit d’une manière convenable,
Avec deux femmes, on commence à dormir tout seul
Mais avec trois femmes, on mérite d’être à la porcherie.
La critique est acerbe pour les gens qui maltraitent leurs collègues quand ceux-ci sont pauvres et sans ressources et qui courbent leur tête et montrent leur docilité face à des gens puissants et riches :
Mèo tha miếng thịt xôn xao,
Hùm tha con lợn thì nào thấy chi.
On s’agite quand le chat happe un morceau de viande,
On reste impassible quand le tigre dévore un cochon.
On se sert de la physionomie pour donner une indication sur une personne rencontrée :
Trông mặt mà bắt hình dong,
Con lợn có béo thì lòng mới ngon.
En regardant le visage de quelqu’un, on a déjà une idée sur sa personnalité comme dans le cas d’un cochon gras, on sait qu’il a toujours des boyaux délicieux.
C’est aussi par la chanson populaire ci-dessous qu’on connait l’attachement profond du paysan à sa terre natale. L’eau de son étang est la plus agréable malgré les aléas de la nature et les hauts et les bas de la vie qu’il a eus.
Ta về ta tắm ao ta
Dù trong dù đục ao nhà vẫn hơn
Retournons chez nous et baignons nous dans notre étang.
Que l’eau soit limpide ou trouble, l’étang de chez nous est toujours meilleur.
Ca dao là truyền thống truyền miệng (truyền khẩu) mà người dân Việt đã gìn giữ trong suốt bốn ngàn năm lịch sử sau những hàng tre của ngôi làng. Chúng thường được dùng như một câu nói phổ biến phản ánh đời sống và suy nghĩ thường ngày của những người nông dân, không giống như các sĩ phu áp đặt đạo đức và ràng buộc cá nhân vào mạng lưới của các nghi lễ và nghĩa vụ bằng văn học uyên bác của họ được viết bằng chữ Nôm.
Theo nhà văn Thuần Phong, ca dao được giới trí thức Việt Nam coi là thể loại văn học đặc trưng và riêng biệt nhất của Việt Nam vì đây là thể loại văn học truyền miệng, vô danh và có nguồn gốc đến từ nông thôn. Hơn nữa, ca dao là một bài hát không chia ra thành từng câu và không có nhạc đệm. Thể thơ Lục Bát hay thường dùng trong các bài ca dao. Có rất nhiều loại ca dao khác nhau từ Bắc đến Nam: hát ru con ở miền Bắc, hát đưa em ở miền Nam, hát đò đưa, hát trống quân… Mặc dù vậy, ca dao quan tâm đến việc tôn trọng trật tự đã được thiết lập dựa trên ngũ thường và tam cang trong xã hội phong kiến và nho giáo, đồng thời nó còn thể hiện sự lương tri, trí tuệ, tình yêu cuộc sống, sự lạc quan, châm biếm xã hội phong kiến.
Việt Nam là một quốc gia nông nghiệp nên cuộc sống hàng ngày của người nông dân luôn bị chi phối bởi những yếu tố mà họ không thể kiểm soát trước, chẳng hạn như lũ lụt, hạn hán, bão vân vân. Sự tồn tại của họ là một cuộc đấu tranh triền miên. Hơn nữa, khi có cuộc xâm lược từ bên ngoài, người nông dân phải cầm vũ khí và bảo vệ đất đai. Từ đó trở đi, người phụ nữ phải là người thay thế chồng trong mọi công việc hàng ngày. Những khó khăn thường ngày này thường được nói đến trong những ca dao, nơi người nông dân hưởng quyền tự do tối thiểu để thể hiện không chỉ cảm xúc của mình mà còn tạo ra cho mình một thế giới mà có thể dùng lời nói để chế giểu và trừng phạt những kẻ độc ác và để miêu tả những con vật gần gũi của mình một cách chân thực và chính xác. Đây là trường hợp của con cò, con trâu và con heo.
Là loài động vật săn bắt và hái lượm trông vẻ cao quý và ngây thơ trên những cánh đồng lúa và gần gũi với người nông dân, con cò phải vất vả kiếm ăn ngày đêm nhưng nó có thể lựợn bay tự do bất cứ lúc nào hướng về bầu trời xanh cũng như bao nhiêu người nông dân hay thường mơ ước có được niềm tin trong tương lai và sự lạc quan, không giống như các sĩ phu. Đối với người nông dân, tự do là vô giá bất chấp công việc nhọc nhằn hàng ngày mà họ phải chia sẻ với con trâu. Còn với con lợn, nó đồng nghĩa với sự giàu có và thịnh vượng.
Bài ca dao dưới đây gợi lên cảnh ngộ khốn khổ của người nông dân phải đối mặt với tai ương dưới chế độ phong kiến. Tương tự như loài cò, người nông dân không thoát khỏi cái chết nhưng muốn chết với danh dự thay vì qua đời trong tủi nhục. Đây chính là nơi mà chúng ta tìm thấy được bản chất thật sự của bài ca dao nầy. Nó đã khơi dậy sự ngưỡng mộ của nhiều thế hệ người dân Việt.
Con cò mà đi ăn đêm,
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao.
Ông ơi, ông vớt tôi nào,
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng.
Có xáo thì xáo nước trong,
Đừng xáo nước đục đau lòng cò con.
Hình ảnh con trâu thường được gắn liền với phong cảnh nông thôn của nước Việt. Chúng ta hay quen nhìn thấy trâu thường xới đất sau khi cày trên ruộng lúa. Đây là lý do việc cực nhọc vất vả của con trâu được miêu tả trong những bài ca dao sau đây:
Trâu ơi ta bảo trâu này
Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta.
Cầy cấy vốn nghiệp nông gia
Ta đây trâu đấy ai mà quản công.
hay là
Trên đồng cạn dưới đồng sâu,
Chồng bừa vợ cấy con trâu đi cày.
Tương tự như trâu, lợn cũng là loài vật thường được nhắc đến nhiều trong các ca dao. Trước hết, lợn được sử dụng để mô tả tình trạng của một người đa thê ở Việt Nam:
Một vợ nằm giường lèo,
Hai vợ nằm chèo queo,
Ba vợ thì xuống chuồng heo mà nằm.
Những lời chỉ trích nặng nề đối với những người đối xử tệ bạc với đồng nghiệp khi họ nghèo khổ, túng thiếu và cúi đầu, tỏ ra ngoan ngoãn trước những người quyền lực và giàu có:
Mèo tha miếng thịt xôn xao,
Hùm tha con lợn thì nào thấy chi.
Người ta cũng dùng ngoại hình để đoán ra được người mà ta gặp:
Trông mặt mà bắt hình dong,
Con lợn có béo thì lòng mới ngon.
Khi nhìn vào khuôn mặt của một người, chúng ta đã có ý niệm về tính cách của họ, cũng giống như chúng ta biết về một con lợn béo thì nó luôn có ruột ngon.
Cũng nhờ qua bài ca dao dưới đây người ta mới biết sự gắn bó sâu sắc của người nông dân với đất nước. Nước ao nhà vẫn dễ chịu dù có sự biến đổi thất thường của thiên nhiên và sự thăng trầm trong cuộc sống của họ.
Ta về ta tắm ao ta
Dù trong dù đục ao nhà vẫn hơn
Bibliographie:
Thuần Phong: Ca dao giãng luân. Explication et commentaire des chansons populaires. Editions Á Châu, Saigon, 1958, 196 pages
Lê Thành Khôi: Aigrettes sur la rizière. Chants et poèmes classiques du Vietnam. Connaissances de l’Orient. Gallimard
Tục lệ thờ cá Ông
The whale cult
Ai đến miền trung và miền nam Việt Nam sẽ khám phá một tập quán mà theo nhà nghiên cứu Charles J.C. MacDonald (CNRS Marseille) là một đặc tính của người Việt ở vùng biến chớ ở miền Bắc thì không có, đó là tục lệ thờ cá Ông (hay cá voi (poisson éléphant) ). Cho đến giờ nầy các nhà học giả Việt như Thái Văn Kiểm, Trần văn Phước hay Trần Hàm Tấn thì nghĩ rằng đây là một tập quán cũa người Chàm mà người Việt tiếp nhận cũng như ở Nha Trang với thánh mẫu Po Nagar nhưng cho đến giờ không có sách vỡ nào chứng minh là tập quán nầy thuộc về dân tộc Chàm. Theo cố cả Léopold Cadière thì đúng hơn là người dân Việt theo thuyết duy linh và đa thần nên chuyện thờ cá Ông cũng không ngoại lệ. Ở đảo Cù lao chàm có hẵn hòi luôn một đền thờ cá Ông.
Người dân Việt ở miền Trung và miền Nam kính nể cá Ông như cha mẹ và thần thánh. Còn gọi cá Ông với các tên như sau : ông Chung, ông Khơi, ông Lớn vân vân…Mỗi khi gặp cá Ông « lụy (chết) » dạt vào bờ, ngư dân đầu tiên thấy được thì dân làng cử làm trưởng tang, phải chịu tang như là con của cá Ông dù được cả làng đứng ra tổ chức mai táng và xây mộ.
Theo lời nhà học giả Thái văn Kiểm, dưới thời vua Gia Long, cá Ông được chứng chỉ sắc phong làm thống chế của các biển phía nam vì cá Ông đã giúp vua Gia Long thoát chết đuối. Dưới thời vua Tự Đức (1848-1883) cá voi được tôn xưng là Đức Ngư có nghĩa là cá có đức độ. Theo sách « Gia Định thành thông chí » của Trịnh Hoài Đức thì thấy chép như sau : Những khi tàu bè găp sóng gió lớn thường thấy cá Ông dìu đỡ mạn thuyền và bảo vệ người dân được yên ổn. Cũng thường đưa người vào bờ khi thuỳền bị chìm đắm hay lúc có sóng gió thần.
Chỉ có từ Linh Giang đến Hà Tiên ở nứớc Nam ta mới có hiện tượng nầy mà thôi chớ ở các biển khác thì không có sự giúp đỡ kỳ diệu nầy. Cũng có phần đúng với sự nhận xét của học giả Anh Quốc Ruddle Kenneth như sau: chuyện thờ cúng cá Ông cũng là một thể thức nhẳm cố liên kết chặt chẻ các ngư dân Việt sống ở vủng biển.
Quiconque débarque dans le centre et le sud du Vietnam va découvrir une coutume que le chercheur Charles J.C. MacDonald (CNRS Marseille) a considérée comme une caractéristique typique trouvée chez les Vietnamiens vivant le long de la côte vietnamienne car les gens du Nord ne l’ont pas eue. C’est le culte de la baleine. Selon certains érudits vietnamiens tels que Thái Văn Kiểm, Trần văn Phước ou Trần Hàm Tấn, ce culte appartenait aux Chams. Lors de l’occupation de leur territoire par les Vietnamiens, ceux-ci n’hésitaient pas à l’adopter comme la déesse Po Nagar à Nha Trang. Mais cette hypothèse n’est pas très convaincante dans la mesure où aucun document n’apporte jusqu’aujourd’hui la certitude à propos de cette appartenance chame.
Selon le père Léopold Cadière, cette coutume n’est pas une exception car les Vietnamiens étaient animistes et polythéistes. C’est dans l’île Poulo Cham qu’on découvre un temple dédié carrément au culte de la baleine. Ce mammifère marin est vénéré comme les parents ou un génie. On l’appelle parfois avec les noms suivants : Monsieur Chung, Monsieur Khơi, Monsieur Lớn etc. Chaque fois que le pêcheur découvre en premier une baleine échouée morte sur le rivage, il sera nommé d’office par les villageois comme l’organisateur des funérailles car il est considéré comme le fils du cétacé malgré les frais des funérailles et de la construction de sa tombe à la charge de tous les gens du village.
Selon l’érudit Thái văn Kiểm, sous le règne de l’empereur Gia Long, la baleine reçut un brevet de génie et le titre d’amiral des mers du Sud car l’empereur Gia Long dut sa vie à ce mammifère marin lors d’une noyade. Sous le règne du roi Tự Đức (1848-1883), les baleines étaient honorées sous le nom de Đức Ngư, ce qui signifie « poisson vertueux ». Selon le livre «Gia Định thành thông chí» de Trịnh Hoài Đức, il est écrit ce qui suit: Lorsque le bateau rencontre de grosses vagues et le vent violent, on voit souvent la baleine soutenir le bateau et protéger les gens. Elle les ramène souvent sur terre sains et saufs lors du naufrage du bateau ou durant la tempête. Dans notre pays, ce phénomène se produit uniquement de Linh Giang jusqu’à Hà Tiên, mais dans d’autres mers, cette aide miraculeuse n’existe pas.
Rien ne contredit pas ce que le chercheur anglais Ruddle Kenneth a remarqué dans son livre: le culte de la baleine renforce la cohésion de la communauté des pêcheurs vietnamiens vivant le long de la côte du centre et du Sud Vietnam.
Anyone arriving in central and southern Vietnam will discover a custom that researcher Charles J.C. MacDonald (CNRS Marseille) considered a typical feature found among Vietnamese living along the Vietnamese coast. MacDonald (CNRS Marseille) considered a typical characteristic found among Vietnamese living along the Vietnamese coast, because the people of the North didn’t have it. It’s the cult of the whale. According to some Vietnamese scholars such as Thái Văn Kiểm, Trần văn Phước or Trần Hàm Tấn, this cult belonged to the Chams. When the Vietnamese occupied their territory, they didn’t hesitate to adopt it as the goddess Po Nagar in Nha Trang. But this hypothesis is not very convincing, as no document to date provides any certainty about this Chame affiliation.
According to Father Léopold Cadière, this custom is no exception, as the Vietnamese were animists and polytheists. On the island of Poulo Cham, we discovered a temple dedicated to the cult of the whale. This marine mammal is revered as a parent or a genie. It is sometimes called by the following names: Monsieur Chung, Monsieur Khơi, Monsieur Lớn etc. Whenever a fisherman is the first to discover a whale washed up dead on the shore, he is automatically appointed by the villagers as the organizer of the funeral, as he is considered the son of the cetacean, despite the fact that the costs of the funeral and the construction of its grave are borne by all the people of the village
According to scholar Thái văn Kiểm, during the reign of Emperor Gia Long, the whale was awarded a patent of genius and the title of Admiral of the South Seas, as Emperor Gia Long owed his life to this marine mammal during a drowning incident. During the reign of King Tự Đức (1848-1883), whales were honored as Đức Ngư, meaning “virtuous fish”. According to the book “Gia Định thành thông chí” by Trịnh Hoài Đức, it says the following: When the boat encounters big waves and strong wind, the whale is often seen supporting the boat and protecting the people. It often brings them safely ashore when the boat sinks or during a storm. In our country, this phenomenon only occurs from Linh Giang to Hà Tiên, but in other seas, this miraculous help does not exist.
Nothing contradicts what English researcher Ruddle Kenneth noted in his book: whale worship strengthens the cohesion of the Vietnamese fishing community living along the coast of central and southern Vietnam.
Ngô Quyền
Faced with the Chinese army, which is accustomed to resorting to force and brutality during its conquest and domination of other countries, the Vietnamese must find the ingenuity to emphasize flexible and inventive tactics adapted essentially to the battlefield in order to reduce its momentum and its material superiority in men and numbers. One must never throw oneself headlong into this confrontation, as in this case one seeks to oppose the hardness of egg to that of stone (lấy trứng chọi đá) but one must fight the long with the short, such is the military art employed by the talented generalissimo Ngô Quyền. This is why he had to choose the place of the confrontation at the mouth of the Bạch Đằng River, anticipating the intention of the Southern Han to want to use it with their war fleet led by Crown Prince Liu Hung-Ts’ao (Hoằng Thao) ordered by his father Liu Kung (Lưu Cung) as King of Jiaozhi to quickly facilitate the landing in Vietnamese territory.
This celestial fleet entered the river mouth as planned. Ngô Quyền had pointed iron-covered stakes planted in the riverbed and invisible during high water prior to this confrontation. He tried to lure the celestial fleet beyond these iron-covered pointed stakes by incessantly harassing them with flat-bottomed boats. At low tide, the Chinese ships retreated in disarray in the face of attacks from Vietnamese troops, and were besieged on all sides and now hindered by the barrage of emergent piles, resulting not only in the annihilation of Chinese ships and troops, but also the death of Hung-Ts’ao.
Bạch Đằng river
Ngô Quyền was a fine strategist as he managed to perfectly synchronize the movement of the tides and the appearance of the celestial fleet in a time frame requiring both great precision and knowledge of the place. He knew how to turn the superiority of the opposing force to his advantage, for the army of the Southern Han was known to be excellent in maritime matters, and always made water or the river Bạch Đằng its ally in the fight against its adversaries. Water is the vital principle for the Vietnamese flooded rice civilization, but it is also the lethal principle, as it can become an incomparable force in their battles. As a high-ranking Chinese mandarin, Bao Chi, later noted in a confidential report to the Song emperor: the Vietnamese are a race well-suited to fighting on water.
If the Vietnamese fled to the sea, how could Song’s soldiers fight them, as the latter were afraid of the wind and the wave (1). Ngô Quyền knew how to refer to the three key factors: Thiên Thời, Địa Lợi, Nhân Hòa (being aware of weather and propitious conditions, knowing the terrain well and having popular support or national concord) to bring victory to his people and to mark a major turning point in Vietnam’s history. This marked the end of Chinese domination for almost 1,000 years, but not the last, as Vietnam continued to be a major obstacle to Chinese expansion to the south. The leading figure of Vietnamese nationalism in the early 20th century Phan Bội Châu regarded him as the first liberator of the Vietnamese nation (Tổ trùng hưng).
How could he succeed in freeing his people from the Chinese yoke when we knew that at that time our population was about a million inhabitants facing a Chinese behemoth estimated at more than 56 million inhabitants. He must have had courage, inventive spirit and charisma to succeed in freeing himself from this yoke with his supporters. But who is this man that the Vietnamese still consider today as the first in the list of Vietnamese heroes?
Đường Lâm village
Ngo Quyen was born in 897 in Đường Lâm village, located 4 kilometers west of the provincial town of Sơn Tây. He was the son of a local administrator, Ngo Man. When he was young, he had the opportunity to show his character and his willingness to serve the country. In 920, he served Dương Đình Nghệ, a general from the family of Governor Khúc of Ái Châu (Thanh Hóa) province. Dương Đình Nghệ had the merit of defeating the Southern Han by taking the capital Đại La (formerly Hànội) from them in 931 and now declared himself governor of Jiaozhi. He entrusted Ngo Quyen with the task of administering the Ái Châu province. Finding in him great talent and determination to serve the country, he decided to grant him the hand of his daughter. During his 7 years of governance (931-938), he proved to bring peaceful life to this region.
In 937, his father-in-law Dương Đình Nghệ was assassinated by his subordinate Kiều Công Tiễn to take the post of governor of Jiaozhi. This heinous act provoked the anger of all sections of the population. Ngô Quyền decided to eliminate him in the name of his in-laws and the nation because Kiều Công Tiễn asked for help from the Southern Han emperor, Liu Kung. For the latter it was a golden opportunity to reconquer Jiaozhi.
Unfortunately for Liu Kung, this risky military operation ended a long Chinese domination in Vietnam and allowed Ngô Quyền to found the first feudal dynasty in Vietnam. In 939, he proclaimed himself king of Annam and established the capital at Cổ Loa (Phúc Yên). His reign lasted only 5 years. He died in 944. His brother-in-law Dương Tam Kha took advantage of his death to seize power, which provoked the anger of the entire population and led to the breakup of the country with the appearance of 12 local warlords (Thập nhị sứ quân).This political chaos lasted until the year 968 when a brave boy from Ninh Binh, Dinh Boy Linh, succeeded in eliminating them one by one and unifying the country under his banner. He founded the Dinh Dynasty and was known as « Dinh Tien Hoang ». He settled in Hoa Lu in the Red River region and Vietnam at that time was known as « Dai Co Việt (Great Việt) ».
Bibliography
Hoàng Xuân Hãn: Lý Thường Kiệt, Univisersité bouddhique de Vạn Hạnh Saigon 1966 p. 257
Lê Đình Thông: Stratégie et science du combat sur l’eau au Vietnam avant l’arrivée des Français. Institut de stratégie comparée.
Boudarel Georges. Essai sur la pensée militaire vietnamienne. In: L’Homme et la société, N. 7, 1968. numéro spécial. 150° anniversaire de la mort de Karl Marx. pp. 183-199.
Trần Trọng Kim: Việtnam sử lược, Hànội, Imprimerie Vĩnh Thanh 1928
Version française
Version anglaise
Cuộc đời giống như một trò chơi cờ bạc. Chúng ta không có may mắn. Tốt hơn là chết vì đất nước này và để lại tấm gương của sự hy sinh.
Việt Nam không chỉ là vùng đất của các truyền thuyết và sĩ phu, mà còn là vùng đất mà con người đã chinh phục từng mẫu đất một, với một thiên nhiên khắc nghiệt từ bốn nghìn năm. Cái nôi của dân tộc Việt là đồng bằng Bắc Bộ. Nó được bao bọc ở phía Bắc bởi những ngọn đồi thoai thoải của Bách Vạn Sơn của Trung Quốc và bị thắt lại ở phía Nam bởi dãy Trường Sơn, một dãy núi gần như không thể xuyên thủng qua được. Nó bị thu hẹp lại chỉ còn 15.000 cây số vuông nhưng lắm bùn do sông Hồng lôi cuốn và nó vẫn tiếp tục bị đe dọa bởi lưu lượng dòng chảy thất thường thay đổi từ 500 m3 khi nước thấp đến 35.000m3 trong những ngày có các cơn lũ lớn.
Để kiềm chế những trận tấn công dữ dội của sông Hồng, người dân Việt phải dùng đến biện pháp xây đê để ngăn chặn, đòi hỏi họ không chỉ phải tăng cường giám sát đê thường trực mà họ còn phải đấu tranh triền miên. Đối mặt với thời tiết xấu liên miên của thiên nhiên, sự thất thường của Sông Hồng và tham vọng lãnh thổ của Trung Quốc, người dân Việt phải trả giá cho sự cứu rỗi họ bằng công sức và lòng dũng cảm cũng như sự hy sinh của họ trong cuộc hành trình dài đầy gian nan hướng về đất phương Nam.
Sự hy sinh này không còn xa lạ hầu hết với người dân Việt, đặc biệt là những người có cá tính. Nó cũng trở thành một giáo phái mà người ta thích duy trì và ca ngợi không ngừng ở Việt Nam để tôn vinh cả một dân tộc trước mối đe dọa từ bên ngoài.
Hy sinh là cách an toàn nhất để duy trì sự hoàn hảo của tổ quốc nhưng nó cũng đồng nghĩa với lòng trung thành và nhân phẩm. Một người đàn ông vĩ đại là người dám chịu trách nhiệm trong những thời điểm khó khăn của cuộc đời, nhưng cũng là người biết hy sinh bản thân vì mục đích tốt đẹp, đặc biệt là vì đất nước. Sự hy sinh không thể tách rời khỏi chữ “danh dự” ở Việt Nam.
Hùm chết để da, người chết để tiếng.
Lịch sử của Việt Nam cũng là lịch sử của sự hy sinh.Nhiệm vụ của một người dân Việt là phục vụ quê hương của mình bằng cả trái tim. Những nguy hiểm càng lớn, thì lòng trung thành được thể hiện càng tốt hơn.
Po Klong Garai (Phan Thiết)
Người anh hùng hy sinh thân mình vì quê hương. Dù có chuyện gì xảy ra, danh dự cũng sẽ không bao giờ bị hoen ố. Đây là trường hợp của sĩ phu Phan Thanh Giản, người ký kết hiệp ước Pháp-Việt năm 1868. Sau khi thất bại trong nỗ lực chống lại người Pháp để bảo vệ ba tỉnh phía tây đồng bằng sông Cửu Long (Vĩnh Long, An Giang và Hà Tiên), ông đã đầu hàng và quyết định tự tử vào năm 1867 vì ông nghĩ rằng đó là cách duy nhất để cứu dân và thể hiện lòng trung thành của mình với vua Tự Đức. Tương tự như vậy, Nguyễn Tri Phương (1873) và Hoàng Diệu (1882), những đối thủ tương ứng của Francis Garnier và Henri Rivière, đã chọn cách tự tử sau khi thất bại trong việc bảo vệ thành phố Hà Nội.
Trong thời kỳ Pháp đô hộ, sự hy sinh đã trở thành ngọn đuốc hy vọng được thắp sáng bởi những con người vô danh như Nguyễn Trung Trực và Phạm Hồng Thái. Người đầu đã đồng ý chết thay thế mẹ mình bị bắt sau khi ông thành công làm nổ tàu « Espérance » trong cuộc hành trình trên sông « Nhựt Tảo » ở Long An trong khi người sau, bị cảnh sát Trung Quốc truy đuổi trong cuộc chạy trốn, đã chọn cách nhảy xuống sông tự tử sau khi ông không thành công trong nỗ lực ám sát thống đốc Pháp Martial Merlin trong cuộc viếng thăm của ông nầy ở Quảng Châu vào năm 1924. Ngưỡng mộ lòng dũng cảm và sự hy sinh của ông vì quê hương, sau đó thống đốc Quảng Châu đã chôn cất hài cốt của ông trong một nghĩa trang chỉ dành riêng cho 72 anh hùng Trung Quốc và được gọi là « Hoàng Hoa Cương » trong tiếng Việt.
Nếu sự hy sinh không phải là một từ vô ích đối với đàn ông, nó cũng mang một ý nghĩa đặc biệt đối với ng ư ời phụ nữ Việt Nam. Công chúa Huyền Trân của nhà Trần được cầu hôn vào năm 1306 với vua Chiêm Thành là Chế Mân (Jaya Simhavarman) để đổi lấy hai vùng đất Chiêm Thành là Châu Ô và Châu Ri’. Bà đã phải hy sinh mạng sống và tình yêu của mình vì lợi ích quốc gia. Tương tự như vậy, ba thế kỷ sau, một công chúa của triều Nguyễn tên là Ngọc Vạn, người thường được gọi bằng cái tên « Cochinchina » hay (Cô chín Chin), đã sớm nối gót Huyền Trân để trở thành phi tần của vua Cao Mi ên Prea Chey Chetta II vào năm 1618 để đánh đổi lấy sự thuận lợi cho người Việt được định cư dễ dàng ở vùng Đồng Nai-Mô Xoài, chính là vùng Sài Gòn – Chợ Lớn ngày nay.
Em gái của bà, công chúa Ngọc Khoa, được gả cho vị vua cuối cùng của Chăm Pa, Po Rômê vào năm 1630 vài năm sau đó. Mối quan hệ này khiến bà trở thành mục tiêu chính của người Chàm trong mối hận thù đối người Việt Nam. Sự hiện diện của bà trên đất Chàm là cái cớ để Chúa Nguyễn Phúc Tần tiến hành cuộc viễn chinh và sáp nhập lãnh thổ cuối cùng của Chăm Pa vào năm 1651. Không thể trách người Chàm vì lúc đó căm ghét công chúa Ngọc Khoa và vì bà mà họ mất quê hương. Nhưng ngược lại, những người dân Việt như chúng ta thì Ngọc Khoa minh họa sự hy sinh cao cả mà bà đã dành cho đất nước và dân tộc.
Despite 100 years of colonization, the Vietnamese continue to hold a deep sense of gratitude for certain French citizens, particularly those who contribute to Vietnamese society and culture. These people are considered not only great men but also saints. This is the case for Alexandre Yersin and Victor Hugo. The former is one of only two French citizens, along with Pasteur, to have streets named after him in several Vietnamese cities
Yersin (1863-1943)
was in Vietnam in 1889 as a military doctor. He spent his entire life for researching medicinal plants. He settled in Dalat, a health resort in Vietnam. He was the one who introduced quinquina and rubber trees in Vietnam. His popularity in the Vietnamese community is largely due to his concern for the underprivileged and the poor among whom he shared his life in a thatched hut in a fishing zone. He died in 1943 and is buried in Suối Giào, southwest of Ðalat, where every March 1st, locals still come to offer incense sticks and fruit. There is even a high school named after him in Dalat. In Vietnam, everyone knows his name and cherishes his memory.
Livingston of Indochina
Alexandre de Rhodes (1593-1660 )
No one disputes what he did for Vietnamese writing in order to facilitate evangelization. Without this French Jesuit, it is difficult for Vietnam to free itself from the Chinese cultural influence. He established and perfected a first model of romanization by publishing in 1651 his « Dictionnarium annamiticum, lusitanum et latinum » (Tự Ðiển Việt-Bồ-La) based on elements provided by his Portuguese predecessors Gaspar de Amaral and Antonio de Barbosa. Thanks to Alexandre de Rhodes, the Vietnamese have a romanized script that they usually call « quốc-ngữ la tinh. »
Victor Hugo
Thanks to his literary works (Les Misérables) and his humanitarian philosophy, he is adored by the 7 million followers of Caodaism. « Les Misérables » is a thesis novel that addresses the problem of the relationship between human criminality and the social environment. There is a point where the unfortunate and the infamous mingle and merge into a single word: « Les Misérables. »
It is the fault of poverty, injustice, and social misunderstanding, opting for repression. There is always a chance to save hardened criminals through patience and love. This seems to be Victor Hugo’s response through the story of Jean Valjean.
Is it through this humanitarian thesis that Victor Hugo was consecrated by Caodaism in the image of its hero Jean Valjean?
Mặc dù trải qua 100 năm đô hộ, người Việt Nam vẫn luôn trân trọng lòng biết ơn đối với một số người Pháp, đặc biệt là những người có công đóng góp cho xã hội và văn hóa Việt Nam. Họ không chỉ được coi là những người vĩ đại mà còn là những vị thánh. Đây là trường hợp của Alexandre Yersin và Victor Hugo. Người đầu tiên là một trong hai người Pháp duy nhất, cùng với Pasteur, có đường phố mang tên ông ở một số thành phố tại Việt Nam.
Yersin (1863-1943)
đã đến Việt Nam vào năm 1889 với tư cách là bác sĩ quân y. Ông đã dành cả cuộc đời để nghiên cứu các loại cây thuốc. Ông định cư tại Đà Lạt, một khu nghỉ dưỡng chăm sóc sức khỏe ở Việt Nam. Ông là người đã đưa cây quinine và cây cao su vào Việt Nam. Sự nổi tiếng của ông trong cộng đồng người Việt Nam phần lớn là nhờ sự quan tâm của ông đối với những người nghèo và bất hạnh, những người mà ông chia sẻ cuộc sống trong một túp lều tranh ở một vùng đánh cá. Ông mất năm 1943 và được chôn cất tại Suối Giào, phía tây nam Ðà-Lạt, nơi mà cứ đến ngày 1 tháng 3, người dân địa phương vẫn mang hương, quả đến dâng lễ. Thậm chí còn có một trường trung học mang tên ông ở Đà Lạt. Ở Việt Nam, mọi người đều biết tên ông và trân trọng ký ức về ông.
Livingston de l’Indochine
Alexandre de Rhodes (1593-1660 )
Không ai tranh cãi về những gì ông đã làm cho chữ viết Việt nhằm thúc đẩy công cuộc truyền giáo. Nếu không có vị tu sĩ dòng tên người Pháp này, Việt Nam khó mà có thể thoát khỏi ảnh hưởng văn hóa Trung Hoa.
Ông đã thiết lập và hoàn thiện mô hình La Mã hóa đầu tiên bằng cách xuất bản cuốn “Tự điển Việt-Bồ-La” (Dictionnarium annamiticum, lusitanum et latinum) vào năm 1651 dựa trên các yếu tố do những người tiền nhiệm người Bồ Đào Nha của ông là Gaspar de Amaral và Antonio de Barbosa cung cấp. Nhờ Alexandre de Rhodes, người Việt Nam có chữ viết La-tinh mà họ thường gọi là « quốc-ngữ la tinh
Victor Hugo
Nhờ các tác phẩm văn học (như những người khốn khổ) và triết lý nhân đạo, ông được 7 triệu tín đồ Cao Đài tôn sùng. « Les Misérables » là một tiểu thuyết luận đề đặt ra vấn đề về mối quan hệ giữa tội phạm của con người và môi trường xã hội. Có một điểm mà những điều bất hạnh và tai tiếng hòa trộn và hợp thành một từ duy nhất, đó là sự khốn khổ.
Đó là lỗi của đói nghèo, bất công và hiểu lầm xã hội, lựa chọn sự đàn áp. Luôn luôn có cơ hội để cứu những tên tội phạm cứng đầu bằng sự kiên nhẫn và tình yêu thương. Có vẻ như đây chính là câu trả lời của Victor Hugo thông qua câu chuyện về Jean Valjean.
Có phải thông qua luận án nhân đạo này mà Victor Hugo đã được Cao Đài giáo tôn vinh theo hình ảnh người anh hùng Jean Valjean không?