Khi nhắc đến tên Hồ Xuân Hương thì làm khơi dậy ở mỗi chúng ta không chỉ sự ngưỡng mộ nồng nhiệt mà còn có sự ngẫm nghĩ đến một thời kỳ mà Nho giáo tiếp tục làm cạn kiệt mọi động lực sống còn của một xã hội khép kính và các sĩ phu, cội nguồn của uy tín xã hội vẫn còn là đặc quyền của nam giới trong các cuộc thi tuyển quan lại được kéo dài ba năm. Trước khi tên của bà được nổi bật trong lịch sử văn học chính thức do Viện Văn học Việt Nam công nhận vào năm 1980, Hồ Xuân Hương trong quá khứ đã là một đề tài tranh cãi không hồi kết cuộc giữa những người nhìn thấy ở nơi người phụ nữ tuyệt vời nầy dám nói không hổ thẹn đến quyền tình dục và tình yêu xác thịt ở thời kỳ phong kiến và những người khác cho rằng thơ của bà quá chú trọng đến việc tôn vinh bản năng tình dục nên gây ra sự thất vọng cho văn học Việt Nam và đây cũng là một sự tổn thương và một vết nhơ đến cho người phụ nữ gương mẫu Việt Nam.
Phải công nhận rằng Hồ Xuân Hương là một người phụ nữ đi trước thời đại, một người phụ nữ biết dùng trí thông minh của mình để tố cáo những thói đạo đức giả và những điều phi lý ở thời điểm mà xã hội bị cai trị bởi đạo đức Nho giáo bất di bất dịch, một người phụ nữ dám vươn mình lên chống lại những điều cấm kỵ để giải phóng người phụ nữ luôn cả thể xác lẫn đạo đức. Bà thích đối mặt và đánh bại những người người đàn ông có học bằng vũ khí riêng tư của họ. Bà đã thành công thoát khỏi các niêm luật chặt chẽ, tránh được sự kiểm duyệt chính thức với kỹ năng khác thường của mình qua những lời thơ nói bóng gíó và phép ẩn dụ. Có thể nói thơ của bà có « thanh thanh tục tục ». Bà còn được nhà thơ Xuân Diệu cho bà với danh hiệu là « Bà chúa thơ nôm ».
Thiếu nữ ngủ ngày
Mùa hè hây hẩy gió nồm đông Thiếu nữ nằm chơi quá giấc nồng Lược trúc lỏng cài trên mái tóc Yếm đào trễ xuống dưới nương long Ðôi gò Bông đảo sương còn ngậm Môt lạch đào nguyên suối chưa thông Quân tử dùng dằng đi chẳng dứt Ði thì cũng dở ở không xong.
Hang Cắc Cớ
Trời đất sinh ra đá một chòm Nứt ra đôi mảnh hỏm hòm hom Kẽ hầm rêu mốc trơ toen hoẻn Luồng gió thông reo vỗ phập phồng Giọt nước hữu tình rơi lõm bõm Con đường vô ngạn tối om om Khen ai đẽo đá tài xuyên tạc Khéo hớ hênh ra lắm kè dòm
Trích từ quyển sách mang tên « Các con cò trên sông » của giáo sư Lê Thành Khôi.
Vịnh cái quạt
Mười bảy hay là mười tám đây họ ta yêu dâ’u chẩng rời tay Mỏng dày chừng ấy, chành ba góc Rộng hẹp dường nào, cắm một cây. Càng nóng bao nhiêu thời càng mát Yêu đêm không phỉ lại yêu ngày Hồng hồng má phấn duyên vì cậy Chúa dấu vua yêu một cái nầy.
Để nói về những điều thô thiển nhất ở trong xã hội, đặc biệt là có tính cách khêu gợi, bà hay thường nhờ đến sự miêu tả tự nhiên các phong cảnh và những đồ vật quen thuộc. Quả mít, cái bánh trôi nước, cái quạt, hang Cắc Cớ, dệt đêm, thiếu nữ ngủ gật giữa ban ngày là những bài thơ nổi tiếng nhất của bà và minh chứng tài năng và thiên phú mà bà đã có trong việc biết cách tạo nhịp điệu so với nhịp điệu của các bài ca dao (ca dao) và sử dụng vốn từ ngữ dung dị đáng ngạc nhiên trong thơ. Một bản thảo chữ nôm của thư viện Khoa học ghi nhận năm 1912 chỉ có 23 bài thơ, nhưng chúng ta lưu ý rằng số lượng bài thơ của Hồ Xuân Hương càng tăng dần theo thời gian. Đây là lý do dẫn đến có một câu hỏi trong quá khứ về sự hiện hữu của bà. Ít ai biết rõ thật sự vê Hồ Xuân Hương. Cuộc đời của bà được mang nhiều giai thoại phóng túng và phong tình.
Tương truyền Hồ Xuân Hương quê ở làng Quỳnh Ðôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An, cha là Hồ Phi Ðiền xuất thân trong một gia đình khoa bảng, họ Hồ (Hồ Phi). Theo nhà nghiên cứu người Pháp Maurice Durand, bà không được thiên nhiên ưu ái cho lắm trên bình diện vật chất, ông chỉ dựa vào hai câu thơ của Hồ Xuân Hương khi bà miêu tà quả mít:
Thân em như quả mít trên cây, Da nó sù sì, múi nó dày
Sự suy đoán nầy có vẻ không thuyết phục chi cho mấy vì bà tuy không xinh đẹp nhưng lại rất có duyên cho nên bà đã hai lần kết hôn rồi sau đó góa phụ. Bà còn có nhiều danh kĩ nổi tiếng như Chiêu Hồ (Phạm Ðình Hồ). Vì có lối làm thơ phóng túng, mĩa mai và châm chọc, một số người coi bà như một kẻ mê tình dục, một thiên tài về sắc dục. Đây là trường hợp của nhà văn Nguyễn văn Hạnh và nhà nghiên cứu người Pháp Maurice Durand trong quyển sách có tựa là « Công trình của thi sĩ Hồ Xuân Hương » của Trường Viễn Đông Bác cổ Pháp, Adrien Maisonneuve, Paris 1968. Tuy nhiên cũng có những người khác không ngần ngại lên tiếng bênh vực bà bởi nhận thấy bà không chỉ một nhà nữ quyền sơ khai mà còn là một phụ nữ có đủ can đảm để sống và thách thức một xã hội của những người lạc hậu. Đây là trường hợp của nhà văn Nguyễn Đức Bình trên nguyệt san Văn nghệ số 62.
Dệt cửi
Thắp ngọn đèn lên thấy trắng phau Con cò mấp máy suốt đêm thâu Hai chân đạp xuô’ng năng năng nhắc Mô.t suốt đâm ngang thích thiích nhau Rộng hẹp nhỏ to vừa vặn cả Ngắn dài khuôn khổ cũng như nhau Cô nào muốn tốt ngâm cho kỹ Chờ đến ba thu mới dãi màu
Nếu Hồ Xuân Hương là bông hồng có gai, một tiếng nói đơn độc gần như độc nhất vô nhị trong văn học Việt Nam, thì bà vẫn đủ dũng khí và táo bạo, còn dám ném đá và gieo rắc rối ren vào cái vũng nước đọng tồi tệ mà xã hội Việt Nam đã lâm vào cuối thế kỷ 18. Không giống như các học giả lớn khác thích tìm kiếm sự cô độc để đắm mình trong việc chiêm ngưỡng thiên nhiên và suy ngẫm trong men rượu, Hồ Xuân Hương thích chiến đấu một mình ở thời đại của mình bằng cách sử dụng lối viết những bài thơ để nói lên nỗi căm hờn của một người phụ nữ phẫn nộ và cương quyết trước sự bất công của xã hội Việt Nam. Bà rất xứng đáng với sự tôn vinh mà nhà văn hào Mỹ Henry Miller dành tặng hai thế kỷ sau đó cho một nữ văn hào thế kỷ 20 Erica Jong trong lời tựa của của quyển sách mang tựa đề « Complexe d’Icare » của nhà xuất bản Robert Laffont vào năm 1976:
Bà ấy viết như một người đàn ông. Tuy nhiên, bà ấy là một phụ nữ 100%. Về nhiều mặt, bà ấy bộc trực và thẳng thắn hơn nhiều các tác giả của nam giới.
En parlant de Hồ Xuân Hương, cela suscite en chacun de nous non seulement une admiration ardente mais aussi une réflexion sur l’époque où le confucianisme continua à drainer tout l’élan vital d’une société hermétique et les lettrés, source de prestige social restèrent l’apanage des hommes dans les concours triennaux pour le recrutement des mandarins.
Avant de figurer en bonne place dans l’histoire de la littérature vietnamienne publiée en 1980 par l’institut de la littérature du Vietnam, Hồ Xuân Hương fut dans le passé une source de polémique intarissable entre ceux qui virent en elle une femme merveilleuse osant aborder sans honte les droits de son sexe et l’amour charnel dans la nuit féodale et ceux qui considérèrent que sa poésie mettant trop l’accent sur la glorification de l’instinct sexuel fut décevante pour la littérature vietnamienne et une atteinte et une souillure à la femme modèle vietnamienne.
Il faut reconnaître que Hồ Xuân Hương est une femme en avance sur son temps , une femme sachant se servir de son intelligence pour dénoncer les hypocrisies et les absurdités à une époque où la société fut réglée par l’immuable éthique confucéenne, une femme osant s’insurger contre les interdits et les tabous pour la libération de la femme aussi bien physique que morale. Elle aime à affronter et à battre messieurs les lettrés avec leurs propres armes. Elle réussit à échapper à la censure formelle par une habileté peu commune, procédant par allusions et métaphores dans ses poèmes. On peut dire qu’on y trouve à la fois la finesse et la grossièreté. Connu pour ses poèmes d’amour, le poète Xuân Diệu reconnait qu’elle est la « reine des poèmes écrits en nôm ».
Thiếu nữ ngủ ngày
Mùa hè hây hẩy gió nồm đông Thiếu nữ nằm chơi quá giấc nồng Lược trúc lỏng cài trên mái tóc Yếm đào trễ xuống dưới nương long Ðôi gò Bông đảo sương còn ngậm Môt lạch đào nguyên suối chưa thông Quân tử dùng dằng đi chẳng dứt Ði thì cũng dở ở không xong.
La Jeune fille assoupie en plein jour
Frémissement de la brise d’été A peine allongée, la jeune fille s’assoupit Le peigne, de ses cheveux, a glissé Le cache seins rouge s’est défait Pas de rosées sur les deux collines du Pays des Fées La source aux fleurs de Pêcher ne jaillit pas encore L’homme de bien, hésitant, ne peut en détacher sa vue Partir lui est pénible, mais inconvenant de rester
La Grotte de Cắc Cớ
Ciel et Terre ont fait naître ce rocher Une fente le divise en deux, noire et profonde La mousse couvre ses bords et l’ouverture se fait béante Des pins que secoue le vent battent la mesure L’eau bien fraîche perle goutte à goutte en clapotant Et le chemin pour y pénétrer se perd dans le noir Loué soit le sculpteur qui l’a taillée avec talent Maintes gens lorgnent après cette fente grande ouverte
Hang Cắc Cớ
Trời đất sinh ra đá một chòm Nứt ra đôi mảnh hỏm hòm hom Kẽ hầm rêu mốc trơ toen hoẻn Luồng gió thông reo vỗ phập phồng Giọt nước hữu tình rơi lõm bõm Con đường vô ngạn tối om om Khen ai đẽo đá tài xuyên tạc Khéo hớ hênh ra lắm kè dòm
Extrait du livre intitulé » Aigrettes sur la rivière » de Mr Lê Thành Khôi.
Vịnh cái quạt
Mười bảy hay là mười tám đây họ ta yêu dâ’u chẩng rời tay Mỏng dày chừng ấy, chành ba góc Rộng hẹp dường nào, cắm một cây. Càng nóng bao nhiêu thời càng mát Yêu đêm không phỉ lại yêu ngày Hồng hồng má phấn duyên vì cậy Chúa dấu vua yêu một cái nầy.
La grande poétesse du Vietnam
L’éventail
Est -ce dix sept ou dix huit? (1) Laisse moi te chérir et ne pas te quitter Fin ou épais se déploie ton triangle Au large ou à l’étroit se fiche la rivure Plus il fait chaud, plus douce est ta fraîcheur La nuit ne suffit plus,je t’aime encore le jour Rose comme la joue grâce au suc du kaki Rois et seigneurs n’adorent rien que toi
(1) On peut comprendre dix sept ou dix huit branches d’éventail ou dix sept ou dix huit ans
Pour parler des choses les plus crues de la société, de l’érotisme en particulier, elle recourt à la description anodine des paysages et d’objets familiers. Le fruit du jacquier, le gâteau Trôi, l’éventail, la grotte de Cắc Cớ, le tissage de nuit , la jeune fille assoupie en plein jour sont les titres de ses poèmes les plus connus et témoignent de son talent et de son don de savoir créer des rythmes comparables à ceux des chansons populaires ( ca dao ) et utiliser un vocabulaire d’une simplicité étonnante dans la poésie. Un manuscrit en « nôm » de la Bibliothèque des Sciences enregistré en 1912 ne compte que 23 poèmes mais on constate que le nombre des poèmes attribués à Hồ Xuân Hương augmente avec le temps. C’est pourquoi dans le passé, on a mis en doute jusqu’à son existence même. Personne ne connait vraiment sa vie privée à part ses anecdotes.
Hồ Xuân Hương serait originaire du village de Quỳnh Ðôi, district de Quỳnh Lưu, province de Nghệ An. Son père Hồ Phi Ðiền est issu d’une famille de lettrés, la famille des Hồ (Hồ Phi ). Selon le chercheur français Maurice Durand, elle n’ést pas très favorisée par la nature sur le plan physique en s’appuyant sur les deux vers du fruit du jacquier de Hồ Xuân Hương:
Mon corps est comme le fruit du jacquier sur l’arbre Son écorce est rugueuse, ses gousses sont épaisses.
Thân em như quả mít trên cây, Da nó sù sì, múi nó dày
Cette déduction parait peu convaincante du fait que même si elle n’était pas belle, elle devrait être charmante car elle était mariée deux fois puis veuve et ayant beaucoup de célèbres courtisans tels que Chiêu Hồ ( Phạm Ðình Hồ ). A cause de sa verve cinglante et licencieuse et satirique, certains voient en elle une obsédée sexuelle, un génie de la luxure. C’est le cas de l’écrivain Nguyễn văn Hạnh et du chercheur français Maurice Durand dans l’ouvrage intitulé « Oeuvre de la poétesse vietnamienne Hồ Xuân Hương », Ecole française d’Extrême Orient, Adrien Maisonneuve, Paris 1968. Par contre, d’autres n’hésitent pas à la défendre à cor et à cri en trouvant en elle non seulement une féministe de la première heure mais aussi une femme ayant le cran de vivre et défier une société de momies et de fantômes. C’est le cas de l’écrivain Nguyễn Ðức Bình dans la revue mensuelle Văn Nghệ ( Arts et Littérature ) no 62.
Le tissage de nuit
La lampe allumée, ô quelle blancheur ! Le bec de cigogne, la nuit durant, ne cesse de gigoter Les pieds appuient, se relâchent, bien allègrement La navette enfile la trame, s’en donne à cœur joie Large, étroit, petit, gros, tous les formats trouvent à s’ajuster Courtes ou longues, les pièces de toutes dimensions se valent Celle qui veut bien faire laisse tremper longuement Elle attend trois automnes avant d’en dévoiler la couleur.
Dệt cửi
Thắp ngọn đèn lên thấy trắng phau Con cò mấp máy suốt đêm thâu Hai chân đạp xuô’ng năng năng nhắc Mô.t suốt đâm ngang thích thiích nhau Rộng hẹp nhỏ to vừa vặn cả Ngắn dài khuôn khổ cũng như nhau Cô nào muốn tốt ngâm cho kỹ Chờ đến ba thu mới dãi màu
Si Ho Xuân Hương est une rose avec épines, une voix solitaire presque unique dans la littérature vietnamienne, elle a néanmoins le courage et l’audace de jeter une pierre et de semer le trouble dans une mare stagnante et putréfiante que devint la société vietnamienne à la fin du XVIII ème siècle. Contrairement à d’autres grands lettrés préférant rechercher la solitude pour s’adonner à la contemplation de la nature et à la méditation dans l’ivresse de l’alcool, Ho Xuân Hương préfère de se battre seule à son époque en se servant de sa verve et de ses poèmes pour exprimer la colère d’une femme révoltée et énergique contre l’injustice de la société vietnamienne. Elle mérite bien l’hommage que l’écrivain américain Henry Miller rend deux siècles plus tard à une femme écrivain Erica Jong du XXème siècle dans sa préface pour l’ouvrage intitulé « Complexe d’Icare » de Erica Jong, Editeur Robert Laffont, 1976:
Elle écrit comme un homme. Pourtant c’est une femme à 100% femme. Sur bien des points, elle est plus directe et plus franche que beaucoup d’auteurs masculins.
Trẻ hay già, Sĩ phu luôn luôn được coi trọng trong xã hội Việt Nam. Không chỉ được sự tôn trọng mà còn là người được đứng đầu trong hệ thống phân cấp xã hội trước nông dân, thợ thủ công và thương nhân. Đây là lý do tại sao sĩ phu thường không ngừng bị chê cười thông qua các bài ca dao nổi tiếng. Ai ơi chớ lấy học trò Dài lưng tốn vải ăn no lại nằm.
Nhờ có sức học cao nên sĩ phu không để bản thân bị xúc phạm bởi những lời này và cố gắng đáp lại với vẻ chế nhạo:
Hay nằm đã có võng đào Dài lưng đã có, áo trào nhà vua Hay ăn đã có thóc kho Việc gì mà chẳng ăn no lại nằm.
Sự xem xét này có từ thời Khổng giáo được sử dụng như một mô hình duy nhất trong tổ chức nhà nước. Việc tuyển dụng sĩ phu để làm quan chủ yếu dựa trên các cuộc thi văn học diễn ra cứ ba năm một lần ở ngôi đền lớn của Đức Khổng Tử hay Văn Miếu. Đền nầy được xây dựng bởi vua Lý Thánh Tôn vào năm 1070 và được chuyển đổi thành Quốc Tự Giám vào năm 1076. Từ năm 1484 trở đi, tên của sĩ phu trúng cử trong cuộc thi quan được khắc trên tấm bia với ngày sinh và những công trạng. Cách thực tiễn này trên tấm bia được bãi bỏ vào năm 1778. Đây cũng là lý do việc trúng cử trở thành là nỗi ám ảnh trọng đại đối với tất cả các sĩ phu. Có nhiều người được trúng cử các cuộc thi với sự dễ dàng đáng ngạc nhiên (Nguyễn Bĩnh Khiêm, Chu văn An hoặc Lê Quí Ðôn). Còn có nhửng người khác bị trượt nhiều lần. Đây là trường hợp của sĩ phu Trần Tế Xương nên trong các bài thơ của ông thường có lời lẽ châm biếm nhức nhối. Sự thất bại vô tận và nhìều lần nó có ảnh hưởng rất lớn trong các tác phẩm của ông.
Sĩ phu
Ngoài kiến thức văn học, ứng cử viên trúng cử hay quan lại trong tương lai phải có tất cả các khái niệm về thiên mệnh, lòng hiếu thảo, nghĩa tôi với vua và tất cả các giá trị đem lại sự bền chặt trong tầm nhìn Nho giáo. Được có những khái niệm này, sĩ phu cố gắng tôn vinh sứ mệnh của mình không chỉ cho đến cuối đời mà đôi khi còn phải trả giá bằng mạng sống của mình. Đây là trường hợp của sĩ phu Nguyễn Du. Ông xin về hưu thay vì phục vụ một triều đại mới sau sự sụp đổ của nhà Lê. Đó cũng là trường hợp của sĩ phu Phan Thanh Giản quyết định tự đầu độc mình bằng cách khuyên các con của mình nên về làm rẫy và không nên có một chức vụ nào trong thời Pháp chiếm đóng Nam Kỳ vào năm 1867. Đối với sĩ phu Nguyễn Ðình Chiễu, tác giả cuốn sách nổi tiếng « Lục Vân Tiên » và là một trong những nhân vật cao quý nhất của các sĩ phu, ông đã không ngừng hỗ trợ tinh thần cho cuộc kháng chiến trong thời kỳ thuộc địa.
Trong tầm nhìn Nho giáo, sĩ phu cố gắng duy trì bằng mọi giá và áp dụng nghiêm ngặt các nguyên tắc này trừ khi nhà vua không còn xứng đáng để ông tuân lệnh. Trong trường hợp này, sĩ phu yêu chuộng công lý có thể lật đổ nhà vua vì vua không còn giữ được thiên mệnh. Đây là trường hợp của sĩ phu Cao Bá Quát, người tham gia vào « giặc châu chấu » lấy danh nghĩa của nhà Lê chống lại vua Tự Đức. Ông bị bắt và bị xử tử sau đó vào năm 1854.
Mặc dù sĩ phu là một trong những cột trụ cơ bản của xã hội mà rất nhiều triều đại Việt Nam dựa vào đó để cai trị đất nước, họ cũng là người bảo vệ chính đáng các giá trị đạo đức trong dó có năm mối quan hệ của con người (hay Ngũ luân): giữa nhà vua và bầy tôi, giữa cha và con trai, giữa chồng và vợ, giữa người trẻ và người lớn tuổi và giữa họ và bạn bè). Chính nhờ đó có được sự gắn kết chặt chẽ của xã hội và bản sắc dân tộc. Tuy nhiên, qua nhiều thế kỷ, đó là cũng là yếu tố bất động và chủ nghĩa cô lập văn hóa đã gây ra sự sụp đổ của đế chế nhà Nguyễn từ năm 1840.
Il n'ya pas de galerie sélectionné ou la galerie a été supprimé.
Cứ tiếp tục đánh giá thấp sức mạnh của nước ngoài và duy trì chủ nghĩa bảo thủ, đế chế nầy đã không thể thích nghi với các cải cách hiện đại hóa cần có được biện hộ bởi sĩ phu hiện đại Nguyễn Trường Tộ. Do đó, tư tưởng nầy trở thành một trở ngại lớn cho bất kỳ sự thay đổi nào mà Việt Nam cần có để đáp ứng lại tham vọng của các cường quốc nước ngoài. Chính vì vậy đế chế nầy bị sụp đổ trong cuộc chinh phạt của người Pháp.
Số sĩ phu có đến 40.000 người trong đó có khoảng 20.000 người có cấp bậc vào năm 1880. Sĩ phu cuối cùng được biết đến với lòng yêu nước và chủ nghĩa cải cách, đó là cụ Phan Chu Trinh (hay thi sĩ Tây Hồ). Ông ủng hộ các cuộc cải cách và dành sự ưu tiên cho sự tiến bộ chung của xã hội và cho kiến thức hiện đại trên việc độc lập chính trị đơn giản. Việc lưu đày ông đến đảo Côn Lôn (Poulo Condor) và đặc biệt là cái chết của ông vào năm 1926 làm chấm dứt giấc mơ của tất cả người dân Việt muốn có được một nước Việt Nam độc lập với chính sách phi bạo lực và phi thực dân hóa mà học giả đã biện hộ và bảo vệ với niềm tin mãnh liệt qua nhiều năm tháng. Tâm trạng của ông được thể hiện trong bài thơ của ông có tựa đề là :
Phan Chu Trinh
Đèn sáp
Cháy đầu bởi đỡ cơn tăm tối, Nóng ruột càng thêm sự sáng soi. Mở cửa vì đâu nên gió lọt, Trót đêm nhỏ giọt tỏ cùng ai.
Đây là những giọt nước mắt của một nhà trí thức Việt Nam lừng lẫy. Nhưng đó cũng là tiếng khóc tuyệt vọng của một nhà yêu nước Việt Nam vĩ đại đối mặt với số phận của đất nước mình.
Không ai biết được một cách chính xác Phật Giáo được du nhập vào Vietnam ở thời gian nào nhưng theo nhà học giả Phan Lạc Tuyên thì các tu sĩ Ấn Độ đã có mặt ở Vietnam từ đầu thế kỷ Công Nguyên vì dựa trên câu chuyện của Chử Đồng Tử sau khi gặp một tu sĩ Ấn Độ, Chử Đồng Tử bắt đầu kết nạp với đạo Phật. Đó là cũng thời kỳ Tam Quốc mà Vietnam là một tỉnh Trung Hoa (Giao Châu) dưới sự quản trị của Sĩ Nhiếp (Shi Xie). Cũng là thời mà Vietnam thuộc về Đông Ngô của Tôn Quyền (Sun Quian). Rất sùng đạo Phật, mẹ của Tôn Quyền thường mời các tu sĩ ở Luy Lâu (Bắc Ninh, Vietnam) đến thủ đô Kiến Nghiệp(Jiany), thuộc về thành phố Nam Kinh hiện nay để nghe giảng kinh và bình luận về các sách lễ Ấn Độ (sutra) của Phật giáo. Thời đó, trung tâm Phật Giáo Luy Lâu (Bắc Ninh) rất nổi tiếng và quan trọng nên có tá túc một số tu sĩnhư Khâu Đà La (Ksudra), Mahajivaca (Ma Ha Kỳ Vực), Kang-Sen Houci (Khương Tăng Hội), Dan Tian (Đàm Thiên). Là một pháp sư, khi trở về Trung Hoa có tường thuật lại với vua Tùy Văn Đế (Sui Wendi) về sự tiếntriển của Phật giáo Vietnam. Giao Châu đã có Phật giáo trước chúng ta vì ngoài việc có hai mươi ngôi bảo sát (chùa), còn có hơn 500 tu sĩ và 15 tập kinh lễ được dịch. Chứng tỏ là lúc đó Phật giáo đã phồn vinh ở Việt nam.Cũng nên cần biết là Phật giáo đã có mặt ở Chămpa rất sớm. Trong các biên sử của Trung Hoa, có nói đến việc tướng Lưu Phương (Lieou Fang) của nhà Tùy sau khi cướp bóc ở thủ đô Điền Xung (Kandapurpura) của vua Champa Phạm Phàn Chí (Sambhuvarman), có mang về nước 1350 bản văn Phật giáo được đóng thành 564 quyển. Sau một cuộc hành trình đường biển ở Đông Ấn, khi trở về Trung Hoa, một tu sĩ nổi tiếng Nghĩa Tịnh (Yijing) có đề cập đến Champa và có nói vương quốc nầy là một trong những nước Đông Nam Á xem trọng lý thuyết đạo Phật dưới thời kỳ ngự trị của Vũ Tắc Thiên (Wu Ze Tian) (Nhà Đường).Tuy rằng Viet Nam là một tỉnh lị của Trung Hoa vào thời đó (từ -111 đế n 933) nhưng Viet Nam vẫn còn là một trạm tiếp nối thật sự giữa Trung Hoa và Ấn Độ. Viet Nam được tiếp thu rất sớm Phật pháp từ đầu thế kỷ thứ nhất của kỷ nguyên Tây lịch vì Viet Nam nằm ở bên cạnh các nước như Phù Nam và Chămpa thường thông dùng chữ Phạn của các kinh Phật và còn đươc các thương gia Ấn Độ ở lại để nghĩ, cung cấp và trao đổi hàng hoá (lụa, hương liệu, trầm, quế, tiêu, ngà voi vân vân…) vì Ấn Độ thời đó có liên hệ thương mai trực tiếp với Trung Ðông và gián tiếp với các nước vùng Ðịa Trung Hải như Ðế quốc La Mã. Phật giáo đại thừa nẩy nở ở Ấn Độ với các trung tâm Amaravati và Nagarjunakonda ở miền duyên hải Ðông nam Ấn Ðộ khiến một số tăng sĩ theo thuyền nhân lúc đó đến Đông Nam Á qua các bờ biển Mã Lai, Phù Nam và Giao Chỉ để truyền bá đạo. Phật giáo ở Giao Châu do từ Ấn Độ truyền sang trực tiếp chớ không phải đến từ Trung Hoa.
Phật giáo Việt nam là Phật giáo đai thừa thường quan tâm nhiều đến sự giải thoát cho tập thể và quần chúng hơn là cho cá nhân còn Phật giáo tiểu thừa thì được xem là kết quả của bao nhiêu năm cố gắng tu luyện mà con người có được để tỉnh ngộ và trở thành Bồ Tát. Buổi ban đầu, Phật giáo Việt Nam cũng không có gặp sự trở ngại nào cả vì Phật giáo chấp nhận đạo đa thần truyền thống của người dân Việt. Phât giáo chỉ có những sinh hoạt tín ngưỡng đơn sơ (lạy Phật, cúng dường, bố thí vân vân…) chớ chưa có sự học hỏi về kinh kệ và chế độ tăng sĩ. Phật thì chỉ biết Quán Thế Âm (Avalokitesvara) và đức Nhiên Ðăng (Dipankara) vì các vị nầy che chở cho thủy thủ được an lành ngoài biển khơi. Các truyền thuyết như Thích Quang Phật và Man Nương Phật Mẫu được xuất hiện ở thời gian có sự du nhập của thiền sư Thiên Trúc Khâu Đà La (Ksudra) ở Viet Nam. Qua các truyền thuyết nầy, Man Nương sau khi viện tịch trở thành Phật mẫu. Các truyền thuyết nầy mới dẫn chứng việc hòa nhập các tín ngưỡng dân gian vào Phật giáo một cách dễ dàng. Theo nhà nghiên cứu Hà Văn Tấn, Phật giáo hội nhập rất sớm, chịu ảnh hưởng của Ấn Độ và đuợc tồn tại đến thế kỷ thứ năm. Dưới thời kỳ Bắc thuộc, thái thú Sĩ Nhiếp (177-266) đi trong thành phố thường có các thầy tu người Hồ (Ấn Độ) hay đến từ Trung Á hộ tống. Vào cuối thế kỷ thứ 2, có một trung tâm Phật giáo ở Luy Lâu(Bắc Ninh), thủ đô của Giao Châu. Rất có nhiều tu sĩ Ấn Độ và ngoại quốc đến đây tá túc giảng đạo khiến Giao Châu trở thành vài năm sau là một trung tâm dịch các kinh lễ sutra mà nổi tiếng nhất là kinh Pháp Hoa Tam Muội (Saddharmasamadhi) được dịch bởi thầy tu Chi Cương Lương Tiếp (Kalavisi) vào khoảng thế kỷ thứ 3.
Cũng cần biết là trong thời gian 6 năm (542-547) mà Lý Bí hay là Lý Nam Đế dành được độc lập thìông có công xây cất chùa nổi tiếng Khai Quốc mà nay là Trấn Quốc ở Hànội. Theo thiền sư Thích Nhất Hạnh thì người ta lầm lẫn trong quá khứ là tu sĩ Ấn Độ Ti Ni Lưu Đà Chi là (Vinaturici) người du nhập thiền đạo vào Vietnam. Trong thời gian ở Luy Lâu (năm 580), ông có ở tu viện Pháp Vân thuộc về phái thiền. Cũng thời gian đó thì tu sĩ Quán Duyên đang dẫn dạy thiền ở nơi nầy. Lúc đó có rất nhiều tu sĩ ở đây sang Trung Hoa dạy thiền trước khi Bodhidharma (Bồ Đề Đạt Ma) đến nước nầy và được xem là tổ sư của thiền Trung Hoa và người sáng lập ra võ công phu (Kongfu) Thiếu Lâm Tự. Ngày nay được mới biết rỏ là tu sĩ Khương Tăng Hội (Kang-Sen Houci), người Khương Cư (Sogdiane) mới là người có công sáng lập thiền đạo ở Vietnam chớ không phải Ti Ni Lưu Đà Chi (Vinitaruci).
Phật giáo Viet Nam bắt đầu phát triển mạnh mẽ và có được một thời vàng son sau khi đất nước khôi phục lại được độc lập với Ngô Quyền. Về sau dưới triều đại Đinh, Tiền Lê, Lý và Trần, Phật giáo còn được xem chính thức là quốc giáo.
Từ nầy không xa lạ đối với người dân Việt. Mặt khác, nó còn đồng nghĩa với sự kiên trì, kháng cự, khéo léo và đối đầu dành cho những người mảnh khảnh nầy mà chân lúc nào cũng chôn vùi dưới bùn ở các ruộng lúa kể từ buổi ban sơ. Từ thế hệ này sang thế hệ khác, họ đã không ngừng chấp nhận mọi thách thức áp đặt bởi một thời tiết khắc nghiệt của một môi trường sống không bao giờ thuận lợi và một nước Trung Hoa mà họ vừa xem như là một người anh cả láng giềng mà cũng là kẻ thù truyền kiếp của họ. Đối với đế chế Trung Hoa nầy, họ lúc nào cũng có sự ngưỡng mộ đáng kinh ngạc nhưng đồng thời họ thể hiện sự kháng cự không thể tưởng tượng được vì lúc nào ở nơi họ cũng có sự quyết tâm để bảo vệ nền độc lập dân tộc và những đặc thù văn hóa mà họ đã có từ 4 nghìn năm. Đế chế Trung Hoa đã cố gắng hán hóa bao lần Việt Nam suốt thời kỳ Bắc thuộc có đến nghìn năm nhưng chỉ thành công làm mờ nhạt đi một phần nào các đặc điểm của họ mà thôi và nhận thấy mỗi lần có cơ hội thuận lợi, họ không ngớt bày tỏ sự kháng cự và sự khác biệt hoàn toàn. Họ còn tìm cách đương đầu với người Trung Hoa trên lãnh vực văn hóa mà được nhắc lại qua những câu chuyện còn được kể lại cho đến ngày nay trong lịch sử văn học Việt Nam. Theo dao ngôn được truyền tụng trong dân gian, sau khi thành công chế ngự được cuộc khởi nghĩa của hai Bà Trưng (Trưng Trắc Trưng Nhị) và chinh phục xứ Giao Chỉ (quê hương của người dân Việt), Phục Ba tướng quân Mã Viện của nhà Đông Hán truyền lệnh dựng cột đồng cao nhiều thước ở biên thùy Trung-Việt vào năm 43 và có được ghi chép trên cái bảng treo như sau:
Ðồng trụ triệt, Giao Chỉ diệt Ðồng trụ ngã, Giao Chỉ bị diệt.
Để tránh sư sụp đổ của đồng trụ, người dân Việt cùng nhau vun đấp bằng cách mỗi lần đi ngang qua mỗi người vứt bỏ đi một cục đất nho nhỏ khiến đồng trụ huyền thoại nầy biến mất dần dần theo ngày tháng để trở thành một gò đất. Cố tình trêu nghẹo và mĩa mai trên sự sợ hải và nổi kinh hoàng mất nước của người dân Việt, vua nhà Minh Sùng Trinh ngạo mạng đến nỗi không ngần ngại cho cận thần ra câu đối như sau với sứ thần Việt Nam Giang Văn Minh (1582-1639) trong buổi tiếp tân:
Đồng trụ chí kim đài dĩ lục Cột đồng đến giờ đã xanh vì rêu.
để nhắc nhở lại sự nổi dậy của hai bà Trưng bị quân Tàu tiêu diệt. Không lay chuyển trước thái độ lố bịch nầy, sứ thần Giang Văn Minh trả lời một cách thông suốt lạ thường nhất là với lòng quyết tâm cứng cỏi:
Ðằng giang tự cổ huyết do hồng Sông Bạch Đằng từ xưa vẫn đỏ vì máu
để nhắc nhở lại với vua nhà Minh những chiến công hiển hách của người dân Việt trên sông Bạch Đằng. Không phải lần đầu có cuộc thi văn học giữa hai nước Trung Hoa và Việt Nam. Ở thời đại của vua Lê Đại Hành (nhà Tiền Lê), nhà sư Lạc Thuận có cơ hội làm cho sứ giã nhà Tống Lý Gi ác tr ầm trồ ngư ỡng mộ bằng cách giã dạng làm người lái đò tiển đưa Lý Giác sang sông. Khi Lý Giác khám phá ra được hai con ngỗng đang đùa cợt trên đỉnh sóng và ngâm hai câu thơ đầu của bài tứ tuyệt như sau:
Ngỗng ngỗng hai con ngỗng Ngữa mặt nhìn trời xanh
thì Lạc Thuận không ngần ngại đối lại qua hai câu thơ cuối như sau:
Nước biếc phô lông trắng Chèo hồng sóng xanh khua
Trong bốn câu thơ nầy, người ta nhận thấy không những có sự ứng khẩu nhanh chóng của sư Lạc Thuận mà còn có cả sự tài tình của ông trong việc dàn dựng song song những thuật ngữ và ý kiến tương đồng trong bài tứ tuyệt nầy.
Hình ảnh nhà thờ Giang Văn Minh và văn miếu
Nhưng nói công lao trong việc đối đầu thì phải dành dĩ nhiên cho học giả Mạc Đĩnh Chi vì ông nầy trong thời gian ở Trung Quốc, đã thể thể hiện được khả năng chống cự mà còn có tài năng vô song để biết đối đáp lại một cách khéo léo tất cả mọi câu hỏi và tránh được mọi cạm bẫy. Ông được gửi đi sang Tàu vào năm 1314 bởi vua Trần Anh Tôn sau khi vua đánh bại quân Mông Cổ của Hốt Tất Liệt với tướng Trần Hưng Đạo. Do sự chậm trể vô tình, ông không có đến trình diện đúng giờ trước cổng thành ở biên giới Trung-Việt. Ông quan giữ cỗng thành chịu mở cửa nếu ông trả lời được một cách thích hợp câu hỏi mà người quan nầy đưa ra mà trong câu hỏi đó gồm có bốn chữ “quan”:
Quá quan trì, quanquan bế, nguyện quá khách quá quan Qua cửa quan chậm, cửa quan đóng, mời khách qua đường qua cửa quan.
Không có chút nào nao núng cả trước sự thách thức văn học, ông trả lời ngay cho quan cổng với sự tự nhiên đáng kinh ngạc: Xuất đối dị, đốiđối nan, thỉnh tiên sinh tiên đối.
Ra câu đối dễ, đối câu đối khó xin tiên sinh đối trước.
Trong lời đối đáp nầy, ông dùng chữ “đối” cũng 4 lần như chữ “quan” và nó được dựng lên ở vị trí của chữ “quan”. Mạc Đỉnh Chi còn điêu luyện biết giữ vần và những luật lệ âm điệu trong thơ để cho quan cổng biết là ông ở trong hoàn cảnh khó xữ với đoàn tùy tùng. Quan cổng rất hài lòng vô cùng. Ông nầy không ngần ngại mở cổng và đón tiếp Mạc Đỉnh Chi một cách linh đình. Chuyện nầy được báo cáo lên triều đình Bắc Kinh và làm nô nức biết bao nhiêu quan lại văn học Trung Hoa muốn đo tài cao thấp với ông trong lĩnh vực văn chương. Một ngày nọ, tại thủ đô Bắc Kinh, ông đang đi dạo với con lừa. Con nầy đi không đủ nhanh khiến làm một người Trung Hoa khó chịu đang theo sát ông trên đường. Quá cáu bởi sự chậm chạp này, quan lại nầy quay đầu nói lại với ông ta với một giọng kiêu ngạo và khinh bỉ:
Xúc ngã ky mã, đông di chi nhân dã, Tây di chi nhân dã? Chạm ngựa ta đi là người rợ phương Ðông hay là người rợ phương Tây?
Ông quan lại lấy cảm hứng từ những gì ông đã học được trong cuốn sách Mạnh Tử để mô tả người những người man rợ không có cùng văn hóa với đế chế Trung Hoa bằng cách sử dụng hai từ » đông di « . Ngạc nhiên trước lời nhận xét tổn thương này khi ông biết rằng Trung Hoa bị cai trị vào thời điểm đó bởi các bộ lạc du mục (người Mông Cổ), Mạc Đỉnh Chi mới trả lời lại với sự hóm hỉnh đen tối của mình:
Át dư thừa lư, Nam Phương chi cường dư, Bắc phương chi cường dư Ngăn lừa ta cưởi, hỏi người phương Nam mạnh hay người phương Bắc mạnh?
Một hôm, hoàng đế nhà Nguyên đã không ngần ngại ca ngợi sức mạnh của mình ví nó với mặt trời và làm cho Mạc Đỉnh Chi biết rằng Việt Nam chỉ được so sánh với mặt trăng, sẽ bị hủy diệt và thống trị sớm bởi người Mông Cổ. Điềm nhiên, Mạc Đỉnh Chi trả lời một cách kiên quyết và can đảm:
Nguyệt cung, kim đạn, hoàng hôn xa lạc kim Trăng là cung, sao là đạn, chiều tối bắn rơi mặt trời.
Hoàng đế Kubilai Khan (Nguyễn Thê ‘Tổ) phải công nhận tài năng của ông và trao cho ông danh hiệu « Trạng Nguyên đầu tiên » (Lưỡng Quốc Trạng Nguyên) ở cả Trung Hoa và Việt Nam, khiến một số quan lại ganh tị. Một trong số người nầy cố tình làm bẽ mặt ông ta vào một buổi sáng đẹp trời bằng cách ví ông ta như một con chim bởi vì âm điệu đơn âm của ngôn ngữ, người dân Việt khi họ nói cho cảm giác người nghe như họ luôn luôn hót líu lo:
Quích tập chi đầu đàm Lỗ luận: tri tri vi tri chi, bất tri vi bất tri, thị tri Chim đậu cành đọc sách Lỗ luận: biết thì báo là biết, chẳng biết thì báo chẳng biết, ấy là biết đó.
Đây là một cách để khuyên Mạc Ðỉnh Chi nên khiêm tốn hơn và cư xử như một người đàn ông có phẩm chất Nho giáo (Junzi). Mạc Đỉnh Chi trả lời bằng cách ví anh nầy như một con ếch. Người Trung Hoa thường có thói nói to và tóp tép lưỡi qua tư cách họ uống rượu.
Oa minh trì thượng đọc Châu Thư: lạc dữ đọc lạc nhạc, lạc dữ chúng lạc nhạc, thục lạc. Châu chuộc trên ao đọc sách Châu Thu: cùng ít người vui nhạc, cùng nhiều người vui nhạc, đằng nào vui hơn.
Đó là một cách để nói lại với người quan lại nầy nên có một tâm trí lành mạnh để hành xử một cách công bằng và phân biệt nghiêm chỉnh. Tuy rằng có sự đối đầu trong văn học, Mạc Đỉnh Chi rất nổi tiếng ở Trung Quốc. Ông được Hoàng đế của nhà Nguyên ủy nhiệm việc sáng tác bài văn tế để vinh danh sự qua đời của một công chúa Mông Cổ. Nhờ sự tôn trọng truyền thống của Trung Hoa dành cho những người tài năng Việt Nam, đặc biệt là các học giả có tài trí thông minh nhanh chóng và học hỏi mau lẹ mà Nguyễn Trãi đã được cứu bởi đại quản gia Hoàng Phúc. Trong tầm mắt của tướng Tàu Trương Phụ, Nguyễn Trãi là người phải giết, một người rất nguy hiễm cho chính sách bành trướng của Trung Hoa ở Việt Nam. Ông bị giam giữ bởi Trương Phụ trong thời gian ở Ðồng Quang (tên xưa của Hànội) trước khi ông theo Lê Lợi về sau ở Lam Sơn. Không có cử chỉ hào hiệp và bảo vệ của hoạn quan Hoàng Phúc, Lê Lợi không thể trục khỏi quân nhà Minh ra khỏi Việt Nam vì Nguyễn Trãi là cố vấn quan trọng và chiến lược gia nổi tiếng mà Lê Lợi cần dựa vào để lãnh đạo cuộc chiến tranh du kích trong thời gian mười năm đấu tranh chống lại Trung Quốc.
Cuộc đối đầu văn học này phai nhạt dần dần với sự xuất hiện của người Pháp tại Việt Nam và chấm dứt vĩnh viễn khi vua Khải Định quyết định chấm dứt hệ thống cuộc thi quan lại ở Việt Nam theo mô hình của người Trung Quốc dựa chủ yếu vào tứ thư Ngũ Kinh của Đức Khổng Tử.
Cuộc thi quan lại cuối cùng được tổ chức tại Huế vào năm 1918. Một hệ thống tuyển dụng kiểu Pháp khác đã được đề xuất trong thời kỳ thuộc địa. Do đó, Việt Nam không còn cơ hội để đối đầu văn học với Trung Quốc nửa và biểu hiện được sự khác biệt cũng như sự phản kháng trí tuệ và các đặc thù văn hóa.
As Vietnam is an agricultural country, the buffalo is always regarded as a familiar animal for the Vietnamese people, in particular the peasants. The image of the buffalo is closely tied to the rural landscape of Vietnam. Like many other countries in the world, Vietnam has legends among which there is one concerning the buffalo.
Once upon a time, to help the Vietnamese peasants, God was assigned an angel to descend in Viet-Nam with two bags, one filled with cereal seeds to feed people and the other with grass seeds for the cattle. The angel was advised to sow the cereals seeds first, and grass seeds next. Being so absent minded, he forgot the recommendation by doing the opposite: grass seeds first, and cereal seeds next. That is why Viet-Nam was covered with so much grass and forests that the peasants had to make a complaint which echoed to Heaven. Furious, God condemned the angel to exile by turning him into a buffalo and sent him to Viet-Nam. That is why the buffalo was compelled to spend all day long munching grass and pulling the plough to pay for his errors.
The buffalo is a very useful animal in agricultural countries, in particular Vietnam where farming technologies are not very developed. In certain countries, if the dog is the best friend of man, then in Vietnam the buffalo is an inseparable companion of the farmer. Without this animal, the latter will be deprived of everything because it is the buffalo that helps the peasant to till the land everyday, to cart the burdens, to replace him in tiring and ungrateful tasks. This ruminant is also the animal that mountain and highland dwellers sacrifice when it comes to asking God for blessing harvest.
Pictures gallery
The buffalo is the Vietnamese peasants’ benefactor. This is why it is generally quoted in folk songs and proverbs. It is one of enriching subjects in the Vietnamese poetry. For the peasant, the buffalo forms part of his heritage. That is why the saying:
Ruộng sâu, trâu nái
The deep rice field, the standard buffalo
indicates a well to do person in the village.
Tậu trâu, lấy vợ, làm nhà
Trong ba việc đo’ trong là khó thay.
Purchasing a buffalo, looking for a wife, and building a home
Among these three jobs, none of them seems to be easy.
As it is the case of fish farming, the breeding of buffaloes is a mean to get rich quick. That is why it is customary to quote in folk songs the following words:
Muốn giàu thì nuôi trâu cái,
Muốn lụn bại thì nuôi bồ câu.
Want to become rich, buy female buffaloes.
Want to be in debts, breed pigeons.
In short, one finds through the image of the buffalo most of the image of Viet-Nam, our country. For the overseas Vietnamese, to find the buffalo is to find Vietnam. This animal, along with the bamboo, is one of the representative symbols of Viet-Nam. The buffalo reflects at the same time the tender way of life and the unshakable resistance of the Vietnamese people.
Không có cây thủy sinh nào được người Việt ngưỡng mộ và qúi trọng bằng cây hay hoa sen. Ngoài biểu tượng của Phật Giáo, Sen còn đồng nghĩa với sự tinh khiết , thanh thản và vẻ đẹp nữa. Nó còn khác biệt hơn những cây thủy sinh khác không những nhờ vẻ đẹp đơn sơ thanh nhã của hoa mà còn được nhắc nhở nói đến rất nhiều trong phong phú truyền thống ở Á Châu nhất là ở Việt Nam. Nơi nầy, Sen được liệt kê vào 4 cây cao qúy nhất đó là mai , liên , cúc và trúc biểu tượng cho bốn mùa ( tứ thì) đấy.
Nhìn lại trong nghệ thuật của người Việt, phong cảnh thường đựợc dàn dựng theo một sơ đồ bất di bất dịch và cổ điển mà thường có sự xác định cần thiết để trước những yếu tố nào, nhất là các nhân vật trong cảnh tượng. Cho nên thường thấy một tương quan nghệ thuật độc đáo, một kết hợp bền vững giữa một loại cây và một loại vật trong các bức tranh nho nhỏ của người Việt. Vì vậy thường thấy sen liên kết với vịt (Liên Áp). Ít khi thấy sen liên kết với con vật nào khác chỉ trừ khi nào tác giả không còn tôn trọng những quy ước cổ điển nữa. Với hoa , sen thường được người Việt gọi là Hoa Sen hay là Liên Hoa. Sen nó thuộc họ Nymphéacées và có tên khoa học là Nelumbo Nucifera hay là Nelumbium Speciosum. Nơi nào ở Việt Nam cũng tìm thấy Sen cả ( đầm, ao bùn, vườn công cộng, đình vân vân…). Sự hiện diện của nó ở chùa hay ở đền làm giảm đi nhuệ khí sân si dục vọng của các tu sĩ và làm người khách cảm thấy lòng lân lân thả hồn về cõi hư vô, ấy cũng nhờ mùi hương thơm nhẹ nhàng của hoa sen. Nó sống rất dễ dàng và thích nghi ở mọi môi trường. Nó còn sinh sôi nảy nở với cuộc sống dưới nước bằng cách chọn lọc đi tất cả nước đọng ô uế mà nó xâm nhập . Vì vậy thường ví nó như người có đức tính trong đạo Khổng (junzi)(quân tử). Người nầy, dù ở môi trường nào đi nữa vẫn không thay đổi bản chất thanh cao trong cuộc sống, vẫn giữ đựợc sự thuần khiết giữa chốn đầy dẫy tham nhũng. Người nầy cũng không để bị lôi cuốn cám dỗ bởi những tật xấu của xã hội cũng như sen không bi mùi hôi thúi ờ chốn bùn nhờ mùi hương thơm của hoa. Bởi vậy trong thơ ca của người Việt có môt bài đề cao đức tính của người quân tử dựa trên hình ảnh của cây Sen:
Ðố ai mà ví như sen? Chung quanh cành trắng, giữa chen nhị vàng Nhị vàng cành trắng lá xanh, Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.
Để ca ngợi đức tính nầy của người quân tử hay của Sen, người ta thường nói : Cư trần bất nhiễm trần. Sen có nhiều đức tính khác nên lúc nào cũng được đứng đầu trong các loại cây qúi trọng của người dân Việt và Trung Hoa. Chính Sen đem lai nguồn cảm hứng cho các tu sĩ của một phái thiền Phật giáo Trung Hoa tên là « Pháp Hoa Tông » dưới đời nhà Đường. Dựa trên lý thuyết của kinh « Diệu Pháp Liên Hoa » , dòng nầy chỉ lấy đức tính của Sen để tu luyện. Trong phái nầy, thời đó có nhiều hòa thượng thi sĩ nổi tiếng như Phong Cang và Thập Đắc không thua chi Lý Thái Bạch (1) và Bạch Cư Dị (2) . Trụ sở của phái nầy là chùa Hàn Sơn nằm ở vùng lân cận của thành phố Cô Tô (Hàng Châu) chỉ chuyên trồng Sen trong các hồ. Phái nầy họ nghĩ rằng muốn đựợc an lạc trong tâm hồn và tránh đi sự luân hồi và dục vọng thèm muốn thì cần áp dụng lý thuyết « Diệu Pháp Liên Hoa » dựa trên các đức tính của Sen như sau:
–vô ưu : mùi thơm của hoa sen khi có dịp ngử nó vào thì sẻ thấy sự thanh thản và yên tĩnh. Theo các người xưa, Sen còn là một loại cây chóng tăng dục cũng như rau diếp.
–tùy thuận: Sen có thể sống ở bất cứ nơi nào luôn cả những nơi khô cạn cằn cỗi.
–tỏa mùi thơm: (Cư trần bất nhiễm trần) Dù nơi nào có hôi thúi , Sen cũng vẫn lấn áp thay thế bẳng mùi hương thơm của nó, có thể tăng trưởng tuỳ theo cường độ của ánh sáng trong ngày.
–vô cấu: trên cơ sở sinh sản. Sen có một cơ chế cá biệt cho việc sinh sản thực vật. Không có sự thành hình của giao tử như các loại hoa khác. Hoa sen không những xuất sắc về kích thước mà còn về trạng thái dày và vàng sáp của các cánh hoa và nhất là hương thơm của nó có thể tăng trưởng thay đổi trong ngày. Hoa sen chỉ sống được 4 ngày. Người Nhật diển tã sự chớm nở của hoa sen như sau: ngày đầu hoa sen có hình dáng của chai saké, ngày thứ nhì bằng chén saké, ngày thứ ba bẳng chén súp và ngaỳ thứ tư thì thành cái đĩa. Dần dần quả của nó tựu hình, tựa như cái côn lật ngửa mà thường gọi là gương sen. Trên mặt bằng phẳng nầy thì có chừng hai chục trũng chứa những hạt nhận. Rồi sau đó khi quả nó chín, nó tách rời cuống, nổi lềnh bềnh và tan rã một khi gương sen đụng chạm với mặt nước qua ngày tháng. Nhờ vậy các hạt nhân nó theo dòng nước mà trôi xa hơn nơi mà Sen nảy nở. Những hạt sen nầy nặng hơn nước nên chìm lún vào đất và đâm chồi mọc rễ. Hoa sen khi tượng hình đã có hạt từ trong mầm non. Bởi vậy ngưởi Việt thường nói « nhân quả đồng hành » khi nhắc đến Sen đấy. Đức Phật cũng thường dùng hoa Sen, để nói đến những người thoát khỏi ái tình và dục vọng vì chính ái dục là nguồn gốc của mọi tội lỗi khổ đau (duhkha) và luân hồi sinh tử.
Để ca tụng đức tính của Sen qua những lời giảng dạy của Đức Phật (3), thiền sư Minh Lương thuộc phái Lâm Tế có làm một bài kệ như sau:
Ngọc quí ẩn trong đá Hoa Sen mọc từ bùn Nên chỗ biết sanh tử Ngộ vốn thiệt bồ đề
Sen được trông thấy nhiều trong nghệ thuật của người Việt, nhất là ở trong kiến trúc của Phật giáo. Để nhận dạng cây sen mô típ trong kỹ thuật trang trí thường có 8 cánh hoa chỉ định 8 hướng chủ yếu và biểu hiện lại đồ hình Mandala, một dạng hình học và biểu tượng của vũ tru Phật giáo. Còn trong ngành y dược Việtnam thì hạt sen dùng để trị bệnh tiêu chảy, kiết lỵ và mộng tinh. Các hạt sen khi ăn nhiều và ăn sống, thường được xem như thuốc chữa bệnh mất ngủ. Người dùng sẻ ngủ trong giây lát nếu ăn luôn cái mầm xanh ở giữa hạt sen. Thưở xưa, ở Việtnam, các cậu trai muốn tỏ tình yêu thương các cô gái thường tặng hoa sen. Trong các lễ truyền thống của người Việt nhất là những ngày Tết , không bao giờ có thể thiếu được mứt hạt sen và trà ướp sen cả. Còn ẩm thưc thì những người sành điệu ăn uống ai cũng biết món gỏi ngó sen.
Đất nước Việt Nam đã bị chìm đắm triền miên trong chiến tranh, tham nhũng và bất công. Người Việt yêu chuộng hòa bình, công bằng và tự do lúc nào cũng nuôi hy vọng không ngừng, sẻ có một ngày đất nước được có lại sự thanh thản, huy hoàng và kính nể cũng như hình ảnh của cây Sen. Trong bải thơ tựa đề « Hoa Sen », vua Lê Thánh Tôn ngư trị một thời hoàng kim mà Việt Nam lúc đó đang ở trên đỉnh cao của vinh quang, không ngớt lời khen ngợi vẻ đẹp duyên dáng của Sen:
Nỏn nà sắc nước nhờ duyên nước Ngào ngạt hương thơm nức dặm Trời ..
(1) Lý Bạch, một trong những thi sĩ danh tiếng nhất dưới thời của vua Đuờng Huyền Tông (701-762).
It is a plant with multiple use in Vietnam. Thanks to this plant, everything is possible in a country where nothing is easy, and where the people will not let any obstacles reject or stop them. It is the plant that lulls the life of a Vietnamese from the cradle to the tomb. Once deceased, the body of the dead person rests upon a tray made of bamboo. In a somewhat humoristic manner, J.C. Pomonti, a specialist in matters on Asia, has often labeled our civilization in his index of Le Monde newspaper as « the bamboo civilization » or « the chopsticks civilization ». It is true that there are only four countries in Asia that make up this civilization ( China, Japan, Korea, and Vietnam ). But in Vietnam, the culture of the bamboo is very significant. The bamboo is quoted in poetry, as well as in proverbs and folks songs.
Friend, enjoy your life now before you become too old The bamboo has only one growth and man has only one life Let’s enjoy springtime before it goes away Otherwise old age will catch us on its way
It is also said in Vietnamese:
Tre già làm sao uốn
Difficult to bend a bamboo when it is old
to remind parents that it is easier to educate their children in their tender age as it is harder to do it when they grow older.
In the old days, Vietnamese people used this hollow, lightweight, and sturdy wood to build partitions, fences several meters high to protect their village against robbers. In the village, bamboo gives you everything. It provides the whole house; timber for walls, partitions and floors are made of slats of bamboo. Everything in the house is made with this hollow wood (furniture, beds, tables, various accessories, etc…) even drinking glass. Split into thin strips, it is used to weave ropes and strings. One makes use of the filament of bamboo called kelates to make baskets of any kind for transport as well as the conic hat to provide shelter from rain and the sun. One knows how to make good use of this wood to create usual tools ( the water bucket, the smoking pipe etc…). Bamboo also provides food for animals and even to the villagers, who eat as asparagus, the most tender bamboo shoots.
Even the roots of this hollow wood, unearthed and dried in the sun for entire weeks, would be used at the approach of Tet as firewood to cook sweet rice cakes, or to provide heat during the cold winter months in north and central Vietnam. The bamboo becomes thus something « sacred », intimate, and peculiar to the village. It is thanks to the hedges made with this plant that the Vietnamese village finds its tranquility and intimacy as well as its traditions and virtues. Bamboo thus becomes the guardian angel of the villagers. That is why it is said in a Vietnamese proverb that:
Phép vua thua lệ làng
The King’s authority stops at the gate of the village’s bamboo hedge.
It is also why nowadays this incomparable plant that facilitated our lives for so long can only be found in the village. The bamboo and the village are so closely dependent that a comparison is made of a man followed by his shadow. That is why one finds this evocation every now and then in the Vietnamese poetry. Every Vietnamese probably has that feeling on his or her passage to his or her native village through the following four verses:
Thì bao nhiêu cảnh mơ màng Hiện ra khi thoàng cỗng làng tre xanh.
One’s dream becomes reality Upon seeing the village’s gate among the bamboo trees
Dừng bước nơi đây lòng ngỗn ngang Ngùi trông về Bắc nhớ tre làng
As I stop here, a feeling of disorientation falls upon my heart Forlornly looking north, I begin to miss the bamboo hedge of my village.
To find the bamboo is to find the village.
That is why
the bamboo becomes the representative symbol of Vietnam.
Tình nào thổn thức đêm dài Ðò nào bến cũ tháng ngày tiếc thương Bao năm chồng chất tóc sương Sông nào đãi hết, tỏ tường với ai
For which love does one torment oneself with long nights? For which sampan and its old dock, does one continue to be overcomed with affections and regrets? White hair accumulate under the weight of the years The river not being able to erase all, with whom does one reveal the confidences?
As Vietnam is a water country, it is not surprising to see the proliferation and large variety of boats used by the Vietnamese in their transport by water: from the lightest and smallest to the largest ones found until then only in the neighbouring countries like China or Indonesia. One finds in the construction of these vietnamese boats a notable foreign influence, chinese in the North and indonesian or even western indian in the South of Vietnam. This influence is more perceptible in the Center of Vietnam that has been occupied until the XIIIth century by the Vikings of Asia, the Chàms whose civilization has disappeared in the wirlwind of history by the secular march of the>Vietnamese towards the South.
In spite of that, the Vietnamese showing an acute sense of observation and of living experience due to the incessant coming and going of typhoons on the vietnamese coast, know to harmoniously combine the data of these different foreign techniques to construct boats often more handy than the chinese, malayan or indian models, as has noticed P. Paris in his work entitled « Search of relationship to four Indochise boats, BIIEH, 1946 ».
Because of the harshness of nature and of the quasi permanent fight against their chinese neighbors, the Vietnamese centered their efforts in the conquest of the rice plains. Locked up in the isolationism adopted by the Far East and comforted by the quasi permanent presence of the foreign boats in their ports ( Faifo, Tourane, Saigon etc), the Vietnamese do not see any interest to privilege the maritime transport although they are regarded as the most skilful sailors of the Far East. The Chinese recognized their superiority on water. A high chinese mandarin, Bao Chi, noted this in his confidential report submitted to the emperor of Song. The majority of the Vietnamese victories against the chinese neighbors took place on water. The Vietnamese are accustomed to using boats as means of transport for food or troops, as the abbot Prévost revealed in his » History of the Voyages » from 1751 while relying upon the description of Samuel Baron published in 1732.
The Vietnamese navy knew its apogee only in the first half of the XIXth century. It is the period when the emperor Gia Long assisted by his French lieutenants Jean-Baptiste Chaigneau ( Nguyễn Văn Thắng ), Philippe Vannier ( Nguyễn Văn Chấn ) etc. succeeds in defeating the army of Tây Sơn at Qui Nhơn with his royal navy made up of a hundred or so large galleys of 50 to 70 oars with guns and stone drains and of three european style vessels ( the Phoenix ( tàu Phụng ), the Eagle and the Flying Dragon ( tàu Long ). These last ones were built with such skill and remained no more than three months on the building site, as has noted father Lelabousse in his report dated at Nha Trang, the 24th of April 1800.
To request his investiture with the chinese emperor, in 1802, Gia Long sent the great poet Trinh Hoài Ðức (1), the first vietnamese delegate to travel by sea to Peking. Unfortunately, this apogee was only of short duration because his successors, surrounded by confuciasnist mandarins and entangled in the obscurantism, continued to adopt a policy of exacerbated isolationism in spite of the memorandum of the modernistic scholar Nguyễn Trường Tộ, which made it possible for the french navy to succeed in dropping anchor a few decades later in the vietnamese waters after having sunk in the port of Tourane ( Danang ) the first five armored junks of the vietnamese fleet on April 15, 1847.
Although the Vietnamese neglect the maritime transport, paradoxically they do not haggle the means of manufacturing a large variety of boats to facilitate their daily displacement because Vietnam has, in addition to the second mangrove of the world (the forest U – Minh 1000km2) after that of Brazil in the peninsula of Cà Mau, thousands of small rivers, affluents and distributaries, streams and rivers (Red River, Mekong River ).
Moreover, the vietnamese road network is quasi non-existent. The vietnamese boats are divided into two categories: those manufactured with bamboo plates coated in lacquer (thuyền nan) and those carved from tree trunks or made with wooden plates ( thuyền gỗ). With regard to the first category, if the boat is of a small size, it is often called in Vietnamese (thuyền câu). It is a small boat where only one person can be placed. If the light boat is of a round shape, it is called » thuyền thúng » and is frequently used by the fishermen of the Center of Vietnam.
This tight round basket existed in the Xth century. Dương Vân Nga, a girl from Hoa Lư, was known at that time to excel in the art of rowing with this floating basket. But on the day of competition, Ðinh Bộ Lĩnh, the leader of a rival band of boys, succeeded in immobilizing her floating basket by perforating it with the means of a pole.
This victory enabled him to win not only the admiration but also the love of Duong Vân Nga. This floating basket allowed the fast transport of the troops through the marshes and the rivers and ensured the couple Dương Vân Nga and Đinh Bô. Lĩnh the victory over the Chinese a few years later. As for the second category, the basic constitution is made with wood. There is a multitude of different boats but the most known and the most used by the Vietnamese is the sampan or the boat with three boards (Thuyền tam bản). It is that which is employed to cross the streams or the rivers. The majority of the people who advance the sampans are young girls.
This is why there are many stories of love born of these boats. One continues to tell them, in particular the story of emperor Thành Thái with the oarswoman. If a Vietnamese man was used to crossing the river in his youth, this could probably incite in him intense regrets, memories and emotions when he has the occasion to return to the river bank to take the vat. He feels more or less distressed when he learns that the oarswoman, the girl whom he continues to pity the fate and whom he is not far from falling in love with is no longer there. Probably, she is now the mother of a family or she has joined another world but she is no longer there to welcome him with her charming and ingenuous smile. He is not long to recall that he no longer has the occasion to hear her refrain, or to see the sides of her worn tunic flying in the wind of the river during the crossing. It is in this unusual context that he feels an indescribable affliction. He regrets missing so many occasions to find his dock, his river, his native land and to leave for too long in the lapse of memory the eternal charm of the sampan, that of a Viet-Nam bygone .
The film director Ðặng Nhật Minh, most known currently in Vietnam, does not hesitate to show the opposite case, the discrete love of the young boatwoman living on the River of the Perfumes, to the foreign and vietnamese public through his film.
The girl from the river ( Cô gái trên sông ) 1987
It is the story of its heroine Nguyệt who, to the peril of her life, does not hesitate to save a wounded young man known for his subversive activities by the south vietnamese police during the war. She tries to hide him in her sampan. Once peace is returned, this young man becomes an important communist cadre. The girl tries to find him because she continues to harbor deep feelings for this man. Unfortunately, she feels afflicted and betrayed because this man pretends not to know her and does not like to recollect the troubling periods of his life… She tries to remake her life with her former lover Sơn whom she rejected a few years earlier and who had the occasion to spend a few years in the reeducation camp for having the offence of being enlisted in the south vietnamese army.
In spite of the few things in their constitution, the boats, in particular, the sampans (đò ngang ) continue to charm the Vietnamese. They do not hésitate to integrate them not only in their everyday life but also in the songs and the poems. The songs » Con Thuyền Không Bến » ( The sampan without dock ) from the composer Ðặng Thế Phong and Ðò Chiều ( the sampan of the Evening ) from Trúc Phương going back to several decades and several generations continue to be appreciated and show at such point the profound attachment of all the Vietnamese to their rudimentary boats.
As for the poems describing them, there is only the Vietnamese having the occasion to take the vat who manages to appreciate the finesse and the beauty found in the verses because one perhaps rediscovers through these poems a fragment of one’s life so animated and so closely hidden in one’s memory with more emotions and sadness than joy and happiness. By reading the following verses,
Trăm năm đã lỗi hẹn hò Cây đa bến cũ con đò khác đưa Our rendezvous did not take place a long time ago The banian and the dock are always the same but the sampan has changed owner.
The reader could realize that he is also caught up as so many other Vietnamese by memories that he thinks of erasing from his memory with the passing of the years. He cannot continue to sadden himself as that could be made when one was young and in love through the two following verses: Tương tư thuyền nhớ’ sông dài Tương tư là có hai người nhớ’ nhau
It is no longer worth seeing each other again It is best to leave definitively when one loves intensely
But one should have the courage to forget when the sampan is no longer there as that was said in the following four verses: Vô duyên đã lỗi hẹn hò Mong làm chi nữa con đò sang sông Thôi đành chẳng gặp là xong Nhớ thương bền chặt bền lòng ra đi
One misses the chance to be at the rendezvous One no longer hopes when the sampan has already left It is no longer worth seeing each other again It is best to leave definitively when one loves intensely
What becomes of her at this moment? Is she dead or happy? Does she deserve the life she leads? Is she like the young boatwoman, sister Tham who saved many people from drowning and who died drowning without anybody rescuing her in the story « Chảy đi sông ơi ( Run, my river, 1988 ) » of the talented writer Nguyễn Huy Thiệp? Is she like the young boatwoman Duyên who continues to hum a lullaby for her child:
Nước chảy đôi giòng … …Con sông Thương …nước chảy đôi giòng …
One can go up or descend the current… of the river Love… one can go up or descend the current..
and never asking questions about the life that was layed out for her just like the river that follows its course to the sea in the short story » Nước Chảy Ðôi giòng ( At counter-current, 1932 ) from Nhất Linh?. These are the questions that the reader overcomed by memories continues to ask intimately. It is also the deep sadness, the poignant pain of the one who no longer has the occasion to find the freshness of his youth through the sampan and its dock which he was accustomed to take at a distant time. He had thought that with time this could erase all the memories as the water of the river evoked in the song with a strange sadness which sister Thắm likes to sing on the bank in the story » Chảy đi sông ơi ( Run, my river, 1988 ) » from Nguyễn Huy Thiệp:
Chảy đi sông ơi Băn khoăn làm gì ? Rồi sông đãi hết Anh hùng còn chi ? …
Run my river Why be tormented? The river erases all Even memories of the heroes…
Chuyện Tình Buồn ( The story of sad love ) of Phạm Duy
(1) Author of two works Bắc sứ Thi Tập ( Collection of poems written during a mission in China ) and Cấn Trai Thi Tập ( Collection of poems from Cấn Trai ).
Assigned up until 1986 to the job of drawing illustrations for school manuals in an office of Publishing and Education in Hà-Nội, Nguyễn Huy Thiệp, taking advantage of the openness policy known as Ðỗi Mới ( Renovation ) at the time the Vietnamese communist party held its 6th congress, published in 1987 his first book called » The breezes of Hứa Tát » printed in » Literature and Art », the prestigious magazine of the National Association of Writers.
His success was not slow. But it was due mostly to his work entitled « The retirement of a general » when it was published in June 1987. This has provoked not only an earthquake in Vietnamese public opinion but also a hope to see draining in its trail a new generation of young writers without shady deal and having an independent and critical mind that seemed almost non-existent up until then in the Vietnamese literature.
His success was not slow. But it was due mostly to his work entitled » The retirement of a general » when it was published in June 1987. This has provoked not only an earthquake in Vietnamese public opinion but also a hope to see draining in its trail a new generation of young writers without shady deal and having an independent and critical mind that seemed almost non-existent up until then in the Vietnamese literature.
· A general in retreat (in retirement) · The heart of the tiger · The vengeance of the wolf · Demons live among us. · Tale of love. A rainy evening · The gold and fire · My uncle Hoat · In our twenties
Thanks to his collection of tales, Nguyễn Huy Thiệp became overnight a shining figure in the Vietnamese literature. His readers including the diaspora find in him not only the talent of a writer but also the boldness to break the taboo and the unspoken kept until then by customs and a system fallen into disuse. At present, he is considered a great Vietnamese writer. With his much sober style, he succeeds in sensitizing easily the reader because he uses metaphors and allusions with his raw language to describe the reality of today in Vietnam, the one with all alienation presently forming the social fabric of the country.
Selecting typical situations and characters in his novels and tales, he makes us uncover with terror all the contradiction of the Vietnamese society, all the unbearable truths, the gangrene of the Bad, the collapse of moral values of a society. He dares to display in public forum the collapse of a system, to scour the social flesh with his black humor and his freezing realism. He succeeds in showing us all the facets of society through his short and bare passages with a talent of a storyteller and that of a writer in total breaking off with the generation of writers compromising with the regime. If he succeeds in building news with an astonishing ease, it is a great deal due to his growing up in the countryside with his mother during his youth, and to his training as a historian when he attended teaching college in 1970 in Hanoi. The work of the Chinese historian Si Ma Qian (Tư Mã Thiên ) has an enormous influence on his tales, especially on his style. He has said one day in 1990 to the French magazine Libération: I don’t think people can write when uprooted. He preferred to stay in Vietnam in order to be able to write his tales, to reveal the true nature of a system and to express the anger and hidden feeling of a human being crushed by years in mud, war and deprivation. Although he has never been in politics, he is always a suspect in the eyes of the Vietnamese authorities because of his liberal words that shake state apparatus. He embodies the symbolic expression of the state of mind of the whole people in search of a stolen and lost treasure.
All those who defended him, in particular the manager of the Văn Nghệ. Review, have been fired. A campaign of denigration in the official media was launched in the past. He was blamed for having published the trilogy to historical argument that attacked national hero Quang Trung through his work « Dignity ». Despite censorship, threats and intimidation, the courageous newspapers continue to publish today his collections. Some of them have already been printed in French at l’Aube publishing house.
The characters in his tales are human beings sexually, morally and socially alienated. They are ordinary people that are thrown, by the ups and downs of life and the system, in perversion, humiliation, abuse, lunacy and profit. In » There is no king », dirty old man Kiên prefers to eye quietly hairy young women, in particular his daughter-in-law Sinh who because of her 5 children she has to raise, has no means to get remarried, that’s what he said to his son Ðoài when the latter overtly criticized him. It is shocking to see an 80-year old man dying of heart attack in « The Forgotten Land », Panh who tried to fell a tree to contest a challenge and to be able to marry a 14-year old girl that he has known during his passage to Yên Châu. In « The Retirement of a general », his character, retired general Thuận cannot keep his mouth shut when he dares to speak in front of his superiors about the three activities forming the indispensable economic model in the present system: gardening, fish farming and animal husbandry. He expiates a mistake of not knowing how to protect himself. He prefers an honorable death to an ignominious life. He was buried with all military honors. He was a great man. He died for his country during a mission, which was said by general Chương to his son. One sees profit and cronyism growing in all layers of society and new people. Each country has its own customs, said by Mr. Thuyết to his sawing employees in the novel « Sawyers in the long ». Likewise, the daughter-in-law of general Thuâ.n, taking advantage of her physician role, assigned to do abortion and curettage, takes home every night abandoned fetuses in a Thermos flask to cook and feed the pigs and shepherd dogs, which presently constitutes a significant financial resource for a Vietnamese family.
Nguyễn Huy Thiệp continues to angrily munch Vietnam with his tales and stories. Like everyone in Vietnam, he tries to find a solution to his daily needs and above all to give a meaning, a signification to his existence like his character Mr. Quý in his « Nostalgia of the Campaign »: To be intellectual is to be capable of giving a meaning to the life we live. In spite of a bitter heritage, he is at least content of the consolation though his tales and stories.
But for how long ? It is a question no one can give an answer to.
