Art category – Quêhươngtôi

tamtinhdoi_lecture

j050807 Art, Chine, Culture, Lianzhou, Văn Hóa, Vietnam novembre 23, 2025novembre 24, 2025

Nền văn minh Tam Tinh Đôi—Sự Tiếp nối của nền văn minh Lương Chử

Người Lương Chử đã đi đâu?

Nền văn hóa Lương Chử đã di cư đến đâu sau khi bị hủy diệt bởi một trận đại hồng thủy 4.300 năm trước? Đây là một câu hỏi rất thú vị, xét cho cùng, một nền văn minh tiên tiến và phức tạp như vậy, với dân số có lẽ hơn 5 triệu người, đã bị hủy diệt trong một trận đại hồng thủy. Mặc dù tổn thất dân số ở thành cổ Lương Chử cũng rất lớn, nhưng đối với những người thợ lành nghề đó, điều đó không nghiêm trọng bằng sự hủy diệt hoàn toàn. Vì vậy, miễn là những tài năng này vẫn còn, thì dù trận đại hồng thủy có thể kéo dài 20-110 năm, những tài năng này vẫn có thể sử dụng kỹ năng của mình ở một nơi không có lũ lụt. Và nó có thể được truyền lại cho đời sau. Do đó, sự hủy diệt hoàn toàn của nền văn minh Lương Chử cũng không có khả năng xảy ra.

Xét về quá trình phát triển lịch sử Trung Quốc, hướng di truyền chính của văn hóa Lương Chử là chảy về Nhị Lý Đầu ở phía bắc. Xét cho cùng, độ cao ở Nhị Lý Đầu tương đối cao và là một khu vực tương đối bằng phẳng. Bằng cách này, văn hóa thương mại quy mô lớn của Lương Chử có thể được kế thừa một cách hiệu quả, và cuối cùng, nền văn hóa huy hoàng của nhà Thương đã được hình thành, và sau đó được truyền bá đến Trung Quốc hiện đại. Hành lang Hà Tây, được hình thành sau trận Đại Hồng Thủy, đã kết nối Trung Quốc với thế giới phương Tây một cách hiệu quả, tạo nên một Con đường Tơ lụa huy hoàng trên đất liền.

Do đó, sau trận Đại Hồng Thủy, hướng di cư quan trọng nhất của người tị nạn do khí hậu ở thành cổ Lương Chử là hướng bắc. (Xiao, Shang & Jia, et al. 2023), do đó, nền văn minh Lương Chử có thể được thay thế bằng nền văn minh Hạ, đại diện là Nhị Lý Đầu (Winters. 1983) (Shaowu. 2006). So với văn hóa của thành cổ Lương Chử, văn hóa Nhị Lý Đầu cùng thời kỳ rất lạc hậu, do đó, sau khi thành cổ Lương Chử bị phá hủy, những người thợ thủ công và những tài năng khác có thể đóng vai trò quan trọng sau khi họ đến Nhị Lý Đầu. Những tài năng kỹ thuật này cũng đã thúc đẩy sự phát triển của văn hóa đồ đồng ở Nhị Lý Đầu.

Tuy nhiên, trong chương này, tôi muốn tập trung nhiều hơn vào việc viết về văn hóa Tam Tinh Đôi đã biến mất trong lịch sử. Mặc dù so với văn hóa Trung Nguyên, vốn kế thừa tinh thần quan trọng nhất của văn hóa Lương Chử, văn hóa Tam Tinh Đôi có phần lạc hậu hơn, nhưng nó cũng là một nền văn hóa có những đặc trưng riêng. Xét theo các bằng chứng khác nhau hiện có, văn hóa Tam Tinh Đôi đã có tác động sâu sắc đến văn hóa của Vương quốc Nam Việt và văn hóa của nhiều dân tộc miền Nam Trung Quốc.Khi phân tích hướng di cư tị nạn do biến đổi khí hậu ở Lương Chử, chúng ta dễ dàng bỏ qua một yếu tố quan trọng, đó là công nghệ đóng tàu của nền văn hóa Lương Chử rất tiên tiến, đặc biệt là công nghệ chế tạo xuồng. Xuồng do người Lương Chử chế tạo đã có thể di chuyển trên biển xa, nên khi lũ lụt đến, toàn bộ mực nước biển dâng cao 100 mét do tác động của đập ở quần đảo Ryukyu, dẫn đến một lượng lớn nước biển tràn vào, khiến cả hai bờ trung lưu và hạ lưu sông Dương Tử đều là đại dương. Ví dụ, thành phố Vũ Hán ở miền Trung Trung Quốc, hiện chỉ cao hơn mực nước biển 15 mét, người ta tin rằng khi mực nước biển dâng cao 60-100 mét, toàn bộ thành phố Vũ Hán sẽ bị ngập trong lũ, và độ sâu có thể lên tới hàng chục mét. Hiện tại, độ sâu của đập Tam Hiệp là 109m trong khu vực hồ chứa Tam Hiệp, và mực nước ban đầu của Tam Hiệp cũng được tính vào.

Do đó, một trận lũ lớn như vậy đã tràn vào khu vực hồ chứa Tam Hiệp, và trên thực tế, Tam Hiệp không quá dốc. Một hiện tượng khác do nước biển tràn vào gây ra là dòng chảy ở trung lưu và hạ lưu sông Dương Tử trở nên rất chậm, vì vậy ngay cả khi chèo thuyền từ cửa sông Dương Tử, bạn cũng có thể dễ dàng chèo thuyền đến Tam Hiệp Trùng Khánh với một chút sức lực, và sau đó trong nhiều thập kỷ, người dân thành phố cổ Lương Chử tiếp tục chèo thuyền đến Tứ Xuyên bằng thuyền độc mộc, và cuối cùng đến được một vùng đất tương đối cao nơi lũ lụt không quá sâu. Có lẽ nó đã đổ bộ vào khu vực Trùng Khánh. Sau khi đổ bộ, tất nhiên, những người Lương Chử này không dám ở lại Trùng Khánh với số lượng lớn vì xét cho cùng, một trận lũ lớn như vậy đã để lại một bóng đen lớn trong tâm lý của họ.Vì vậy, họ tiếp tục đi về phía bắc, và về phía tây, họ đến đồng bằng Thành Đô. Vì đây là một đồng bằng tương đối rộng lớn, nên nó phù hợp hơn với tập quán của người Lương Chử, những người đã quen sống ở vùng trung và hạ lưu sông Dương Tử và khu vực vịnh Hàng Châu. Chính những nhân viên kỹ thuật lành nghề này đã dần dần bám rễ tại đồng bằng Thành Đô. Đây có thể là một trong những nền văn hóa Hậu kỳ Đồ đá mới sớm nhất được khai quật tại di chỉ Tam Tinh Đôi. Xét về mặt thời gian, một số lượng lớn hiện vật văn hóa Lương Chử (Li. 2021) đã được khai quật tại di chỉ Bảo Đôn (Baodun) (HUANG, MA & ZHU, et al. 2022), bắt đầu khoảng 4500 năm trước, và cũng có thể liên quan chặt chẽ đến sự phá hủy thành cổ Lương Chử.

Ngoài ra, nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng các hoạt động trồng lúa đã tăng lên đáng kể tại di chỉ Bảo Đôn vào khoảng 4200 năm trước Công nguyên (năm trước hiện tại) (Zhang, Lv& Lu, et al. 2021) (Guedes, Jiang & Jiang, et al. 2013), điều này có thể phản ánh sự xuất hiện của một số lượng lớn người thuộc tông người Lương Chử. Mặc dù số lượng người Lương Chử đến Tam Tinh Đôi ở Quảng Hán (Guang Han) bằng xuồng có thể không nhiều, nhưng những người này rất thành thạo về kỹ thuật, nghĩa là Họ thuộc nhóm những người có kỹ thuật cao tại thành cổ Lương Chử. Sau khi nhóm người này đến di chỉ Tam Tinh Đôi, họ bắt đầu phát huy tối đa chuyên môn về công nghệ sản xuất.

Do đó, nhiều loại đá ngọc bích cũng đã được tìm thấy trong các di tích đầu của Tam Tinh Đôi (Flad. 2012). Những di vật văn hóa này hẳn là thuộc về văn hóa Lương Chử, và với dân số ngày càng tăng tại thành cổ Tam Tinh Đôi, những người có kỹ thuật này dần dần truyền lại kỹ năng của mình cho các thế hệ tương lai, và các thế hệ tương lai có thể dần dần phát huy những công nghệ này. Có thể thấy từ các hiện vật ngọc bích được khai quật tại di chỉ Tam Tinh Đôi cho thấy tay nghề thủ công và độ tinh xảo của chúng đã vượt trội hơn ngọc bích của văn hóa Lương Chử (Yu. 2023), và hình dạng cũng phức tạp hơn, cho thấy văn hóa Tam Tinh Đôi đã kế thừa và phát triển công nghệ sản xuất ngọc bích của văn hóa Lương Chử.Chức năng của ngọc bích cũng đã chuyển từ vai trò trung gian trao đổi tiền tệ ban đầu sang các vật phẩm như nghệ thuật, trang trí và công cụ thiết thực. Tất nhiên, điều này có liên quan đến môi trường tương đối khép kín của thành cổ Tam Tinh Đôi. Tại thành cổ Lương Chử, đây là một vùng vịnh, hoạt động ngoại thương diễn ra rất thường xuyên, và cần một lượng tiền tệ lớn để trao đổi, do đó, một ngành công nghiệp chế tác ngọc bích tiên tiến đã được hình thành, hay còn gọi là ngành sản xuất tiền tệ. Nhưng khi những người xưa ở thành cổ Lương Chử di cư đến thành cổ Tam Tinh Đôi, họ nhận thấy rằng việc giao thương không còn thường xuyên nữa, nên chức năng tiền tệ của ngọc bích dần suy yếu.

Đổi lại, việc chế tác và sản xuất những viên ngọc bích này đã trở thành các tác phẩm nghệ thuật đa dạng và một số công cụ thiết thực hơn. Không giống như thời đại Lương Chử, công nghệ mà con người làm chủ cũng đang phát triển nhanh chóng. Sự ra đời của đồng và vàng đồng nghĩa với sự xuất hiện của một ngành công nghiệp hoàn toàn mới. Đồng thau ở Trung Nguyên được đúc thành nhiều loại vũ khí khác nhau. Nền văn minh Tam Tinh Đôi tương đối khép kín, và giống như ngọc bích, đồng và vàng được sử dụng để đúc nhiều loạitác phẩm nghệ thuật và nhu yếu phẩm hàng ngày.Chấn thương tâm lý mà trận lụt để lại cho người dân Lương Chử thời xưa có thể bao gồm cả nỗi sợ hãi thần linh. Hóa ra, mọi người đều không mấy tin tưởng vào thần linh, và cảm thấy năng lực của thần linh vốn đã rất mạnh mẽ. Tuy nhiên, sau khi trận lụt ập đến, nhiều người cho rằng quả thực có một vị thần rất quyền năng điều khiển cuộc sống của con người. Do đó, trong thời kỳ văn hóa Tam Tinh Đôi, người ta chú trọng hơn đến việc thờ cúng thần linh. Vào thời điểm này, sự xuất hiện của đồ đồng khiến người ta cảm thấy rằng đây có thể là lời ám chỉ của thần linh đối với họ, và những đồ dùng bằng kim loại này có thể được sử dụng để đúc ra nhiều vật phẩm khác nhau mà thần linh cần.

Người dân Tam Tinh Đôi bắt đầu thờ cúng thần linh với số lượng lớn, điều này cũng để lại cho chúng ta hàng ngàn năm di tích văn hóa chạm khắc bằng đồng và vàng Tam Tinh Đôi. Hiện tại, 8 hố tế lễ đã được khai quật tại di chỉ Tam Tinh Đôi (Wang, Tang & Shen. 2022), thể hiện lòng thành kính của người dân Tam Tinh Đôi. Cầu xin thần linh. Đây là một sự giao thoa rõ ràng với văn hóa Trung Nguyên thời bấy giờ, và nó cũng giữ lại nhiều đặc điểm quan trọng của riêng mình (Guo, Xiang & Ran, et al. 2023).Sự chuyển giao chuỗi công nghiệp Lương ChửMột trận lụt 4.300 năm trước đã khiến toàn bộ thành cổ Lương Chử biến mất. Điều này cũng có nghĩa là sau nhiều thập kỷ bị nhấn chìm, tất cả kiến trúc và văn hóa tại địa điểm thành cổ Lương Chử đã biến mất và không có cách nào để xây dựng lại. Bởi vì trận lụt đã mang theo một lượng lớn phù sa phủ kín toàn bộ đất và đá vỉa hè, vốn không có chất lượng tốt, nên thành cổ Lương Chử cuối cùng đã trở thành một đồng cỏ sau khi lũ rút. Lũ lụt không chỉ nhấn chìm toàn bộ thành phố mà còn phá hủy nhiều chuỗi công nghiệp của cổ thành Lương Chử.

Bao gồm cả các ngành công nghiệp như dệt may, vốn bị thiệt hại nặng nề nhất. Không còn ai sản xuất sợi lanh nữa. Ngay cả khi có khung cửi, nó cũng vô dụng, vì không có nguồn cung cấp nguyên liệu thô, và bạn không thể dệt vải. Ngay cả khi bạn chỉ có thể dệt vải, bạn cũng chỉ có thể trao đổi với người khác. Bởi vì trận đại hồng thủy ập đến cũng đã phá hủy ngành đúc tiền ở cổ thành Lương Chử. Cổ thành Lương Chử ban đầu buôn bán ngọc bích, vốn rất dồi dào trước trận lụt, và nhiều người thậm chí còn dùng những đồ vật bằng ngọc bích này để chôn cất sau khi chết để thể hiện sự giàu có. Nhưng khi trận lụt đến, người dân phải mang theo rất ít ngọc bích khi chạy nạn, và ngọc bích bị chôn vùi trong trầm tích do lũ mang đến. Tất nhiên, ngành đóng tàu cũng vậy, nó đã phải hứng chịu một thảm họa. Do diện tích bị lũ lụt bao phủ rộng lớn, nhiều chuỗi công nghiệp liên quan đến toàn bộ ngành đóng tàu cũng đã bị thiệt hại.Trong số này, điều duy nhất có thể tồn tạicó lẽ là ngành khai thác gỗ. Việc chế biến gỗ, vốn cần được thực hiện trong khu công nghiệp ở rìa thành phố, cuối cùng sẽ bị ngập lụt. Tuy nhiên, lũ lụt chủ yếu xảy ra ở các vùng trũng thấp. Ở vùng sâu trong đất liền, chẳng hạn như Chiết Giang,Giang Tây,Hồ Nam, Hồ Bắc và những nơi khác có độ cao tương đối lớn, nước lũ vẫn có thể rút nhanh chóng. Ngay cả nhiều vùng cao hơn ở nội địa cũng chưa bị ngập lụt.

Trong trường hợp này, nhiều chuỗi công nghiệp ở thành cổ Lương Chử cũng có thể được di dời đến các khu vực sâu trong đất liền này. Chuỗi công nghiệp tiên tiến được di dời từ nền văn minh Lương Chử cũng đã thúc đẩy sự thịnh vượng của các khu vực sâu trong đất liền, do đó đưa thời kỳ đồ đá của Trung Quốc chuyển từ giai đoạn chủ yếu là văn hóa hàng hải sang giai đoạn chủ yếu là văn hóa lục địa và văn hóa sông lớn. Đây cũng là một sự bổ sung.Suy cho cùng, có rất nhiều công nghệ có thể được sử dụng tốt hơn ở vùng sâu trong đất liền. Ví dụ, sự phát triển của công nghệ luyện kim đã dẫn đến sự xuất hiện đồ đồng ở các vùng nội địa. Cuối cùng, điều này dẫn đến sự phát triển hơn nữa của công nghệ luyện kim, giúp luyện được sắt có nhiệt độ nóng chảy cao hơn. Tất nhiên, điều này có nghĩa là nền văn minh Trung Quốc đã bước vào một giai đoạn phát triển mới và cao hơn. Tất nhiên, văn hóa hàng hải Lương Chử nguyên thủy, vốn chủ yếu dựa vào đóng tàu, vẫn chưa biến mất. Trong khi các chuỗi công nghiệp như dệt may và khai thác gỗ được chuyển đến đất liền, ngành đóng tàu được chuyển đến Ôn Châu ở phía nam, các vùng ven biển Phúc Kiến và khu vực đồng bằng sông Châu Giang bị cuốn trôi sau lũ lụt.Do đó, sau văn hóa Lương Chử, sau hơn 3000 năm TCN, một số kỹ thuật đóng thuyền xuồng tiên tiến hơn thường xuất hiện ở Phúc Kiến, Quảng Đông và các nơi khác.

Ví dụ, một chiếc xuồng rất lớn đã được khai quật ở Mẫn Hầu, Phúc Châu, tỉnh Phúc Kiến (Qu. 2023), cho thấy sau khi thành phố cổ Lương Chử bị lũ lụt,nhiều kỹ thuật viên đóng thuyền xuồng đã dần dần di chuyển về phía nam từ vịnh Hàng Châu đến Phúc Kiến và Quảng Đông, đóng vai trò rất quan trọng trong việc thúc đẩy sự phát triển của công nghệ đóng tàu thời kỳ đồ đá ở Phúc Kiến và Quảng Đông. Tất nhiên, Phúc Kiến khác với Chiết Giang, nơi chủ yếu là đồi núi, nên không có hệ thống giao thông đường thủy phức tạp như vịnh Hàng Châu ở Chiết Giang, dẫn đến việc ứng dụngcác loại xuồng phù hợp hơn để đi thuyền trên nước ngọt tương đối nhỏ.Do đó, trên cơ sở sản xuất xuồng, Phúc Kiến đã phát triển một loại « tàu Fu » phù hợp hơn cho việc di chuyển trên biển (QIUPENG. 2002). Đây là một chiếc thuyền vánvới đáy sắc nhọn, rất lý tưởng để phá sóng trên biển. Đây là loại « tàu Fu » được Trịnh Hòa sử dụng trong các chuyến hải hành xuyên lục địa vào thời nhà Minh (Church. 2005) (Church, Gebhardt & Little. 2010).

Điều này phản ánh thực tế rằng sau khi thường xuyên sử dụng xuồng để di chuyển trên biển, những người đóng tàu ở Phúc Kiến đã có thể khéo léo sử dụng các cơ chế thủy động lực học để điều khiển việc di chuyển của tàu thuyền trên biển.Sự phát triển của các kỹ thuật đóng thuyền xuồng này ở Phúc Kiến đã thúc đẩy sự di cư của người cổ đại thời kỳ đồ đá ở miền nam Trung Quốc đến các vùng biển và những nơi khác xa hơnvề phía nam, hình thành nên một số lượng lớn cư dân nguyên thủy nhất của các đảo Thái Bình Dương và Úc. Người ta đã xác nhận rằng hoạt động sớm nhất của con người ở Nam Mỹcó từ 13.000 năm trước. Nhiều khả năng những người tiền 13.000 này đã di cư từ châu Á đến Úc và sau đó đến Nam Mỹ qua các đảo ở Nam Thái Bình Dương. Hiện tại, hầu hết các bằng chứng đều chỉ ra nguồn gốc chung của những người cổ đại này là Phúc Kiến và các nơi khác. Đây chủ yếu là bằng chứng về ngôn ngữ (Bellwood. 1991) (Bellwood. 1984) (Bellwood, Fox & Tryon. 1995);Mặc dù các chuỗi công nghiệp này cuối cùng đã được chuyển giao thành công, nhưng do thiếu một hệ thống thương mại thuận tiện như Vịnh Hàng Châu, các chuỗi này bắt đầu trở nên kém thịnh vượng hơn sau khi đến khu vực mới. Ví dụ, nếu ngành chế tác ngọc bích không có chức năng tiền tệ như thành cổ Lương Chử, nó chỉ tồn tại như một loại trang sức, và sự sẵn lòng của những người thợ lành nghề trong sản xuất sẽ tự nhiên giảm sút. Kết quả là, công nghệ và quy mô chế tác ngọc bích trong các thời kỳ sau kém xa so với thành cổ Lương Chử. Điều này cũng dễ hiểu.

Ngọc bích Tam Tinh Đôi

Sự kế thừa từ văn hóa Tam Tinh Đôi sang văn hóa Lương Chử cũng có thể được thấy qua các loại hiện vật ngọc bích được khai quật. Tất nhiên, trong văn hóa Tam Tinh Đôi, do ngọc bíchđã mất chức năng trao đổi tiền tệ, nên ngọc bích trong di tích Tam Tinh Đôi chủ yếu là một số đồ trang trí nghệ thuật, đồ tế lễ, v.v., nhưng từ hình dáng và phong cách nghệ thuật củanhững viên ngọc bích này, chúng ta vẫn có thể thấy rõ sự kế thừa của chúng từ văn hóa Lương Chử. Ví dụ,một loại ngọc bích như ngọc bích, trên thực tế, một số lượng lớn ngọc bích như vậy đã được tìm thấy trong các di vật văn hóa được khai quật từ di chỉ văn hóa Lương Chử. Trong văn hóa Lương Chử, ngọc bích được cho là chủ yếu được nam giới sử dụng để chỉnh sửa tóc (Fang.2020).

Tất nhiên, có nhiều chuyên gia suy đoán rằng nó nên là một vật tế lễ tôn giáo, vì vậy nó không có chức năng thực tế và thuộc về một biểu tượng văn hóa cụ thể. Ngay cả khi dùng làm mũ đội đầu, nó cũng có thể được sử dụng theo nhiều cách khác nhau, và nếu các nền văn hóa khác khác biệt đáng kể so với nền văn hóa Lương Chử, thì sẽ không thể tạo ra được loại ngọc bích có hình dạng này.Tuy nhiên, chúng tôi đã tìm thấy một số lượng lớn các công ngọc như vậy trongngọc được khai quật tại di tích Tam Tinh Đôi.Ngoài ra, chúng tôi có thể thấy rằng nhiều hiện vật ngọc trong văn hóa Lương Chử có biểu tượng nữ thầntrên đó (Guo & Weng. 2023). Điều này được thể hiện trong Hình 3-1. Khuôn mặt của biểu tượng nữ thần là hình vuông, và tư thế khá kỳ lạ. Đây là một hình thức điêu khắc tương đối trừu tượng, khác biệt đáng kể so với các tác phẩm điêu khắc của nền văn minh Hy Lạp và Lưỡng Hà cổ đại. Khi so sánh các tác phẩm điêu khắc bằng đồng được khai quật tại di tích Tam Tinh Đôi, chúng tôi có thể thấy rằng mặc dù những tác phẩm điêu khắc bằng đồng này tinh xảo hơn, nhưng chúng tôi cũng có thể thấy rằng phong cách nghệ thuật của chúng rõ ràng phù hợp vớihình dạng của biểu tượng nữ thần như vậy của văn hóa Lương Chử. Tất nhiên, còn có những tác phẩm điêu khắc và tác phẩm nghệ thuật bằng đồng ngọc khác ít nhiều tiếp nối các phong cách nghệ thuật khác nhau của văn hóa Lương Chử, điều này đủ để chứng minh rằng văn hóa Tam Tinh Đôi có cùng nguồn gốc với văn hóa Lương Chử.

Thuyền độc mộc của người Lương Chử ở đâu?

Một câu hỏi khác là nếu cư dân của thành cổ Tam Tinh Đôi di cưtừ thành cổ Lương Chử ở trung và hạ lưu sông Dương Tửbằng thuyền độc mộc, vậy tại sao không có thuyền độc mộc nào được khai quật tại di chỉ Tam Tinh Đôi? Vấn đề nàyrất dễ giải quyết, theo ước tính trước đây của tôi, có thể thấy rằng vào thời đại Hà Mộc Độ của nền văn hóa Lương Chử 7.000 năm trước, số lượng thuyền độc mộc trên toàn Trung Quốc đã lên tới 5.000 chiếc. Nhưng với số lượng thuyền độc mộc lớn như vậy, cuối cùng chỉ còn lại một hoặc hai xác thuyền độc mộc được khai quật hàng nghìn năm sau đó. Trận lụt đã khiếnmột lượng lớn người có công nghệ cao ở thành cổ Lương Chử trôi dạt bằng thuyền độc mộc dọc theo dòng nước ngược đến đồng bằng Tứ Xuyên, nhưng số lượng thực tế không nhiều. Nhiều nhất cũng chỉ có một hoặc hai trăm chiếc.

Nhiều nhất cũng chỉ một hoặc hai trăm chiếc xuồng. Khi những chiếc xuồng này đến thành cổ Tam Tinh Đôi, họ sẽ nhận ra chúng thực ra vô dụng, nên sau khi nước lũ rút, một số chiếc lại trôi ra biển, và phần lớn sẽ bị bỏ lại trên sông Dương Tử. Sau trận lụt sông Dương Tử và sự hao mòn theo năm tháng, những chiếc xuồng này cuối cùng cũng sẽ biến mất. Tất nhiên, nhu cầu về xuồng ở đồng bằng Thành Đô không nhiều, đó là lý do tại sao chúng ta không thể khai quật xuồng ở di tích Tam Tinh Đôi.

Nguồn gốc sáng tạo của người dân Tam Tinh Đôi

Sức sáng tạo nghệ thuật của văn hóa Tam Tinh Đôi rất mạnh mẽ, ngay cả trong thời đại khoa học công nghệ hiện đại của chúng ta đã rất phát triển, nhìn lại các tác phẩm điêu khắc Tam Tinh Đôi hơn 3.000 năm trước, chúng ta cũng có thể thấy sự tinh xảo của những tác phẩm điêu khắc này và trí tưởng tượng sáng tạo không hề thua kém các nghệ sĩ hiện đại. Tất nhiên, có một số lý thuyết kỳ lạ xếp chúng vào loại tác phẩm của người ngoài hành tinh, điều này thật nực cười. Mặc dù người dân thành cổ Lương Chử cũng là người Trái Đất, nhưng tại sao những người dân thành cổ Lương Chử lại trở nên sáng tạo như vậy sau khi họ đến thành cổ Tam Tinh Đôi? Thực ra, điều này là do nhiều yếu tố. Đầu tiên, đó là sự xuất hiện của đồ đồng, bản thân chúng tương đối dễ chế tác. Việc đầu tiên cần làm là tạo khuôn từ đất sét. Sau khi tạo ra các khuôn với nhiều hình dạng khác nhau, dung dịch đồng hòa tan được đổ vào chúng, và các tác phẩm điêu khắc tương ứng có thể được tạo ra một cách nhanh chóng.

Điều này cũng mang đến cho các nghệ sĩ Sanxingdui khả năng sáng tạo tác phẩm nghệ thuật vô hạn. Lý do thứ hai là người Lương Chử đến thành cổ Tam Tinh Đôi đều là những nhân tài công nghệ cao với chỉ số IQ rất cao. Đồng thời, hàng ngàn năm mưa thuận gió hòa đã cho phép họ tích lũy khả năng truyền đạt kỹ năng mà không cần dùng đến ngôn từ. Đây cũng là lý do tại sao họ có thể tạo ra những tác phẩm nghệ thuật xuất sắc tại thành cổ Tam Tinh Đôi. Lý do thứ ba là sự cải thiện khả năng sáng tạo của con người. Tất nhiên, điều này không có nghĩa là trí tuệ của người dân thành cổ Lương Chử đã được cải thiện đáng kể sau khi đến Tam Tinh Đôi. Theo quy luật tiến hóa của loài người, điều này sẽ nâng cao trình độ trí tuệ lên một tầm cao mới trong một hoặc hai nghìn năm, điều này cũng hơi khó khăn.

Nhưng theo quan điểm nhiệt động lực học, nếu một hệ nhiệt động lực học bị nén nhanh chóng từ một thể tích hoặc không gian rất lớn xuống một không gian rất nhỏ, quá trình này được gọi là nén đoạn nhiệt, khiến nhiệt độ của toàn bộ hệ thống tăng nhanh chóng, và tất nhiên sự giãn nở đoạn nhiệt sẽ khiến nhiệt độ của hệ thống giảm nhanh chóng. Quá trình này có thể được sử dụng để giải thích sự phát triển và sụp đổ của nền văn hóa Tam Tinh Đôi. Vào đầu trận đại hồng thủy, người dân ở thành cổ Lương Chử tiếp tục đổ về từ trung lưu và hạ lưu sông Dương Tửđến thành cổ Tam Tinh Đôi, và không gian sống của người dân bị nén lại nhanh chóng, đây là một quá trình nén đoạn nhiệt.Quá trình nén đoạn nhiệt đã dẫn đến sự nén nhanh chóng không gian xã hội của thành cổ Tam Tinh Đôi, dẫn đến sự gia tăng nhanh chóng nhiệt độ xã hội của toàn bộ thành cổ Tam Tinh Đôi, và sự gia tăng nhanh chóng này phản ánh sự cải thiện nhanh chóng về mặt sáng tạo của các nghệ sĩ thành cổ Tam Tinh Đôi, từ đó tạo ra một sáng tạo nghệ thuật đáng kinh ngạc trông giống như một nền văn minh ngoài hành tinh. Tất nhiên, sau khi văn hóa của thành cổ Tam Tinh Đôi dần ổn định, nhiệt độ của toàn bộ xã hội sẽ dần giảm xuống, và sự giảm nhiệt độ xã hội này sẽ dẫn đến sự suy giảm tính sáng tạo của các nghệ sĩ tại thành cổ Tam Tinh Đôi, và cuối cùng dẫn đến sự biến mất dần dần của nền văn minh của toàn bộ thành cổ Tam Tinh Đôi.

Khu vực đô thị và các ngôi mộ ở Tam Tinh Đôi

Ngoài ra, chúng ta cũng cần lưu ý rằng di chỉ Tam Tinh Đôi có diện tích 12 km²(Chinadaily. 2024), một diện tích rất lớn. Nói cách khác, sự phát triển của cổ thành Lương Chử và sự phát triển của cổ thành Tam Tinh Đôi trên thực tếlà tương tự nhau. Tuy nhiên, vì cổ thành Lương Chử nằm trong khu vực trung tâm của vịnh Hàng Châu, nên nền văn minh Lương Chử có thể lan truyền nhanh chóng thông qua hệ thống giao thông đường thủy tiên tiến. Nhưng đối với cổ thành Tam Tinh Đôi, nó nằm trong một môi trường tương đối khép kín, bốn bề là núi non, và khó khăn hơn trong việc mở rộng nền văn hóa của riêng mình như ở vùng vịnh Hàng Châu. Điều này cũng hạn chế sự phát triển hơn nữa của văn hóa Tam Tinh Đôi. Đây cũng có thể là một lý do quan trọngcho sự diệt vong tự nhiên cuối cùng của văn hóa Tam Tinh Đôi.Văn hóa mộ táng của Tam Tinh Đôi cũng có thể phản ánh một số đặc điểm quan trọng của văn hóa Tam Tinh Đôi. Xét từ các ngôi mộ trong thành cổ Tam Tinh Đôi, Mặc dù đã được khai quật, nhưng sự phân bố các ngôi mộ ở đây về cơ bản giống với các ngôi mộ được khai quật tại cổ thành Lương Chử. Trong số các ngôi mộ được khai quật tại Di tích Văn hóa Bảo Đôn Tam Tinh Đôi, chỉ có giai đoạn sau của thời kỳ thứ tư mới có số lượng đồ tùy táng tương đối phong phú (Ran. 2022). Điều này cũng cho thấy so với văn hóa Lương Chử, mức sống của người cổ đại Tam Tinh Đôi đã suy giảm đáng kể.

Ở Trung Nguyên, sau văn hóa Hạ Nhị Lý Đầu cùng thời kỳ, truyền thống cổ xưa về « mộ không bia mộ » đã bắt đầu dần biến mất. Do đó, vào cuối thời nhà Thương, nhiều ngôi mộ lớn đã bắt đầu xuất hiện ở Trung Nguyên, và ngay cả mộ của một số hoàng tử vẫn có những lối đi mộ phức tạp. Ví dụ, mộ của những phụ nữ được khai quật rất xa hoa (Yue, Zhu & Tang. 2021).

Điều này cho thấy rằng trong nền văn hóa Ân Thương của người Nhị Lý Đầu ở Trung Nguyên, văn hóa mộ phần của họ đã đi chệch khỏi phong tục thời cổ đại. Nhưng hiện tượng này không thấy ở văn hóa Tam Tinh Đôi. Tất cả các ngôi mộ của người xưa Tam Tinh Đôi vẫn theo hệ thống cổ xưa của thời đại Lương Chử 10.000 năm trước. Trong bối cảnh tang lễ cổ xưa này, bất kể cấp bậc, mộ của tất cả mọi người đều nằm chung một khu vực. Cũng không có bia mộ sang trọng. Vì vậy, khi khai quật mộ, chúng ta không biết chủ nhân của ngôi mộ là ai. Mặc dù hệ thống cổ xưa là « mộ không bia mộ », nhưng cũng có một cái gọi là tục chôn cất dày đặc trong các tục lệ tang lễ cổ xưa. Do đó, trong văn hóa Tam Tinh Đôi, từ những ngôi mộ được khai quật, chúng ta cũng có thể thấy rằng có rất nhiều đồ tùy táng tinh xảo. Bao gồm ngọc bích, đồng thau, v.v. Trong số đó có tám hố tế rộng lớn đã được khai quật. Bằng chứng chính cho thấy hiện nay chúng ta có thể xác định chúng là hố hiến tế là các hiện vật trong những hố này liên tục được chôn cất tại đó vào những thời điểm khác nhau. Điều này liên quan đến một quá trình lâu dài về mặt con người và vật chất. Ngay cả trong những vật hiến tế này, các mục đích hiến tế khác nhau cũng có thể được phân loại (Jingsong, 2005). Một bằng chứng quan trọng khác cũng cho thấy rằng, ít nhất là cho đến nay, chưa có ngôi mộ nào của những người cai trị tối cao của Tam Tinh Đôi được khai quật.

Do đó, từ đây cũng có thể thấy rằng hệ thống mai táng của văn hóa Tam Tinh Đôi là sự tiếp nối hoàn chỉnh của hệ thống mai táng của văn hóa Lương Chử. Văn hóa Hạ ở Nhị Lý Đầu bắt đầu dần dần đạt đến cuối thời Ân Thương, và các phong tục mai táng đã dần dần đi chệch khỏi hệ thống cổ xưa, và nhiều lăng mộ xa hoa đã dần dần được hình thành. Tất nhiên, việc xây dựng những lăng mộ xa hoa như vậy cũng cung cấp cho chúng ta những di tích văn hóa phong phú để khám phá nền văn minh thời đại đồ đồng. Đây cũng là một lý do quan trọng tại sao văn hóa Hạ và Ân Thương mà văn hóa Nhị Lý Đầu đại diện có thể được bảo tồn tương đối nguyên vẹn. Văn hóa Tam Tinh Đôi, giống như văn hóa Lương Chử, có rất ít cơ hội được ghi chép.

Nghề trồng lúa và di sản chữ viết của người Tam Tinh Đôi

Chúng ta biết rằng một biểu tượng quan trọng của văn hóa Lương Chử là nghề trồng lúa. Nếuvăn hóa Tam Tinh Đôi di cư từ thành cổ Lương Chử, thì văn hóa lúa của người Tam Tinh Đôi cũng có thể kế thừa hoặc ít nhất là truyền lại văn hóa lúacủa người Lương Chử. Hiện nay, về mặt khảo cổ học, người ta đã phát hiện ra di tích lúa than hóa của văn hóa Tam Tinh Đôi. Những cây lúa than hóa này rất cổ xưa, có niên đại khoảng 4500 năm (Guedes, Jiang & Jiang. 2013). Năm 2021, Viện Di tích Văn hóa và Khảo cổ học Thành Đô đã tiến hành một cuộc khảo sát khảo cổ tại di chỉ văn hóa Bảo Đôn sơ khai của nền văn minh Tam Tinh Đôi và xác nhận sự tồn tại của các di chỉ lúa khoảng 4500 năm trước (Yi, Liu & Hu. 2021).Xét đến các yếu tố như sai số đo lường của carbon-14, thời điểm này phù hợp với sự di cư của một lượng lớn người nhập cư từ thành cổ Lương Chử đến thành cổ Tam Tinh Đôi ở Quảng Hán, điều này không thể là ngẫu nhiên. Nói cách khác, có thể trước đây đồng bằng Thành Đô không có lúa gạo, nhưng do sự di cư của nhiều người nhập cư từ thành cổ Lương Chử, họ cũng đã mang theo công nghệ trồng lúa. Từ điểm này, cũng có thể thấy rằng sự trỗi dậy của văn hóa Tam Tinh Đôi và sự diệt vong của văn hóa Lương Chử diễn ra trong cùng một thời điểm.

Tất nhiên, hạt giống lúa có thể được tìm thấy ở bất cứ đâu tại miền Nam Trung Quốc, nhưng nếu muốn trồng lúa trên quy mô lớn, thì chỉ có thể đạt được ở văn hóa Lương Chử. Ví dụ, diện tích trồng lúa được tìm thấy tại di tích Shi’ao ở thành phố Chiết Giang đã lên tới 900.000 mét vuông, và diện tích trồng lúa được tìm thấy tại di tích văn hóa Baodun ở đồng bằng Thành Đô đã lên tới 600 mét vuông, điều này cho thấy việc canh tác lúa quy mô lớn đã tồn tại trong nền văn minh Tam Tinh Đôi. Kỹ thuật canh tác lúa quy mô lớn này chỉ có thể được kế thừa từ nền văn hóa Lương Chử. Một điểm tương đồng quan trọng khác giữa văn hóa Lương Chử và văn hóa Tam Tinh Đôi là cả hai nền văn hóa đều không có chữ viết. Bởi vì họ đã phát triển một nền văn minh khác có thể được truyền lại mà không cần lời nói. Điều này có thể liên quan đến văn hóa gia đình siêu lớn ở cổ thành Lương Chử và cổ thành Tam Tinh Đôi. Khi tất cả cư dân của một cổ thành đều là thành viên của một gia đình, nhiều thành tựu của nền văn minh có thể được truyền lại hàng ngàn năm thông qua truyền miệng trực tiếp. Hiện tại, chỉ tìm thấy một số ký hiệu rất khó hiểu tại di chỉ Lương Chử và Tam Tinh Đôi. Những ký hiệu này khó có thể được gọi là nghĩa đen (Jiaoling, Xiaofang& Jiesheng. 2023).

Điều này hoàn toàn khác với văn bia xương thần Ân Thươngcủa nền văn minh Nhị Lý Đầu. Văn tự hoàn chỉnh đã xuất hiện thời kỳ Ân Thương cũng cho phép nền văn minh Trung Nguyên sử dụng chữ viếtđể ghi chép và truyền lại. Tuy nhiên, văn hóa Lương Chử và văn hóa Tam Tinh Đôikhông có chữ viết, nên sự kế thừa của họ chủ yếu dựa vào truyền miệng và các tác phẩm điêu khắcvà chạm khắc. Và cách truyền miệng này được hỗ trợ bởi văn hóa gia đình, và nó cũng có thể được kế thừa rất tốt, bao gồm các tôn giáo nguyên thủy, các ý nghĩa khác nhau, v.v. (von Falkenhausen, Boschung & Queyrel. 2017). Các tác phẩm điêu khắc bằng ngọc bích và đồng có thể được chạm khắc để ghi lại các sự kiện lịch sử trừu tượng hơn. Đây cũng làlý do tại sao hai nền văn minh này có thể tồn tại hơn 5.000 năm và hầu như không bị gián đoạn.

Chủ nghĩa tư bản Tam Tinh Đôi

Văn hóa Tam Tinh Đôi là một nền văn hóa rất khép kín. Bản thân đồng bằng Thành Đô chỉ rộng hơn 10.000 km2 và được bao quanh bởi núi non. Những cư dân sống ở đồng bằng Thành Đô về cơ bản rất khó giao tiếp với thế giới bên ngoài do bị núi non che chắn. Trong những năm Đại Hồng Thủy, một lượng lớn nước biển đã đổ vào sông Dương Tử. Nước sông Dương Tử chảy ngược dòng, cho phép xuồng ở các vùng ven biển trôi ngược dòng đến vị trí của đập Tam Hiệp.Vào thời điểm này, người dân thành cổ Tam Tinh Đôi ở đồng bằng Thành Đô ít nhất cũng có thể giao tiếp và buôn bán với thế giới bên ngoài. Tuy nhiên, dòng chảy tương đối thông suốt của những tuyến đường thủy này có thể chỉ kéo dài hơn 9 năm. Sau hơn 9 năm, khi nước biển rút và dòng nước sông Dương Tử trở lại theo hướng ban đầu từ tây sang đông, Tam Hiệp lại trở thành một hiểm họa tự nhiên, khiến cư dân thành cổ Tam Tinh Đôi không còn đủ khả năng giao tiếp với vùng trung lưu và hạ lưu sông Dương Tử, đồng bằng Trung tâm hay vùng đồng bằng sông Châu Giang bằng đường bộ và đường thủy.Tất nhiên, Tam Tinh Đôi không hoàn toàn bị cô lập với các khu vực khác, nhưng tần suất và mật độ của những cuộc trao đổi như vậyngày càng ít đi. Theo các cuộc khai quật khảo cổ học, hơn 4.300 vỏ sò đã được tìm thấy trong lớp đất sơ khai của hố tế lễ Tam Tinh Đôi, khoảng 3.600 năm trước. Xét về chủng loại của những vỏ sò này, chúng chắc chắn không phải được sản xuất tại địa phươngở Tam Tinh Đôi.

Kết hợp với hơn 8.000 vỏ sò được khai quật từ lăng mộ của Hồ Hạo ở Trung Nguyên cùng thời điểm (Zheng. 2014), Tam Tinh Đôi đáng lẽ đã có một số tương tác với triều đại Ân Thương ở Trung Nguyên trong giai đoạn này (Hu. 2017) (Rawson. 1994). Tuy nhiên, xét theo số lượngvỏ sò, sự trao đổi này không thường xuyên. Cuối cùng, những vỏ sò này được dùng làm tiền xu đã được chôn cất như lễ vật hiến tế, và cũng có thể thấy rằng bên trong Tam Tinh Đôi, loại tiền này không rất hữu ích. Vào giai đoạn sau của Tam Tinh Đôi, về cơ bản không còn vỏ sò nào được khai quật nữa,điều này chứng tỏ loại vỏ sò tiền xu này đã bị bỏ hoang. Tất nhiên,một số nhà khảo cổ học tin rằng những vỏ sò này là bằng chứng về sự trao đổi giữaTam Tinh Đôi và các nền văn minh ở lưu vực Ấn Độ Dương (Yu. 2020, tháng 6). Dù sao đi nữa,xét theo số lượng vỏ sò, hoạt động buôn bán này rất hiếm.Từ đây có thể thấy nền văn minh Tam Tinh Đôi đang dần hướng đến sự khép kín.

Trong một nền văn hóa khép kín như vậy, giao thương thương mại rất khó khăn. Do đó, giao dịch tiền tệ và buôn bán hàng hóa tư bản chủ nghĩa vốn rất phát triển trong văn hóa Lương Chử lại rất hiếm thấy trong văn hóa Tam Tinh Đôi. Điều này có thể thấy rõ qua các hiện vật được khai quật. Một mặt, vỏ sò, vốn thường được sử dụng làm tiền tệvào thời Ân Thương, rất hiếm thấy trong di tích Tam Tinh Đôi, và mặt khác, di tích Tam Tinh Đôi đã khai quật được nhiều tác phẩm chạm khắc ngọc bích, công cụ ngọc bích, v.v. tinh xảo hơn, phù hợp hơn để thưởng thức và sưu tầm. Và ngay cả trong thời đại đồ đồng,cũng không có hình thức sử dụng đồng để đúc tiền. Chúng ta có thể thấy từ những tác phẩm điêu khắc và chạm khắc bằng đồng tinh xảo được khai quật tại di chỉ Tam Tinh Đôi rằng mặc dù giá trị nghệ thuậtcủa những tác phẩm điêu khắc này rất cao, nhưng chúng không thể được trao đổi như tiền tệ. Do đó, trong văn hóa Tam Tinh Đôi, chủ nghĩa tư bản đang dần lụi tàn. Bởi vì nền kinh tế tự nhiên không thể phát triển nếu không có thương mại quy mô lớn, nên không có gì ngạc nhiên khi cuối cùng nền văn minh Tam Tinh Đôi hoàn toàn thoái hóa thành một nền kinh tế nông dân quy mô nhỏ khép kín.

Sự suy tàn của nền văn minh Tam Tinh Đôi

Sau khoảng hai hoặc ba nghìn năm phát triển, nền văn minh Tam Tinh Đôi cuối cùng đã lụi tàn. Vậy mối quan hệ giữa sự suy tàn của nền văn minh Tam Tinh Đôi và sự suy tàn của văn hóa Lương Chử là gì? Chắc chắn rằng sự suy tàn của nền văn minh Tam Tinh Đôi không phải do thiên tai gây ra. Hiện tại, xét theo các cuộc khai quật khảo cổ, khí hậu của đồng bằng Tứ Xuyên dường như tương đối ổn định, tất nhiên, có thể có một số vấn đề về điều kiện địa chấT. Có một số bằng chứng khảo cổ học cho thấy đồng bằng Thành Đô đã nguội đi đáng kể sau 4300 năm, và những thay đổi về điều kiện địa chất phù hợp với các cuộc khai quật tại nhiều địa điểm khác nhau (Wen, Bai & Zhang. 2013). Ngoài ra, có bằng chứng khảo cổ học cho thấy lưu vực Tứ Xuyên sẽ xảy ra một trận động đất lớn với cường độ 2008 mỗi 1000 năm, bắt đầu từ 5000 năm trước. (Lin & Wang. 2017). Rõ ràng là những trận động đất này đã ảnh hưởng rất nghiêm trọng đến cuộc sống hàng ngày của người cổ đại. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng thời kỳ đồ đá không có những tòa nhà nặng nề như hiện đại của chúng ta, và ngay cả khi một trận động đất lớn xảy ra, nó cũng chỉ kéo dài vài ngày, vì vậy người xưa có thể dễ dàng phục hồi. Nó không hề bị tàn phá nặng nề như thành cổ Lương Chử đã chìm dưới biển cả trăm năm. Do đó, có thể có những lý do khác dẫn đến sự sụp đổ của nền văn minh Tam Tinh Đôi.

Không có lũ lụt hay sóng thần, ít bão, và tác động của các yếu tố động đất tương đối nhẹ, nên khả năng văn hóa Tam Tinh Đôi bị hủy diệt do thiên tai là tương đối thấp. Tuy nhiên, mặt khác, khi phân tích quá trình phát triển của văn hóa Tam Tinh Đôi, chúng ta có thể tìm thấy một hiện tượng rất quan trọng. Cổ thành Tam Tinh Đôi là một hệ thống văn hóa rất khép kín. Trong hệ thống này, không chỉ việc truyền bá thông tin văn hóa bị hạn chế, mà còn do sự bất tiệnvề giao thông, đặc biệt là cổ thành Tam Tinh Đôi không có hệ thống giao thông đường thủy phát triển như cổ thành Lương Chử, dẫn đếnhiệu quả lưu thông người và vật liệu trong cổ thành Tam Tinh Đôi rất thấp.

Do đó, sau quá trình sinh sản liên tục của con người, dân số của cổ thành Tam Tinh Đôi đang tăng nhanh chóng, và sự gia tăng dân số này cần tiêu thụ nhiềunguồn tài nguyên hơn. Tất cả những điều này đòi hỏi rất nhiều thương mại tư bản để thực hiện.Tuy nhiên, do tính chất khép kín của văn hóa Tam Tinh Đôi, sự phát triển của chủ nghĩa tư bản tại thành cổ Tam Tinh Đôi bị hạn chế. Người dân thành cổ Tam Tinh Đôi rất khó giao lưu và buôn bán với các nền văn hóa bên ngoài. Do đó, xét theo kết quả khảo cổ học, dù là ngọc bích hay đồng thau được tìm thấy tại di chỉ Tam Tinh Đôi, chúng đều hiếm khi được sử dụng làm tiền tệ. Một số lượng nhỏ vỏ sò có thể được sử dụng làm tiền tệchỉ xuất hiện trong các lớp đất sớm của di chỉ Tam Tinh Đôi. Vẫn còn nhiều hiện vật dưới dạng tác phẩm nghệ thuật, đồ trang trí và một số công cụ thực hành. Điều này cũng cho thấy rằng chủ nghĩa tư bản trong văn hóa Tam Tinh Đôi còn rất yếu, còn lâu mới đạt đến trình độ rất cao của văn hóa Lương Chử. Nghiêm trọng hơn là chủ nghĩa tư bản được mang đến từ thời đại văn hóa Lương Chử cũng đã bắt đầu dần biến mất trong văn hóa Tam Tinh Đôi theo thời gian.

Đây chính là mắt xích còn thiếu trong sự phát triển của nền văn minh Tam Tinh Đôi.Do thiếu giao thương với thế giới bên ngoài, cùng với dân số ngày càng tăng, việc tiêu thụ tài nguyên ngày càng tăng, cuối cùng dẫn đến sự bế tắc trong việc phát triển nền văn minh Tam Tinh Đôi sau hơn 2.000 năm phát triển, hạn chế sự phát triển hơn nữa của nền văn minh Tam Tinh Đôi.Sự thoái trào của thương mại, đến lượt nó, đã khiến việc truy đuổi của người dân thành cổ Tam Tinh Đôi trở nên thiết thực hơn. Ban đầu, sau khi người dân thành cổ Lương Chử chuyển đến Tam Tinh Đôi, ít nhất họ nhận ra rằng việc tạo ra các tác phẩm nghệ thuật khác nhau để thực hiện nghi lễ hiến tế dường như giúp ích cho sự sinh tồn của chính họ. Nhưng sau này, nhữngcon cháu trẻ tuổi này sẽ nhận ra rằng ngay cả những bức tượng đồng đẹp nhất được tạo ra, để dùng làm vật hiến tế cũng không hữu ích như truyền thuyết. Vì vậy, càng về sau, những tác phẩm nghệ thuật này ngày càng trở nên thô sơ. Và tính nghệ thuật tương ứng ngày càng yếu đi. Những kỹ năng này cuối cùng có thể bị mai một qua nhiều thế hệ. Cuối cùng, không ai có thể tái hiện được tổ tiên Lương Chử nguyên thủy, những người vừa di cư đến và đúc tượng đồng với công nghệ rất tinh xảo.

Đây cũng là một lý do quan trọng dẫn đến sự biến mất dần dần của nền văn minh Tam Tinh Đôi. Hiện tại, có thể thấy từ một bức tượng đồng được khai quật từ lăng mộ của vua Nam Việt thời Tây Hán (204-111 TCN) rằng phong cách nghệ thuật của nó về cơ bản giống với phong cách của tác phẩm điêu khắc bằng đồng ở Tam Tinh Đôi. Tuy nhiên, bức tượng được khai quật từ lăng mộ vua Nam Việt, dù về kích thước, hình dáng hay tính sáng tạo, đều kém xa về độ tinh xảo và đồ sộ so với các tác phẩm điêu khắc bằng đồng được khai quật ở Tam Tinh Đôi. Cũng từ đây có thể thấy rằng vào thời tiền Tần, tài năng của thành cổ Tam Tinh Đôi về cơ bản đã biến mất hoàn toàn. Và công nghệ đúc tượng đồng tương ứng đã bị thất truyềnTất nhiên, do tình trạng đóng cửa của thành cổ Tam Tinh Đôi, nên việc buôn bán tại Tam Tinh Đôi gặp rất nhiều khó khăn. Toàn bộ hoạt động thương mại diễn ra rất bất ổn. Vào thời điểm này, nhiệt độ toàn cầu của Trái Đất bắt đầu giảm dần và trở lại ổn định. Các bằng chứng địa chất và khảo cổ học cũng cho thấy đồng bằng Thành Đô cũng đã trải qua một quá trình giảm nhiệt độ (Wen, Bai & Zhang, 2013). Nhiệt độ toàn cầu giảm đồng nghĩa với việc mực nước sông Dương Tử và mực nước biển cũng giảm. Điều này càng làm cho sự cô lập của toàn bộ thành phố cổ Tam Tinh Đôi với thế giới bên ngoài trở nên nghiêm trọng hơn. Tuy nhiên, mực nước biển hạ thấp đã dẫn đến sự hình thành các đồng bằng phù sa rộng lớn ở trung và hạ lưu sông Dương Tử, trung và hạ lưu sông Hoàng Hà, và đồng bằng sông Châu Giang. Những đồng bằng phù sa này cung cấp đất đai rất màu mỡ, có thể sản xuất ra nguồn lương thực dồi dào hơn, đáp ứng nhu cầu sinh tồn và phát triển của con người.

Do đó, trong giai đoạn này, cửa sông Dương Tử, cửa sông Hoàng Hà và đồng bằng sông Châu Giang đã phát triển nhanh chóng, tạo nên một sức hút lớn đối với nhân tài đại lục. Cũng giống như những năm 80 và 90 của thế kỷ 20, công cuộc cải cách và mở cửa của khu vực đồng bằng sông Châu Giang đã thu hút một lượng lớn nhân tài đến phương Nam (Lin & Lin. 1997).Đối với thành cổ Tam Tinh Đôi, mặc dù đang trong tình trạng rất khép kín, nhưng tuyến đường giao thông ra vào của người dân thành cổ Tam Tinh Đôi vẫn chưa bị chặn hoàn toàn. Do đó, vẫn còn một số ít người dân ở thành cổ Tam Tinh Đôi di cư ra ngoài. Khi những người di cư này mang theo sự thịnh vượng mà họ đã chứng kiến ở Hoàng Hà, Dương Tử và đồng bằng sông Châu Giang trở về thành cổ Tam Tinh Đôi, điều này sẽ thu hút thêm nhiều nhân tài đến những khu vực này. Điều này dẫn đến tình trạng mất mát nhân tài ở thành cổ Tam Tinh Đôi.Một ví dụ rất đơn giản, quy trình đúc đồng đó, mặc dù đã bắt đầu dần biến mất ở thành cổ Tam Tinh Đôi, nhưng vẫn rất tiên tiến so với các nền văn hóa bên ngoài. Do đó, nếu những người thợ lành nghề này sử dụng những công nghệ này để kiếm sống ở Thành cổ Tam Tinh Đôi, họ thậm chí sẽ không thể đảm bảo được cái ăn cái mặc, bởi vì Thành cổ Tam Tinh Đôi không còn cần đến những tác phẩm nghệ thuật đúc đồng này nữa. Nhưng nếu một người bình thường có một chút kỹ năng này bị lưu đày đến Vương quốc Nam Việt ở đồng bằng sông Châu Giang, anh ta sẽ thấy rằng ở Vương quốc Nam Việt, công nghệ đúc tượng đồng của anh ta thậm chí còn được hoàng gia ưa chuộng, và đúc được một số tác phẩm nghệ thuật tượng đồng cho hoàng gia. Giống như những bức tượng đồng mà chúng tôi khai quật được trong lăng mộ của Vua Nam Việt.

Mặc dù giá trị nghệ thuật của bức tượng này không thể so sánh với những bức tượng được khai quật ở Tam Tinh Đôi, nhưng nó vẫn rất đẹp và tiên tiến trên toàn Vương quốc Nam Việt.Biết bao người sẽ phải kinh ngạc khi chứng kiến. Có thể thấy, ngay cả những nhân tài kỹ thuật không mấy thành thạo ở cổ thành Tam Tinh Đôi cũng có thể trở thành khách quý của hoàng cung sau khi đến Vương quốc Nam Việt, và dĩ nhiên họ cũng có thể kiếm được rất nhiều tiền. Do đó, những nhân tài này chỉ có thể sống tạm bợ cuộc sống của người dân thường ở cổ thành Tam Tinh Đôi, nhưng một khi rời khỏi cổ thành Tam Tinh Đôi, họ có thể sống một cuộc sống vương giả, với một nhóm vợ và phi tần. Điều này rất hấp dẫn đối với những nhân tài kỹ thuật cao vẫn còn ở cổ thành Tam Tinh Đôi. Ngoài ra, đối với Tam Tinh ĐôiNgoài ra, đối với Thành cổ Tam Tinh Đôi, còn một vấn đề nữa là đội ngũ kỹ thuật chỉ có một số ít kỹ thuật mà họ có thể sử dụng. Ban đầu, thành cổ Lương Chử cũng bao gồm sự tồn tại của nhiều chuỗi công nghiệp khác nhau nhưsản xuất dệt may, chế tác ngọc bích, thuyền độc mộc, v.v.

Tại thành cổ Tam Tinh Đôi, chỉ có lò luyện đồng và một số ít xưởng chế tác và sản xuất ngọc bích. Do đó, một khi những tài năng này bị mất đi, về cơ bản, những tài năng công nghệ cao của toàn bộ Tam Tinh Đôisẽ bị mất đi. Một lượng lớn tài năng công nghệ cao và kỹ thuật đã chảy ra khỏi thành cổ Tam Tinh Đôi, biến thành phố cổ từng rất thịnh vượng này thành một thành phố trống rỗng. Gia đình và con cái của họ trở thành những người già và những đứa trẻ bị bỏ lại. Tất nhiên, cuối cùng, những người này phải theo chân những người lao động trẻ, trung niên và công nhân lành nghề này để làm việc trong nền văn hóa thịnh vượng của vùng đồng bằng Trung Nguyên và duyên hải, điều này cuối cùng dẫn đến sự biến mất của nền văn minh Tam Tinh Đôi.

Ngôn ngữ chữ viết của nền văn minh Lương Chử và Tam Tinh Đôi

Hiện nay, nền văn minh Lương Chử và Tam Tinh Đôi đã được công nhận rộng rãi về mức độ phát triển, và thực tế đã vượt qua nền văn minh

Những nền văn minh cùng thời đại hoặc thậm chí hàng ngàn năm sau đó. Tuy nhiên, đáng tiếc là nền văn minh Lương Chử và văn minh Tam Tinh Đôi cho đến nay vẫn chưa tìm thấy một hệ thống chữ viết hoàn thiện. Vậy nếu không có một hệ thống chữ viết hoàn thiện, liệu một nền văn minh có thể tiếp tục tồn tại?

Xét từ những di tích văn hóa được khai quật từ nền văn minh Lương Chử và văn minh Tam Tinh Đôi, câu trả lời là không còn nghi ngờ gì nữa. Nói cách khác, ngay cả khi không có chữ viết,vẫn có thể phát triển thành quả của một nền văn minh rất phát triển. Điều đáng suy ngẫm hơn nữa là nếu không có chữ viết để ghi lại lịch sử, văn hóa Lương Chử và văn hóa Tam Tinh Đôi sẽ không còn mang nặng dấu ấn lịch sử, và có thể dành nhiều năng lượng hơn cho sự phát triển trong tương lai. Điều này cũng đã tạo nên một tinh thần thực dụng hơn của con người trong khu vực văn hóa Lương Chử và Tam Tinh Đôi.

Trên thực tế, nếu chúng ta nhìn vào sự phát triển của các nền văn minh cổ đại trên khắp thế giới và một số nền văn minh hiện đại, chúng ta có thể thấy rằng chữ viết chỉ là một công cụ rất quan trọng cho sự phát triển của nền văn minh. Nhưng có rất nhiều cách để duy trì nền văn minh ngoài chữ viết. Ví dụ, các tôn giáo trên khắp thế giới, các hoạt động tôn giáo này có thểtruyền tải nhiều thành quả của nền văn minh đến các vùng nông thôn xa xôi và hoàn toàn mù chữ thông qua truyền miệng. Có thể nói đây chính là cách mà nền văn minhtiếp tục tồn tại ở một số vùng nông thôn xa xôi. Từ góc độ của mạng xã hội hiện đại, phương tiện truyền thông văn bản là một phương thức giao tiếp phổ biến trên các tờ báo truyền thống ban đầu và các phương tiện truyền thông khác, nhưng với nhiều người có ít văn hóa cũng có thể thể hiện bản thân thông qua các video ngắn, sự tiếp nối của nền văn minh chỉ có thể được hoàn thành với sự trợ giúp của video ngắn. Do đó, nếu chúng ta phải so sánh nền văn minh Lương Chử và Tam Tinh Đôi với những nền văn minh có chữ viết đó, thì chúng ta có thể so sánh Ai Cập cổ đại và các nền văn minh khác với chữ viết với báo chí và blog, trong khi nền văn minh Lương Chử và Tam Tinh Đôi là TV và TikTok.

Quay trở lại nền văn minh Lương Chử và văn minh Tam Tinh Đôi, chúng ta có thể thấy mặc dù hệ thống chữ viết của họ còn rất non trẻ, nhưng họ vẫn có rất nhiều công cụ để biểu đạt. Hiện tại, trong số các di vật văn hóa mà chúng tôi đã khai quật, chúng tôi có thể thấy các tác phẩm chạm khắc, điêu khắc và các tác phẩm nghệ thuật khác thậm chí còn phức tạp hơn các tác phẩm nghệ thuật hiện đại, và chúng cũng rất trừu tượng. Điều đó có nghĩa là, thông tin mà chúng truyền tải trừu tượng hơn các vật thể hữu hình mà chúng ta nhìn thấy, và cụ thể hơn ngôn từ. Nhưng không thể phủ nhận rằng những tác phẩm chạm khắc hoặc điêu khắc này thực sự mang rất nhiều thông tin.Chúng cũng là một công cụ truyền tải thông điệp rất hiệu quả. Do đó, tất nhiên, chúng cũngmang một lượng thông tin rất phong phú về di sản của nền văn minh. Đây cũng là lý do cơ bản tại sao nền văn minh này có thể tiếp tục tồn tại hơn 8.000 năm từ nền văn minh Lương Chử đến nền văn minh Tam Tinh Đôi. Chúng ta có thể xem qua một ví dụ. Ví dụ này là ví dụ phổ biến nhất Biểu tượng nữ thần của văn hóa Lương Chử (Guo & Weng. 2023). Như thể hiện trong Hình 3-1. Từ biểu tượng nữ thần này, chúng ta có thể thu thập được rất nhiều thông tin. Phía trên cùng của toàn bộ biểu tượng nữ thần là một đầu người, với một chiếc mũ rất lớn. Một số đường sọc được khắc trên đó có thể xác định rằng chiếc mũ là tóc hoặc vương miện lông vũ. Vì vậy, thông điệp ở đây là người này phải là một người phụ nữ.

Bởi vì về mặt sinh lý, tóc của phụ nữ sẽ mọc dày hơn nhiều. Và khi bạn già đi, tóc bạn sẽ ít rụng hơn. Vì vậy, để đạt được mức độ dày như vậy, chỉ có phụ nữ mới có thể làm được. Và khi đàn ông già đi, nhiều người sẽ bị hói. Vì vậy, đây là bằng chứng quan trọng nhất cho thấy đầu của người trên bức chạm khắc này là một người phụ nữ. Sau đó, chúng tôi cẩn thận cắt tỉa tóc của người này, và việc chải chuốt này sẽ mất rất nhiều thời gian. Thông điệp ở đây là người phụ nữ này phải có rất nhiều người làm việc cho bà ấy. Vì vậy, địa vị của bà ấy phải tương đối cao quý. Nếu không, nó sẽ không được thể hiện như một hình ảnh trên nhiều tác phẩm chạm khắc ngọc bích ở Lương Chử, đặc biệt là trên một số đồ vật bằng ngọc bích có đặc tính vũ khí nhất định. Ngoài ra, chúng ta có thể lấy cảm hứng từ kiểu tóc này từ các kiểu tóc truyền thống của phụ nữ được lưu giữ trong các triều đại Trung Quốc cổ đại như nhà Hán và Nhật Bản. Có thể thấy rằng mức độ tương đồng giữa chúng vẫn rất cao. So với kiểu tóc đồ sộ, người phụ nữ này có khuôn mặt nhỏ hơn và không có râu. Tất nhiên, điều này cũng khẳng định rằng thông điệp mà tác phẩm điêu khắc này muốn truyền tải đến chúng ta là hình ảnh một người phụ nữ có địa vị rất cao. Kiểu dáng mắt, mũi và miệng của người phụ nữ rất giống với hình ảnh của những tác phẩm điêu khắc bằng đồng và vàng ở Tam Tinh Đôi. Việc chạm khắc rõ ràng các đặc điểm trên khuôn mặt như mắt, mũi và miệng này có thể là một hình thức thể hiện thông tin đại diện cho các nhân vật tích cực trong văn hóa Tam Tinh Đôi và Lương Chử. Và nếu đó là một nhân vật phản diện, thì các đặc điểm trên khuôn mặt của anh ta sẽ không rõ ràng như vậy.

Do đó, xét theo đường nét khuôn mặt của người phụ nữ có hoa văn chạm khắc này, rõ ràng bà là một hình ảnh tích cực trong nền văn minh Lương Chử, và bà xứng đáng được mọi người kính trọng. Bà là người phụ nữ có địa vị cao nhất trong toàn bộ thành cổ Lương Chử. Quay trở lại nền văn minh Lương Chử và văn minh Tam Tinh Đôi, chúng ta có thể thấy mặc dù hệ thống chữ viết của họ còn rất non trẻ, nhưng họ vẫn có rất nhiều công cụ để biểu đạt. Hiện tại, trong số các di vật văn hóa mà chúng tôi đã khai quật, chúng tôi có thể thấycác tác phẩm chạm khắc, điêu khắc và các tác phẩm nghệ thuật khác thậm chí còn phức tạp hơn các tác phẩm nghệ thuật hiện đại, và chúng cũng rất trừu tượng. Điều đó có nghĩa là, thông tin mà chúng truyền tải trừu tượng hơn các vật thể hữu hình mà chúng ta nhìn thấy, và cụ thể hơn ngôn từ. Nhưng không thể phủ nhận rằng những tác phẩm chạm khắc hoặc điêu khắc này thực sự mang rất nhiều thông tin.Chúng cũng là một công cụ truyền tải thông điệp rất hiệu quả. Do đó, tất nhiên, chúng cũng mang theo một lượng thông tin rất phong phú về di sản của nền văn minh. Đây cũng là lý do cơ bản tại sao nền văn minh này có thể tiếp tục tồn tại hơn 8.000 năm từ nền văn minh Lương Chử đến nền văn minh Tam Tinh Đôi

Tóm tắt lý do nền văn minh Tam Tinh Đôi được thiết lập bởi người nhập cư Lương ChửCác bằng chứng bao gồm:Thứ nhất, xét theo những khám phá khảo cổ học hiện tại, nền văn minh cổ đại Tam Tinh Đôi xuất hiện và biến mất một cách đột ngột. Sự tồn tại của nền văn minh Tam Tinh Đôi hoàn toàn phụ thuộc vào những khám phá khảo cổ học. Những gì chúng ta biết hiện naythực ra không thể chứng minh rằng một nền văn minh có thể đột ngột và độc lập tạo ra nhiều nền văn hóa rất phức tạp như vậy mà không cần dựa vào sự trao đổi thông tin từ bên ngoài. Bao gồm văn hóa ngọc, văn hóa lúa nước, văn hóa đồ đồng, v.v. Điều này cho thấynền văn minh cổ đại Tam Tinh Đôi hẳn phải có mối quan hệ kế thừa. Một mặt, mối quan hệ kế thừa này có thể có mối liên hệ nhất định với nền văn minh nhà Hạvà nhà Thương ở Trung Nguyên, nhưng xét theo các di tích văn hóa đã được khai quật, nền văn minh Tam Tinh Đôi dường như rất khác so với nền văn minh nhà Hạ và nhà Thương nền văn minh nhà Hạ và nhà Thương từng phát triển rực rỡ ở Trung Nguyên. Do đó, xét theo các cuộc khai quật văn hóa xung quanh, nền văn minh Tam Tinh Đôi giống hơn với nền văn minh thành cổ Lương Chử ở trung và hạ lưu sông Dương Tử.Cả hai nền văn hóa đều không được ghi chép lại, nhưng cả hai đều có thể được khám phá Cả hai nền văn hóa đều không được ghi chép, nhưng cả hai đều có thể được phát hiện thông qua các cuộc khai quật khảo cổ. Tất nhiên, trong những trường hợp đặc biệt, chẳng hạn nhưnước biển tràn vào, v.v., qua sông Dương Tử, vốn là một kênh vận chuyển mà người cổ đại thời kỳ đồ đá mới rất thành thạo, người cổ đại ở thành cổ Lương Chử có thể dễ dàng đến di chỉ văn hóa Tam Tinh Đôi bằng xuồng và các phương tiện vận chuyển khác.Bằng chứng thứ hai là việc trồng lúa tại di chỉ văn hóa Tam Tinh Đôi. Xét từ gạo than hóa được khai quật tại di chỉ Tam Tinh Đôi, lúa đã được thuần hóa.Điều đó có nghĩa là, không có quá trình thuần hóa lúa hoang tại các di chỉ văn hóa Tam Tinh Đôi, như ở Hang Tiên Nhân hay các di chỉ văn hóa Thượng Sơn. Xét về mặt thời gian, mẫu vật than hóa lúa gạo của di tích văn hóa Tam Tinh Đôi được tìm thấy lần đầu tiên vào khoảng 4300 năm trước, trùng hợp với thời điểm thành cổ Lương Chử bị ngập lụt. Điều này có nghĩa là, việc thuần hóa lúa gạo tại Di tích văn hóa Tam Tinh Đôi được con người mang từ thành cổ Lương Chử đến và trồng tại Di tích văn hóa Tam Tinh Đôi. Nếu không có sự ngập lụt của nước biển do lũ lụt tại thành cổ Lương Chử, con người thời kỳ đồ đá mới sẽ không thể mang kỹ thuật trồng lúa đến di tích văn hóa Tam Tinh Đôi qua sông Dương Tử. Bằng chứng quan trọng thứ ba là các hiện vật ngọc bích được khai quật từ nền văn hóa Tam Tinh Đôi.Hình dạng và công nghệ chế tác của những hiện vật ngọc bích này về cơ bản cùng loại với công nghệ chế tác ngọc bích và chế tác của thành cổ Lương Chử. Đặc biệt, các di tích văn hóa Tam Tinh Đôi đã được khai quật, bao gồm cả ngọc bích, một hình dạng ngọc bích độc đáo trong các di tích văn hóa của thành cổ Lương Chử, điều này cũng có thể chứng minh đầy đủ rằng văn hóa Tam Tinh Đôi được kế thừa trực tiếp từ văn hóa thành cổ Lương Chử.Bằng chứng thứ tư là phong cách nghệ thuật của các bức tượng đồng ở Tam Tinh Đôi về cơ bản giống với phong cách chạm khắc ngọc bích của nền văn hóa thành cổ Lương Chử.Hình khắc mặt nạ bằng đồng ở di chỉ Tam Tinh Đôi rất phù hợp với phong cách chạm khắc biểu tượng thần trên ngọc bích được khai quật ở thành cổ Lương Chử,thuộc về hình dạng trừu tượng hơn. Và hình dạng này cũng rất phù hợp vớiphong cách mặt nạ của « Nuo Opera » vẫn tiếp tục đến thời hiện đại, và tất nhiên bao gồm cả sự thay đổi diện mạo trong « Tứ Xuyên Opera » hiện đang phổ biến ở Tứ Xuyên. Điều này cho thấy chúng có mối quan hệ kế thừa rất chặt chẽ với nhau. Bằng chứng thứ năm là di chỉ văn hóa Tam Tinh Đôi là một môi trường rất khép kín, vì vậy rất khó để nó phát triển một nền văn hóa rất tiên tiến một cách độc lập trong mộtdi chỉ văn hóa khép kín như vậy. Điều này cũng có thể thấy từ việc nền văn minh Tam Tinh Đôi dần biến mấtsau khi phát triển đến một mức độ nhất định. Suy cho cùng, chỉ khi có sự tồn tại của thương mại quy mô lớn như vịnh Hàng Châu, toàn bộ nền văn minh Lương Chử mới có thể phát triển đến mức độ vô cùng thịnh vượng và huy hoàng. Mặc dù nền văn minh Tam Tinh Đôi kế thừa tinh hoa của văn hóa Lương Chử, nhưng lại thiếu môi trường thương mại quy mô lớn này, dẫn đến điểm nghẽn của nền văn minh Tam Tinh Đôi trong quá trình phát triển sau này,và cuối cùng dẫn đến sự suy tàn của nền văn minh Tam Tinh Đôi.

Lion dog (Con nghê)

j050807 Art, Histoire, Lịch sử, Vietnam novembre 14, 2025novembre 19, 2025

Version vietnamienne
Version française
Galerie des photos

In Vietnamese culture, we are accustomed to confusing the animal « nghê (or lion-dog) » with the qilin (kỳ lân)(*). The « lion-dog » does not actually exist in nature, but it is also not a sacred animal borrowed from other cultures. It is a purely Vietnamese creature dating back to ancient times. The nghê has certain traits of the qilin. The main characteristic that distinguishes the nghê from the qilin lies in the toes: the nghê is armed with claws, while the qilin has hooves. Additionally, the nghê has the body of a dog to conform to the identity and culture of the Vietnamese people. In biological dictionaries, there is no animal named « nghê » or « lion-dog, » but only the lion exists. Before the Han (or Chinese) domination, its existence is not detected. Its formation took place within Vietnamese culture starting from the Han domination period, at the end of the Đồng Sơn period and at the time when the Lý dynasty succeeded in gaining full independence. It was during this period that it appeared in architectural construction projects such as the imperial citadel of Thăng Long, the Dâu and Phật Tích pagodas, communal houses, etc. It is an imaginary creature that has never had a precise appearance or form like a tiger or a lion.

That is why there is variation in the modification of the form of this creature. It is a four-legged animal, hornless, with a slender body, which gives it a resemblance to a guard dog. Its particular characteristic is « guarding and protection. » We are accustomed to saying « the phoenix dances and the lion-dog guards » in a proverb. In the Vietnamese dictionary, « chầu » is used to mean « waiting for orders » and « watching. » This creature possesses the « sacred » element intended to ward off and neutralize evil spirits. That is why the lion-dog (or nghê) is visible everywhere in Vietnamese folklore, from the royal court and pagodas to the village entrance, tombs, and house roofs.

According to fine arts specialist Trần Hậu Yên Thế, this creature has a physiognomy, an idyllic appearance that facilitates the first impression, a familiar characteristic, thus revealing its loyalty like a dog with a short tail.

Historian Lê Văn Lan informs us that at the time of creating the mascot, one must initially be inspired by a real animal. This is how the lion-dog is created from the guard dog, just as the dragon is from the crocodile. Everywhere, in every place, the lion-dog must appear with a particular meaning. The nghê located in the cemetery is different from the one found at the entrance of the communal house.

At the top of the roof of the latter (Đinh Bảng for example), the lion-dog, analogous to a phoenix belonging to the animals of the heavens, watches below the movement of the visitor with the purpose of protecting or punishing them depending on their behavior during the visit. However, on the tops of the two columns at the entrance of the Mông Phụ communal house (Đường Lâm), there are two nghê, each with a joyful and welcoming appearance. As for the crouching nghê in front of the tomb, it appears both compassionate and merciful. This in no way manifests the ferocity and power often found in the Chinese lion. The lamp base in the shape of a crouching « lion-dog » found among the late Đông Sơn culture artifacts functions to radiate a light intended to repel and destroy evil spirits. In front of the village entrance, its presence brings protection to the entire village.

According to fine arts specialist Trần Hậu Yên Thế, during the Lê Trung Hưng period (1428-1788), the « lion-dog » was still present near royal tombs. However, the « nghê » no longer exists in most royal tombs under the Nguyễn dynasty but is replaced by the qilin.

But in everyday life, the lion-dog is always visible in the architectural network of hundreds of villages in the North. Until now, statues of the « lion-dog » in a guarding position continue to be made. The lion-dog appears in various forms. It is very well adapted to the landscape of the place where it is present and reflects the spirit of the Vietnamese people. Depending on each period of history, it presents itself in different and distinctive ways, but the basis of its characteristics continues to carry the Vietnamese folkloric element.

(*) Qilin is the word designating the pair of Feng Shui animals where Qi is the male and Lin is the female.

Pictures Gallery

con_nghe

Bibliography:

Đinh Hồng Hải: Những biểu tượng đặc trưng trong văn hóa truyền thống Việt Nam. Tập 3. Các con vật linh. Editions Nhà Xuất Bản thế giới. Hànội 2016
Trần Hậu Yên Thế, Nguyễn Đưc Hoà, Hồ Hữu Long: Phác họa Nghê. Nhà Xuất Bản thế giới.

Les bouquinistes le long de la Seine

j050807 Art, Littérature, tourisme, Vietnam novembre 7, 2025novembre 7, 2025

Les bouquinistes le long des quais de la Seine

Version française
Version anglaise
Galerie de photos

Nằm dọc bờ sông Seine, những quầy sách là một nét đặc trưng của cảnh quan Paris. Tương tự như những người bán hoa ở Phố Cổ Hà Nội, họ bán sách cổ, áp phích, bưu thiếp và đồ sưu tầm. Du khách có cơ hội ngắm nghía hàng hóa của họ khi dạo bước giữa Nhà thờ Đức Bà và Bảo tàng Louvre. Thật thú vị khi được lục lọi những chiếc hộp xanh lớn. Tổng cộng có 900 hộp. Nếu trời mưa, những người bán sách sẽ nhanh chóng đóng quầy. Chỉ trong vài phút, mọi thứ lại biến mất vào chiếc hộp xanh lớn. Paris thật kỳ diệu.

Étant installés le long des quais de la Seine, les bouquinistes font partie de l’une des caractéristiques du paysage parisien. Analogues aux marchandes ambulantes des fleurs du vieux quartier de Hanoï, ils vendent des livres anciens, des affiches, des cartes postales et des objets de collection. Les touristes ont l’occasion de jeter un coup d’œil sur leurs produits en flânant entre l’église Notre Dame et le musée du Louvre. Il est intéressant pour les touristes de les fouiller dans les grandes boites vertes. Il y a 900 boites en tout. En cas de pluie, les bouquinistes vont fermer rapidement leurs boutiques. En quelques minutes, tout disparait à nouveau dans sa grande boite verte. C’est magique, Paris.

Located along the banks of the Seine, the bouquinistes are part of one of the characteristics of the Parisian landscape. Similar to the flower vendors of the old Hanoi district, they sell old books, posters, postcards, and collectibles. Tourists have the opportunity to take a look at their products while strolling between Notre Dame Church and the Louvre Museum. It is interesting for tourists to rummage through them in the large green boxes. There are 900 boxes in total. In case of rain, the bouquinistes quickly close their shops. In a few minutes, everything disappears again into its large green box. It’s magical, Paris.

Galerie des photos

[Return PARIS]

The Vietnamese spoonerism

j050807 Art, Langue, Littérature, Văn Hóa, Vietnam novembre 1, 2025novembre 1, 2025

Nói lái

French version
Vietnamese version

The exact date of the appearance of spoonerisms in Vietnam is not known, but during the French colonial period, it was discovered by a researcher from the French School of the Far East, M.A. Chéon. He maintains that it is a language formed mechanically and artificially from the mixing or inversion of elements of two or three consecutive monosyllables in a sentence. It is considered a true linguistic gymnastics and is characteristic in conversation. When someone says something, the listener must know how to interpret it in another way according to a tacit convention that only a small group of people in the profession or among friends can understand. Today, it has become popular among the population and is used to joke playfully among close friends, such as « khoái ăn sang » (to enjoy eating abundantly) (sáng ăn khoai « eat sweet potatoes for breakfast »), (chà đồ nhôm « rub aluminum objects ») (chôm đồ nhà « steal things from the house »), (hạ cờ tây « lower the French flag ») (hạ cầy tơ « eat dog meat »).

Words of extreme elegance can become vulgar words in carelessness or with the intention of teasing someone or mocking others, especially the beautiful names that parents have given their children such as Cảnh hu, Thu đạm, Thái Đức, etc. Sometimes in a statement, no meaning is found, but when the words are reversed, it gives it a meaning like « man cái » becoming « cái màn » (curtain) or vice versa like « đơi chi » becoming « đi chơi » (to stroll).

According to the French researcher M.A. Cheon, Vietnamese people often have the habit of easily separating the elements (consonants and vowels) of words. It is on this separation that the whole rule of wordplay is established. The first word lends its final ending to the following word and in return, it takes back the final ending of the following word.

Thus, « đi chơi » (to stroll) is divided into d + i and becomes « đơi chi » by inversion. This is a very simple rule but it also includes very complex rules that are often found in wordplay with the three principles below.

Example: cờ tây (French flag) becomes cầy tơ (a young dog). This method proves harmonious and is more frequently encountered. Cờ and cầy always keep the two tones (bằng) of the two original sounds like tây and tơ.

Second method:

1°) Completely swap syllables.

2°) Keep the two tones (accents) of the two original sounds.

For example: đấu tranh (to fight) becomes tránh đâu (to avoid). This method does not seem pleasant to the ear and is rarely used.

Third method:

1°) Reverse the sound pattern.

2°) Swap the two tones (accents) of the two syllables.

For example: khó đi (difficult to go) becomes khi đó (at that moment). This method is also not pleasant to the ear and its use is also rare.

According to the writer Phụng Nghi, in a word of 3 or 4 syllables, if one wants to say it « backwards, » one must keep the linking sounds (conjunctions) or the sounds with secondary meaning. The syllables with the correct meaning are exchanged in the three ways mentioned above.

Example: khoái ăn sang (to enjoy eating abundantly) -> sáng ăn khoai (« to eat sweet potatoes for breakfast »)

cái trâm em cài (the brooch I wear) -> (cái trài em câm) -> (cái chai em cầm « the bottle I hold »)

làm sương cho sáo (to make dew for the flute: no meaning) -> (làm sao cho sướng « how to make myself happy »)

cầu gia đạo (family prayer) -> (cạo da đầu « scalp shaving »)

This wordplay is often used with the intention of reflecting a social reality such as

Ban lãnh đạo (« leadership team ») -> Bao lãnh đạn (« cartridge case »)

Thủ tục đầu tiên (« the first procedure to take ») -> (thủ tục tiền đâu « monetary procedure (corruption) »)

Chiều 30 Tết thầy giáo tháo giầy đi chợ, mồng một giáo chức (giức cháo) dứt cháo vui Xuân. Trong câu nầy thì có sự châm chước trong lỗi chính tả như hai chữ giức và dứt.

On the afternoon of the 30th of Tết, teachers take off their shoes to go to the market. On the first day of Tết, teachers finish their soup and celebrate the spring. In this statement, there is some tolerance for spelling mistakes such as the two words « giức » (no meaning) and « dứt » (to cease).

With the characteristic of « transforming the ‘vulgar’ into ‘distinguished’, » the spoonerism is a technique that appears in scholarly literature and popular couplets. It is also satirical and ironic, as in the poem titled « Monastic Life » by Hồ Xuân Hương:

Cái kiếp tu hành nặng đá đeo
Vị gì một chút tẻo tèo teo (quá nhỏ)
Thuyền từ muốn về Tây trúc
Trái gió phải nên phải lộn lèo

The monastic life is burdened with heavy stones,
What taste is there in a little bit so tiny (too small)?
The boat wants to return to India,
The contrary wind forces it to turn around.

Or not strictly adhering to the rising and falling tones in the poem « Summer Awaits the Lover » by Nguyễn Khoa Vy:

Nực cổi chỉ ra nỗi cực lòng
Dòng châu lai láng đĩa dầu chong
Khó đi tìm hiểu nhau khi đó
Công khó chờ ai biết có không

The heat’s relief only reveals deep despair,
Tears flow abundantly on the oil lamp’s plate.
It is difficult to understand each other at that moment,
The effort to wait for someone, does anyone know?

We are used to listening to the following riddles

I do not dislike compotes except chè ghim (chìm nghe « sunken boat »)

Bằng ngón tay trên bàn Phật
Tụng kinh rồi búng cánh bay xa (bánh cúng)

– Just the size of a finger on the Buddha’s altar
Once the prayer is finished, the cake offered to him flies very far (búng cánh « bánh cúng »)

Cái bông trên cành, cái trái cận mây (cây mận)

– The flower is on the branch, the fruit is close to the cloud (cận mây) (prunier tree).

The flower being on the branch, the fruit is very close to the cloud (cận mây), that is, on the « cây mận (prunier) »

Cục đo đỏ bỏ vô giường (Cục đường bỏ vô giỏ)

– The reddish piece is on the bed (Cục đo đỏ bỏ vô giường) (Cục đường bỏ vô giỏ « the piece of sugar is in the basket »)

or to find the spoonerism in the following parallel sentences:

Con mèo cái nằm mãi trên mái kèo
Con cá đối nằm trong cối đá
Con chim mỏ kiến đậu trên miếng cỏ

The female cat rests eternally on the roof framework.
The mule rests in the stone mortar.
The woodpecker perches on a piece of grass.

There are certain puns in spoonerisms that the listener thinks they are dealing with, such as Western or Chinese words during their listening, which first causes confusion and leaves them stunned for a moment before realizing it and bursting out laughing. This is the case with the following example:

Quýt xơ măng bông sên (Quăng xơ mýt (mít) bên sông « throwing jackfruit fibers by the riverbank »).

Chúng mình đập chuông nhé? -> Chúng mình đuông chập nhé? -> Chúng mình đuông chậm nhé? -> ? Chúng mình đâm chuột nhé? -> Chúng mình đâm tí (tý) nhé? -> (Chúng mình đi tắm nhé? « Let’s go swimming »)

[Return LITERATURE]

Japanese way of tea

j050807 Art, Histoire, Japon, Religion, Traditions octobre 22, 2025octobre 27, 2025

Trà đạo

Vietnamese version
French version

Before talking about the Japanese tea ceremony (or chanoyu), it is desirable to mention the origin of tea. Was tea discovered by the Chinese? Probably not, because no wild tea trees are found in China. However, this primitive plant of the same family as the Chinese one (Camellia Sinensis) was found in the northeastern region of India (Assam). Then it was later detected in the wild in the border regions of China such as Tibet, Burma, Sichuan, Yunnan, Vietnam, etc. It is interesting to recall that Sichuan was the kingdom of Shu and Yunnan that of Dian, having a very intimate link with the Lo Yue tribe (the ancestors of today’s Vietnamese). Later, these regions Sichuan and Yunnan as well as Vietnam were conquered and annexed by the Chinese during the Qin and Han dynasties. One is led to conclude that the tea tree is not a product of the Chinese, but they had the merit of domesticating this tea tree so that it would have its full delicious aroma. At first, tea was used by the Chinese as a medicine but it was not adopted in any case as a beverage. Its spread to a large number of users took place during the Tang dynasty (starting from 618).

Tea later became a classic beverage widespread in Chinese society with the appearance of the book titled « The Classic of Tea » by Lu Yu (733-804), intended to teach the Chinese how to prepare tea. It is Lu Yu himself who specified in his book: « The tea plant is a precious plant found in southern China. »

The sage Confucius had the opportunity to speak about the Bai Yue people in the « Analects » to his disciples: The Bai Yue people living south of the Yangtze River have a lifestyle, language, traditions, customs, and specific food. They dedicate themselves to rice cultivation and differ from us who are accustomed to cultivating millet and wheat. They drink water from a kind of plant gathered in the forest known as « tea. » It is interesting to recall that from the Qin-Han era onwards, there existed an imperial institution composed of local scholars (the fanshi) considered magicians specialized in star rites and government recipes. Their role was to collect, each within their own territory, ritual procedures, beliefs, local medicines, systems of representations, cosmologies, myths, legends as well as local products and submit them to political authority.

It could either retain them or not and incorporate them in the form of regulations with the aim of increasing imperial power within an ethnologically very diverse nation and providing the emperor with the means for his divine vocation. This is why there were baseless Chinese legends about the tea plant, one involving Bodhidharma, the legendary founder of Chinese Zen religion, and the other involving Shen Nong, the divine Chinese farmer. To resist sleepiness during his meditation, the former cut off his eyelids and threw them to the ground. From this piece of flesh, the very first tea plant of humanity immediately sprang forth. It is certain that Zen monks were the first to use tea to resist sleep and maintain a relaxed and serene mind during their meditation. As for Shen Nong, it was by chance that while resting under the shade of a shrub (tea plant), some of its leaves fell into his bowl of hot water. From that day, he knew how to prepare tea (around 3000 BCE) in his very ancient work « Bencao Jing » dedicated to Chinese medicine. However, this book was written during the Han dynasty (25 – 225 CE). Moreover, it is known that he was buried in Changsha in the Bai Yue region. Was he really of Chinese origin? It would have been impossible for him to travel at that time if he were.

He was obviously part of the Bai Yue because his name, although written in Chinese characters, still retains a structure coming from the Yue (normally, Nong Shen should be written in Chinese characters). The Chinese place great importance on the quality of tea.
Tencha

They consider tea preparation as an art. That is why they are interested not only in selecting the highest quality teas but also in the accessories necessary for preparation (teapots, spring water, filtered or potable water, etc.) in order to achieve a specific, delicious, and light taste. As for the Japanese, tea preparation is considered a ritual because they learned about tea and its preparation from Zen monks. They elevate tea preparation as « an art of Zen living » while more or less maintaining Shinto influence. With the four fundamental principles of the way of tea: Harmony (wa), Respect (Kei), Purity (Sei), Tranquility (Jaku), the guest has the opportunity to fully free themselves while maintaining a harmonious sharing not only with nature, the accessories used in tea preparation, the place of the ceremony but also with the host and other guests. Upon crossing the threshold of the ceremony room measuring 4 tatami mats, the guest can speak more easily to anyone (who could be a monk, a noble, or even a deity) without distinguishing social class, in an egalitarian spirit.

The guest recognizes the quiddity of life, in particular the truth of their own person through respect towards everyone and everything (such as the instruments of chanoyu). Their self-love is no longer present within them, but only a kind of feeling of consideration or respect towards others remains. Their state of mind will be serene when their five senses are no longer sullied. This is the case when they contemplate a painting (kakemono) in the alcove of the room (tokonoma) or flowers in a pot (ikebana) with their eyes. They smell the pleasant aromatic scent through their nose. They hear the sound caused by water heated on a charcoal brazier. They handle the chanoyu instruments (tea scoop, chasen, tea bowl (chawan), etc.) in an orderly manner and moisten their mouth with sips of tea. Thus, all their five senses become pure. Tranquility (jaku) is the result that the tea drinker finds at the end of these three fundamental principles mentioned above, once their state of mind has found complete refuge in serenity now, whether they live amidst the crowd or not. Tranquility is interpreted as a virtue that transcends the cycle of life. It allows them to live and contemplate life in an ordinary world where their presence is no longer necessary.

The guest realizes that the way of tea is not so simple because it involves many rules to be able to drink good tea or not, but it is also an effective means of bringing tranquility to the mind to allow one to reach inner illumination in meditation.

Sen no Rikyu

For the tea master Sen no Rikyu, who had the merit of establishing the protocols for preparing tea, the way of drinking tea is very simple: boil water, then make the tea and drink it in the correct manner.

The way of tea is a sequence of events organized in a scrupulous and careful manner. This ceremony has a maximum of 4 guests and one host. They must walk through the garden of the place where the ceremony takes place. They must perform purification (wash their hands, rinse their mouth) before entering a modest cubic room usually located at the corner of the garden through a very low door. All guests must lower their heads to enter with respect and humility. In the past, to cross the threshold of this door, the samurai had to leave his sword outside the door before meeting the host. It is here that all guests can admire the interior of the room as well as the instruments for tea preparation. They can follow the protocol phases of tea preparation.

Each event carries such a particular significance that the guest recognizes at every important moment of the ceremony. It can be said that the way of tea brings harmony between the host and their guests and shortens not only the distance separating man from the sky but also that between the guests. This is why in the world of samurai, there is the following proverb: « Once, a meeting » (Ichigo, ichie) because no encounter is the same. This allows us to be like the samurai of old, in the present moment to savor and slow down each instant with our loved ones and friends.

[Return JAPON]

Han Wu Di (Eastern Han timeline , VA)

j050807 Art, Chine, Histoire, Lịch sử, Văn Hóa octobre 21, 2025novembre 2, 2025

Niên đại nhà Đông Hán

Vietnamese version
French version

In the territories conquered by the Han, especially in southern China, sinicization continued at full speed. That is why revolts first followed one another in the kingdom of Dian (86, 83 BC, from 40 to 45 AD). They were harshly suppressed. These uprisings were largely due to the abuses of Han officials and the behavior of Chinese settlers who took possession of fertile lands and pushed local populations into the remote corners of their territory. Moreover, these populations had to adopt the language, customs, and religious beliefs of the sons of Han.

The revolt of the two sisters Trưng Trắc and Trưng Nhị

In the year 40, a serious rebellion broke out in the Jiaozhou province (or Giao Châu in Vietnamese), which at that time included part of the territories of Kouang Si (Quảng Tây) and Kouang Tong (Quảng Đông). It was led by the daughters of a local prefect, Trưng Trắc (Zheng Cè), the elder, and Trưng Nhị (Zheng Èr), the younger. Since the elder’s husband Shi Suo (Thi Sách) opposed the Chinese assimilation policy brutally enforced by the Chinese proconsul Tô Định (Su Ding), the latter did not hesitate to execute him as an example against the Yue insurgents, notably the Vietnamese. This exemplary execution outraged the Trưng sisters and immediately triggered the insurrection movement in the Yue territories. The two Trưng sisters managed to capture 65 citadels in a very short time. They proclaimed themselves queens over the conquered territories and established themselves in Meiling (or Mê Linh). In the year 41, they were defeated by General Ma Yuan (Mã Viện, Phục Ba Tướng Quân) (Tamer of the Waves) and chose suicide over surrender by throwing themselves into the Hát River.

They thus became the symbol of the Vietnamese resistance. They continue to be revered today not only in Vietnam but also in certain areas of the Yue territories of China (Guangxi and Guangdong). Ma Yuan began to implement a policy of terror and forced Sinicization by placing trusted Chinese men at all levels of administration and imposing Chinese as the official language throughout the Vietnamese territory. This was the first Chinese domination lasting nearly 1000 years before the liberation war initiated by General Ngô Quyền. Meanwhile, Guangwudi succeeded in bringing prosperity and stability to his empire by reducing the tax from one-tenth to one-thirtieth of the harvests and profits. After his death, his son, analogous to Han Wudi, Emperor Mingdi, continued the expansion policy by launching an offensive against the northern Xiongnu with the aim of freeing the Central Asian states from their control and restoring the security of the Silk Road for the benefit of China. General Ban Chao (Ban Siêu), brother of the historian Ban Gu of that time, was in charge of this military expedition. He succeeded in reaching the Caspian Sea and subjugating the Yuezhi with the help of the Kusana.

From the year 91, Mingdi’s China controlled the caravan routes of the Silk Road in the Tarim Basin. Through this route, Mingdi’s envoys brought back from Tianzu (Tây Vực) the effigies of Buddha after the emperor had seen them in his dream. Buddhism thus began to be introduced into China with the establishment of the White Horse Temple (Chùa Bạch Mã). China was separated only from the Roman Empire (Da Qin) by the Parthian kingdom (ancient Persia). Despite his territorial exploits, Mingdi (Minh Đế) did not leave in the Han historiography the image of a brilliant emperor like his father Guangwudi or his son Zhandi (75-88), adorned with all virtues, because during his reign, a peasant revolt took place in the year 60 due to the burden of corvée labor, public works for the consolidation of the Yellow River dikes, and the construction of the new Northern Palace, which was considered excessive and costly. Lacking stature, Zhandi’s successors were unable to follow the path of their predecessors.

They became pawns in court intrigues led by eunuchs and literate officials, while in the provinces, landowners began to usurp governmental prerogatives and raise private armies. The disintegration of the Han Empire became increasingly inevitable. In the year 189, the massacre of 2,000 eunuchs ordered by the military leader Yuan Shao (Viên Thiệu) clearly illustrated the disorder in the Han court. This slaughter was followed by the deposition of Emperor Shaodi (Hán Thiếu Đế) by the cruel general Dong Zhuo (Đổng Trác). This led to a period of turmoil and political disorder where each military leader tried his luck to seize the empire. Three generals, Cao Cao (Tào Tháo), Liu Bei (Lưu Bị), and Sun Quan (Tôn Kiên), who stood out among these military men and became famous for their victories, shared the Han Empire for nearly a century. This marked the end of the centralized state and the beginning of the Three Kingdoms period (Tam Quốc).

Chronology of the Eastern Han (Đông Hán)

25-57: Reign of Guangwu
57-75: Reign of Mingdi
75-88: Reign of Zhandi
88-106: Reign of Heidi
106: Reign of Shangdi
106-125: Reign of Andi
125: Reign of Shaodi
125-144: Reign of Chongdi
145-146: Reign of Zhidi
146-168: Reign of Huandi
168-189: Reign of Lingdi
184: Yellow Turban Rebellion
189: Deposition of Shaodi
189-220: Reign of Xiandi
190: Rise and power of General Cao Cao (Tào Tháo)
220: Death of Cao Cao and Xiandi
End of the Han dynasty
220-316: Period of the Three Kingdoms (Tam Quốc)

It is a dynasty that, after four centuries (from 206 BC to 220 AD) of its existence, opened the door of its empire to Confucianism. As a philosophical doctrine, it has left modern China a spiritual and moral heritage that continues to have a significant influence on millions of Asians. It is also a period rich in events and artistic and scientific innovations in a China that was both radiant and conquering. This is why the Chinese feel more than ever that they are the Sons of Han, as the latter gave them a crucial moment in the formation and radiance of their identity.

[Return HAN DYNASTY]

Han Wu Di (Western Han timeline , VA)

j050807 Art, Chine, Histoire, Văn Hóa octobre 21, 2025octobre 21, 2025

Vietnamese version
French version

202 BC: Liu Bang proclaims himself emperor. (Gaozu)
195 BC: Death of Gaozu.
198-188 BC: Reign of Huidi. (Hán Huệ Đế)
188-180 BC: Regency of Lu Hou (Lữ Hậu)
180-157 BC: Reign of Wendi. (Hán Văn Đế)
157-141 BC: Reign of Jindi. (Hán Cảnh Đế)
154 BC: Rebellion of the Seven Kingdoms.
141-87 BC: Reign of Wudi. (Hán Vũ Đế)
87-74 BC: Reign of Zhaodi. (Hán Chiêu Đế)
80-68 BC: Regency of General Huo Guang
74 BC: 27-day reign of Liu He, deposed emperor.
74-48 BC: Reign of Xuandi. (Hán Tuyên Đế)
48-33 BC: Reign of Yuandi. (Hán Nguyên Đế)
33-7 BC: Reign of Chengdi (Hán Thành Đế)
7-1 BC: Reign of Aidi. (Hán Ai Đế)
1 BC – 5 AD: Reign of the young emperor Pingdi, poisoned by Wang Mang. (Hậu Phế Đế)

Once in power, Wang Mang (Vương Mãng) initiated a series of monetary (three times in 9, 10, and 14 AD) and economic reforms in the country. The classes most affected were the nobles and merchants because with each currency change, the old coins were exchanged for new ones at a less favorable rate, which led people to produce counterfeit coins instead of losing value during the exchange. Counterfeiting was severely punished. However, the peasants were not affected by this reform because they sold their grains in small quantities to buy necessary goods in the market and had no concerns regarding cash. From then on, Wang Mang earned the hatred of the nobles and wealthy merchants, but according to the Swedish sinologist H. Bielenstein, at the time the economic reforms were implemented, the real cause of his downfall was a series of natural disasters (drought, flooding, locusts) leading first to famine, then banditry, rebellion, and finally civil war. The flooding caused a large migration of populations living in the disaster-stricken areas.

This disaster led the starving refugees to band together in groups, pillaging the regions they passed through and rising up against the government troops supposed to suppress them. Known as the Red Eyebrows (Xích Mi) because they dyed their eyebrows red, these hordes soon achieved their first victory in the year 22 and began to invade other western regions. Meanwhile, there were revolts led by the Han aristocracy, but they were all suppressed and harshly crushed because they lacked popular support. It took thirteen years of civil war for the Liu clan to regain confidence in Liu Xiu (or Lưu Tú), a talented and magnanimous figure later known as Guangwu (Hán Quang Vũ Đế) to restore the empire and the Han dynasty.

This marks the beginning of the Eastern Han period (Đông Hán). Upon his rise to power, he continuously acted in favor of the poor and slaves. Unlike Wudi, he pursued a policy of non-intervention in vassal states. Yet it was he who later sent Ma Yuan (Mã Viên) to suppress the rebellion of the Trưng sisters, Trưng Trắc and Trưng Nhị, in the territory of the Yue. He was considered one of the great emperors of the Han dynasty alongside Wudi by historians.

During archaeological excavations, it is known that the Han descendants were ahead of the Romans in several fields at that time. They were the first to invent a product that allowed them to convey their thoughts and knowledge. They often called it « zhi » or (giấy or paper in French). In 105 AD, a eunuch named Cai Lun (Thái Luân) from the imperial court, observing how wasps used to chew wood fibers in building their cardboard nests, had the idea to imitate them and thus invented paper, which was later presented to Emperor Hedi (Hán Hòa Đế) of the Eastern Han dynasty (Đông Hán). Archaeology has recently contradicted this version because fragments of paper made from plant fibers have been found that are clearly older than Cai Lun’s time, some dating back to the reign of Wudi and others excavated from tombs at the end of the Western Han and the beginning of the Eastern Han. It is very common to find chronological inconsistencies that the Chinese deliberately wanted to introduce into their traditional history established until then by the dynasties, particularly those of Qin and Han, in Confucian orthodoxy and in the period of conquest and annexation of new territories if one continues to have a Cartesian mindset.

Chinese demiurges such as Fuxi (Phục Hi), Nuwa (Nữ Oa), Pangu (Bàn Cổ), Shennong (Thần Nông) were borrowed from southern populations. This is the case of the great Chinese scholar Ruey Yih-Fu, who sees in Fuxi and Nuwa a specific cultural trait of the Nan Man (Man Di) (Southern Barbarians), or that of Le Blanc, the translator of Huainanzi (Hoài Nam Tử). For the latter, the Fuxi-Nuwa cycle is a tradition of the kingdom of Chu (Sỡ Quốc). The sons of Han even introduced into their literature a creation myth of Pangu collected from the ancestors of Yao (Baptandier). The Chinese archaeologist Yan Wenming describes this as the unique product of multiple origins, or one must be like the famous sinologist Chang Kwang-Chih to speak of a phenomenon within a sphere of cultural interaction.

Until then, the sons of Han wrote with a brush or ink made from soot on wooden tablets, silk boards, or bamboo. It seems that according to some archaeologists, the manufacturing method that Cai Lun presented to Emperor Heidi in the year 105 was only the synthesis and improvement of previous experiences aimed at facilitating the gradual replacement of silk and bamboo by paper, which was less expensive in the face of increasing demands of that time.

Structure of the Tombs

At the beginning of the Western Han period, vertical pit tombs were still numerous. This architectural tradition is illustrated by the tombs of the Marquise Dai at Mawangdui, near Changsha (Hunan), those of Dabaotai near Beijing, and Fenghuangshan near Jiangling (Hebei). These were gradually replaced over the years by the horizontal tomb model that spread throughout the Han empire.

Many factors contributed to this change and gave funerary art a new brilliance. Besides the imposing dimensions of the burials, there is the richness of their funerary furnishings and the religious beliefs linked to the Han’s transition to the afterlife. For this reason, princes, nobles, large landowners, army officers, and wealthy merchants did not hesitate to display the privileges of their social position and function, which they hoped to maintain in the afterlife (renxun), and to show their fervor of piety and devotion towards the deceased by attempting to provide everything needed through funerary objects (or mingqi) (spiritual objects) (Minh Khí). Those produced under the Han reign were particularly refined. Endowed with symbolic meaning, they included miniature models of ritual vessels and musical instruments intended for rites and ceremonies, as well as agricultural buildings or dwellings.

Techniques and inventions under the Han

Under the Han, the Chinese wrote a lot: government reports, poems, historical accounts, a gigantic dictionary, and a nationwide census in the year 2 AD with 57,671,400 inhabitants. At the beginning of the Eastern Han, hemp paper, of poor quality, was used to wrap fish. From the 3rd century onwards, paper became the main writing medium in China. When the emperor traveled on his chariot, he was protected from the sun and rain by a circular canopy that could be closed thanks to a system of sliding metal ribs.

It is known that the sons of the Han used the wheelbarrow and pulley to move goods, while in agriculture, they used the treadle hammer to grind grains and ores. It was under the Han reign that the Chinese used water wheels for various purposes. Thanks to contact with the northern barbarians, the Xiongnu, Chinese artisans borrowed techniques from them, which they managed to master and produce objects of exceptional quality. This was discovered during excavations in princely tombs with chariot ornaments, tableware, jewelry, belt buckles, etc.

To guard against calamities such as earthquakes, the Chinese scholar Zhang Heng invented in 132 AD the world’s first seismometer to alert the Han court and indicate the direction of the earthquake’s epicenter. The invention of the odometer also belonged to him, along with the first rotating celestial globe. Porcelain was born in China, whose purity and whiteness justify the name given to it by the Italians in the 15th century as « la coquille nacrée (porcellana). » The main element in the composition of porcelain is kaolin, known during the Eastern Han period. Under their reign, porcelain began to experience significant growth. During the Western Han and earlier periods (the Warring States), the Chinese were able to create geographic maps painted on silk and stored in boxes. Sent by Prince Dan of Yan during the Spring and Autumn period (Xuân Thu), the hero Jing Ke planned to use a folded map to conceal a dagger and assassinate Qin Shi Huang Di. It was only in 1973 that the existence of these maps was discovered in tomb No. 3 of Mawangdui (168 BC). These (2 maps and a city plan) thus constitute the oldest maps in China and in the world. In the field of astronomy, Han China experienced remarkable development.

The astronomy text discovered in tomb 3 of Mawangdui (168 BC) accurately reports observations related to the movement of the five planets during the period 246-177 BC. The complete journey of Saturn across the sky is counted as 30 years, a figure not far from the 29.46 years given by today’s astronomers.

Jade is one of the most difficult stones to work with. Yet since the Neolithic period, Chinese lapidaries managed to skillfully carve jade, probably using quartzite pastes or garnets, which gives it exceptional artistic value with rings, circles, representations of dragons, etc. During the Shang period (Thương Ân dynasty), jade was intended purely for ornamental purposes. This is what archaeologists discovered in the tomb of Queen Fu Hao (755 jades found).

Then during the Western Zhou period, it became customary to cover the deceased with masks and breastplates made of several pieces. This is a sign of distinction or nobility by placing breastplates on the body of the deceased dressed in decorated silk. The masks and shrouds were not intended for decorative purposes but had a religious function in the quest for immortality under the Han.

Small jade amulets were used to seal the nine orifices of the deceased’s body to allow their spirit to live in the afterlife. However, the role of the jade bi, placed on the forehead of the King of Nanyue, Zhao Mo (Triệu Muội), is unknown. The shrouds of Emperor Wudi’s brother, Liu Shen, and his wife, Princess Dou Wan, found in Mancheng and composed of 2,498 jade plaques of various sizes sewn with gold thread, testify to the perfect mastery of Chinese lapidaries in creating such shrouds and luxurious ornamental objects from the Han period.

The Chinese were accustomed to lacquering a wide variety of supports. Some lacquered objects, notably a red wooden cup found in a tomb in Zhejiang, reveal their extraordinary craftsmanship as early as the Neolithic period (5th-4th millennia BCE). It should be noted that this region belonged to the kingdom of Wu (Ngô Việt), part of the ancient territory of the Baiyue before being annexed by the kingdom of Chu, which was later conquered by Qin Shi Huang Di during the unification of the empire. Is this their craftsmanship or that of the Bai Yue? In any case, following the example of the kingdom of Chu, the sons of Han demonstrate perfect mastery in the art of bending wood, creating original and stylized works of high quality that leave archaeologists speechless with admiration during their excavations.

These lacquers recall the motifs and intricate designs found on bronze vessels. They succeeded in making lacquer the flagship product under the Han dynasty. It is known that lacquered objects buried in tombs can be preserved for tens of centuries thanks to the presence of an enzyme acting as a protein catalyst (urushiol) on the thin film of the objects, which is heat-resistant and impermeable to water and corrosive acids. More than a hundred lacquered objects (trays, cups with ear-shaped handles (erbei), vases, etc.) have been unearthed at Mawangdui near Changsha (Hunan). Other original works in very good condition were recovered from the tomb of Marquis Yi of Zeng at Leigudun (Hubei).

Bibliographic references:

La Chine des Han. Histoire et civilisation. Office du Livre. 1982
Splendeur des Han. Essor de l’empire céleste. Editeur Flammarion. 2014
Chine ancienne. Des origines à la dynastie des Tang. Maurio Scarpari. Gründ.
Trésors de Chine millénaires mais intacts. National Geographic. Octobre 2001
La dynastie des Han. Vingt siècles d’influence sur la société chinoise. National Geographic. Février 2004.
Chine. La gloire des empereurs. Paris Musées. Editions Findakly.
La Chine des premiers empereurs. Editions Atlas. 1991
Splendeurs des Han. Essor de l’empire céleste. Editions des Beaux Arts. 2014.

Chronologie des Han orientaux

Han Wu Di empire: Art of living (VA)

j050807 Art, Chine, Histoire, Văn Hóa octobre 21, 2025octobre 21, 2025

Version vietnamienne

Version française

Under the Han dynasty, Chinese society was structured in such a way that only the literati and peasants were well respected compared to artisans and merchants, according to the Hanshu by Ban Gu in the 1st century. Yet, it was only the latter who benefited from the empire’s economic system despite a large number of restrictions imposed by the imperial power. The multiplication of private enterprises and the opening of trade routes (such as the Silk Road) allowed them to enrich themselves easily. They sold commodities and luxurious superfluous goods highly prized by the Han aristocracy and landowners. Thanks to funerary art, we are led to draw useful lessons about the art of living as well as entertainment of that era. Silk was reserved for the court, nobility, and officials, while linen was for the people, in their traditional costume adorned with accessories illustrating their social status. Silk experienced remarkable growth because it was the subject of luxury trade but was also used in the tribute system for the Xiongnu and vassal states. In 1 BC, silk gifts reached their maximum with 370 garments, 30,000 rolls of silk fabrics, and 30,000 jin of silk floss. Merchants took advantage of exchanges to launch a lucrative trade with foreigners, particularly with the Parthians and the Romans.

Private workshops competed with imperial workshops.
Funerary banner found in Madame Dai’s coffin

This encouraged silk production and increased regional diversity. The weaving demonstrates a high level of technical skill, as a silk shirt measuring 1.28 meters long with a wingspan of 1.90 meters found in the tomb of Marquise Dai weighed only 49 grams. Besides the silk banner covering the deceased’s coffin and decorated with paintings illustrating Taoist cosmology, silk manuscripts were also discovered (Yijing (Di Kinh), two copies of Daodejing (Đạo Đức Kinh), two medical treatises, and two texts on Yin-Yang, as well as three maps in one of the three Mawangdui tombs, some written in a mixture of lishu (scribe script) and xiaozhuan (small seal script) dating from the reign of Gaozu (Hán Cao Tổ), others entirely in lishu dating from the reign of Wendi. Despite its high cost, silk was preferred because it is more manageable, lighter, and easier to transport compared to wooden tablets. Under the Han, lacquerware, whose craftsmanship is still considered refined, began to fill the homes of the wealthy. These, imitating the aristocracy of the Chu kingdom, used lacquered wooden tableware, most often red on the inside and black on the outside with enhanced painted motifs; these colors corresponded well to those of Yin (black) and Yang (red).

The same applies to trays and boxes intended for storing folded clothes, toiletries, manuscripts, etc. For princely families, jade replaces lacquer. As for the common people, ceramics are used along with wood for their tableware. Resembling individual circular or rectangular trays, low tables, generally on legs, are used to serve meals. These are well stocked with dishes, chopsticks (kuaizi), spoons, ear-handled cups (erbei) for drinking water and alcohol. Regarding staple foods, millet and rice are the most appreciated cereals.

Millet is reserved for festive days in northern China, while rice, a product of the ancient kingdom of Chu, is confined to southern China as it is considered a luxury product. For the poor, wheat and soybeans remain dominant in their meals. Chinese cuisine is roughly the same as it was during the Qin era. Geng, a type of stew, remains the traditional Chinese dish where pieces of meat and vegetables are mixed. However, following territorial expansion and the arrival and acclimatization of new products from other parts of the empire, innovations gradually begin to appear in the making of noodles, steamed dishes, and cakes made from wheat flour.

The same applies to trays and boxes intended for storing folded clothes, toiletries, manuscripts, etc. For princely families, jade replaces lacquer. As for common people, ceramics are used along with wood for their tableware. Similar to individual circular or rectangular trays, low tables, generally with legs, are used for serving meals. These are well stocked with dishes, chopsticks (kuaizi), spoons, ear-handled cups (erbei) for drinking water and alcohol. Regarding staple foods, millet and rice are the most appreciated cereals.

Roasting, boiling, frying, stewing, and steaming are among the cooking methods. The mat is used for sitting by all social classes until the end of the dynasty. It is held in place at the four corners by small bronze weights shaped like curled-up animals: tigers, leopards, deer, sheep, etc. To alleviate the discomfort caused by kneeling on the heels, lacquered wooden backrests or armrests are used. The mat is also used in central and southern China by modest people for sleeping. However, in northern China, because of the cold, one must use a kang, a kind of earthen bed covered with bricks and topped with mats and blankets. Beneath this kang, there is a system of pipes that distribute heat maintained from a stove located inside or outside the house.

Leisure and pleasures were not forgotten either during the Han period.

Thanks to texts, we know that the musical tradition of Chu held an important place in the Han court, which continued to appreciate it. According to the French sinologist J.P. Diény, the Han preferred above all other music that which made one cry. The favorite themes in songs revolved around separation, the passage of time, and pleasures.

It is in the princely tombs that one discovers the figurines of dancers (mingqi) (minh khí). These reveal, through their gestures, the skill of tracing arabesques in the air with the long sleeves of their robes. The dances, based on the movements of the garments caused by the twisting of the body and the arms, give the dancer, accompanied by sometimes melancholic singing, a vivid portrait of Han choreographic art. For the latter, the family is, in the Confucian conception, the basic unit of the social system around which ancestor worship, rites, banquets, and weddings take place, providing throughout the year many occasions and pretexts for music to accompany them and make life harmonious. Being symbols of authority and power, bronze chimes cannot be absent. They are frequently used in ritual ceremonies but also in court music. Thanks to archaeological excavations, it is known that the life of Han princely courts was punctuated by banquets, games, and concerts accompanied by dances and acrobatics. As for entertainment, it was reserved exclusively for men. Liubo (a kind of chess game) was one of the most popular games of the time, along with dice games that could have up to 18 faces. It is better to play than to remain idle, this is the advice of Confucius given in his « Analects. »

Unlike the archaeology of earlier periods, that of the Han allows us to access the realm of the intimate, such as women’s makeup. They used foundation made from rice powder or white lead to paint their faces. Red spots were applied on the cheekbones, dark circles under the eyes, beauty marks on the cheek, a touch of color on the lips, etc. The education of the young was a priority during the Han period. From childhood, obedience, politeness, and respect for elders were instilled. At ten years old, the boy began receiving lessons from a teacher. He had to study the Analects of Confucius (Lunyu), the Classic of Filial Piety (Xiao jing), etc., before moving on between the ages of fifteen and twenty to reading the Classics. Considered inferior to men, women were obliged from a young age to learn silk work, cooking, and to possess the major qualities taught to them: gentleness, humility, self-control. They had to submit to the three obediences (Tam Tòng): as a child to their father, as a wife to their husband, as a widow to their son. They could be married around 14-15 years old to ensure the continuity of the family lineage. Despite these Confucian constraints, women continued to exercise real power within the family structure, particularly in the relationship between mother and son.

The concern to honor the deceased led the Han, particularly those of the West, to create extravagant tombs and true treasures such as jade burial suits in the quest for immortality. This is the case with the tomb of Emperor Wudi’s father, Han Jing Di. So far, archaeologists have already extracted more than 40,000 funerary objects around the emperor’s mound. It is expected that this entire funerary complex will yield between 300,000 and 500,000 objects because, besides the mound, there are two distinct pits left to explore: those of the empress and the emperor’s favorite concubine, Li. According to a Chinese archaeologist in charge of this exploration, it is not the number of objects discovered that is important, but rather the significance of each of the findings recovered in this funerary complex. It is believed that the Western Han were accustomed to valuing truly grandiose funerary monuments despite their frugality, revealed through a series of objects that are much smaller than those found in Qin tombs.

Chronologie des Han occidentaux (Suite)

Han Princes Tombs

j050807 Art, Chine, Histoire, Lịch sử octobre 21, 2025octobre 25, 2025

Vietnamese version
French version

Similar to their predecessor Qin Shi Huang Di, the emperors of the Han dynasty sent emissaries during their reign in search of paradisiacal places with the aim of seeking immortality and accessing the divine world. These mythical lands are often associated with Penglai Island (đảo Bồng Lai) located to the east and Mount Kunlun (Côn Lôn) to the west in the beliefs of the Han era. It is the mountain where the Queen Mother of the West (Tây Vương Mẫu) (Xiwangmu) resides, who possessed the elixir of immortality. This is why her presence is recurrently found in the decoration of Han tombs. This testifies not only to her popularity but also to the Taoist conception related to the prolongation of life beyond death. According to some unverified and unjustified rumors, Zhang Qian was initially tasked by Wudi to search for immortality recipes near Mount Kunlun, the western abode of the immortals. Always dressed in a long tunic, they have an elongated and angular face, a wide mouth above a pointed chin, arched eyebrows, and large ears, which gives them a rather strange silhouette and an emaciated appearance. Once the dao is reached, they have wings on their shoulders. In the Taoist conception of the afterlife, to preserve the physical integrity of the deceased and the immortality of their soul, the nine orifices of their body must be sealed with gold and jade pieces (mouth, ears, eyes, nostrils, urethra, rectum).

Then the deceased must be made to wear a mask or a jade suit whose use is governed by a very strict hierarchical protocol. For emperors, the jade suit is sewn with gold threads. As for kings and other less important dignitaries, their jade suit only has threads of silver or copper. The use of the suit reflects the Han belief in the soul’s perpetuity in the afterlife because jade is attributed with apotropaic properties that help promote the soul’s immortality.

During the Han period, the dualistic conception of the soul was mentioned in several Chinese texts such as the Huainanzi by Liu An (Hoài Nam Tử). Each individual has two souls: one called hun that goes to heaven and the other called po that physically disappears with the deceased. To prevent the hun soul from escaping through the facial orifices, the mask or suit proves indispensable.

Is this dualistic conception of the soul truly Chinese or borrowed from another civilization, that of the Baiyue? It is found among the Mường, the cousins of the Vietnamese, living in the most remote corners of the mountainous regions of Vietnam. For the Mường, there are several souls in a human being which they call wại. These are divided into two categories: wại kang (the splendid souls) and wại thặng (the hard souls). The former are superior and immortal while the latter, attached to the body, are evil. Death is only the consequence of the escape of these souls.

It is important to recall that the culture of the kingdom of Chu (Sỡ Quốc), conquered by Qin Shi Huang Di during the unification of China, had a particular originality, its own language, that of the Bai Yue. From the Qin-Han period onwards, there existed an imperial institution, the fangshi, who were local scholars considered magicians specialized in star rites and government recipes.

Their role was to collect, each in their own territory, ritual procedures, beliefs, local medicines, systems of representation, cosmologies, myths, legends, as well as local products, and submit them to the political authority so that it could decide whether to retain them or not and incorporate them in the form of regulations with the aim of increasing imperial power in an ethnologically very diverse nation and providing the emperor with the means for his divine vocation. Everything had to be collected and added to the service of the Son of Heaven in order to establish his legitimacy over recently conquered barbarian territories.

___This is one of the characteristic traits of Chinese culture: It knows how to accept and absorb foreign cultures without ever showing signs of wavering or cultural modifications.___

This is what the famous 20th-century Chinese philosopher Liang Shuming wrote in the introduction to his work entitled « The Main Ideas of Chinese Culture » (translation by Michel Masson). This echoes the following remark made by the French ethnologist and sinologist Brigitte Baptandier in her conference text during an APRAS study day on regional ethnologies in Paris in 1993:

Chinese culture thus formed over the centuries as a kind of mosaic of cultures. It requires a slow infusion of barbarian blood into China, adapting this beautiful phrase of the historian F. Braudel for France with the barbarians.

The Boshanlu incense burners (incense burners shaped like Mount Bo) were meant to represent the mythical mountains bathed in clouds and qi vapors (vital cosmic energy). The popularity of these incense burners was largely due to Han thought on immortality and the cult of sacred mountains.

Boshanlu

According to the estimate of the dean of Chinese archaeologists Wang Zhongsu, since 1949 more than 10,000 tombs have been excavated from the Han dynasty alone. Thanks to major archaeological discoveries from the tombs of Lady Dai and her son at Mawangdui (Changsha, Hunan) (168 BC), or the tomb of Emperor Jindi’s son, Prince Han Liu Sheng and his wife Dou Wan (Mancheng, Hebei) (113 BC), as well as the tomb of Zhao Mo, grandson of Zhao Tuo and king of Nanyue (Xianggang, Guangzhou) (120 BC), archaeologists have begun to better understand Han art through thousands of exceptional objects made of jade, iron, and bronze, ceramics, lacquerware, etc. These testify to the opulence and power of the princely courts under the Han. They are sometimes unique specimens revealing not only exquisite technical craftsmanship and the preciousness of the materials but also regional particularities.

During the excavations, archaeologists observed that there is a break in Chinese art, a profound change historically corresponding to the development of the unified empires (Qin and Han) and contact with foreign influences. The presence of secular objects, particularly bronze vessels commonly found during the Zhou period, gave way to the development of figurative art and pictorial representations. There is undoubtedly a notable influence from other cultural spheres in the field of Han art, especially in material culture. From then on, ancestor worship no longer took place in temples as it had during the Bronze Age but occurred within the tombs and in sanctuaries near them. Moreover, like Emperor Qin Shi Huang Di, the Han emperors and their princes tended to make the tomb a replica of their earthly royal residence.

This concept dates back to the Zhou period and was frequently illustrated in the funerary practices of the elites of the Chu kingdom. Similar to the latter, the Han believed in the soul’s continuity in the afterlife. The vision of death was considered a continuation of life. This belief remains alive today in China during the Qingming Festival, with sacrifices offered to ancestors: fake money and funerary objects burned.

It is for this reason that during excavations, everything they owned in their lifetime is found: favorite objects, terracotta figurines representing their household staff, as well as jade shrouds intended to reduce death to nothingness. The imperial tombs of the Han are marked by the presence of a high artificial mound located within a rectangular enclosure where the burials and ancillary pits are also found. The structure of their tombs becomes increasingly complex and often rivals that of their palaces, with separate pits each having a distinct function (storehouse, stable, kitchen, banquet hall, etc.). This is the case of the Liu Qi site, known as Emperor Jindi, and his wife, Empress Wang, in the suburb of Xi’an. It is in these pits that luxury items (vases, basins, incense burners, mirrors, weights for mats, cauldrons, lamps, daggers, etc.) or everyday items (grains, fabrics, meat, etc.) of the deceased are found, leaving archaeologists dumbfounded and silent with admiration, alongside terracotta figurines (or mingqi). These can be either figurines of domestic animals or human statuettes.

Thanks to the Silk Road and Chinese expansion, a large number of regional artistic traditions, foreign fashions, and new products contributed to the artistic flourishing of the Han. Cosmopolitanism certainly played an important role at that time.

The splendor of luxury objects found in tombs reveals not only the grandeur and refinement of princely courts but also a taste for exoticism. The dances and music of Chu, the songs of Dian, and the art of Central Asian minstrels renew the court’s entertainment. Contacts with the arts of the steppe promote the enrichment of the decorative repertoire.

Similar to jade, bronze was one of the materials highly prized by the Chinese. During the Han period, the popularity of bronze began to decline because for ancestor worship, there was no longer a need for complete sets of ritual bronze vessels, and lacquer objects imitating those of the kingdom of Chu were preferred instead. The latter had frequently decorated them with motifs or figures of great imagination according to its own mythology during the Warring States period.

Despite the visible decline in the tombs of Han princes, bronze was still widely used in chariot ornaments and luxury objects found

[Return Han Dynasty]

[Reading Art of living]

Han Wu Di empire: Annexion (VA)

j050807 Art, Chine, Histoire, Lịch sử octobre 21, 2025octobre 21, 2025

Vietnamese version
French version

At the time when Zhang Qian was tasked in the year -126 with seeking alliances to encircle the Xiongnu, they continued to launch increasingly deadly raids, resulting in several thousand Chinese dead or captive living in the frontier commanderies (Dai, Yanmen, or Shang) in northern China. This forced Wudi, now more confident in consolidating his power and his rear positions, to adopt a new policy towards these « barbarians. » From then on, Chinese offensives aimed at preventing the Xiongnu from concentrating on the edge of Chinese territory became more frequent.

The first success occurred in the autumn of -128 in the Yuyang region with Wei Qing, the new hero of the Chinese army. This was followed by other brilliant and decisive conquests in the spring of -121, led by Huo Qubing, the son of Wei Qing‘s elder sister and « champion of the army, » who was exceptionally granted the title of Guanjun by Wudi. He chose a new tactic of striking like lightning at the head of the Xiongnu armies deep within their territory, which allowed the Chinese to reconquer the Ordos, the entire area south of the Yellow River loop (Hoàng Hà), to establish the commanderies of Shuofang and Wuyuan, and to deport people into the conquered zones with the aim of providing significant long-term logistics to the army in pursuing enemies into other distant and unknown regions.

The empire of Wudi had the means to implement this colonization policy with a population of 50 million inhabitants at that time. It is estimated that more than 2 million Chinese were relocated under Wudi’s reign along the northern border. This policy paid off because these agricultural colonies definitively became, a few years later, the reliable bulwark of China against these « barbarians. » This reminds us of the policy of the Vietnamese in the conquest of Champa and the Mekong Delta and that of the Chinese in today’s Tibet. The incessant harassment by the Xiongnu, agitated like wasps disturbed from their nests, forced Wudi to change tactics by now prioritizing the northern front and temporarily abandoning all his territorial ambitions in the southwest of his empire in the Yunnan region and in the kingdom of Nanyue (Nam Việt), which once included northern Vietnam.

Thanks to the following unchanging strategy:

1°) Attack and push back the Xiongnu as far as possible into their territories by surprise.

2°) Deport populations affected by floods or condemned people into the conquered areas of their Xiongnu adversaries and create new commanderies there. This is the case of the commanderies of Jiuquan, Dunhuang, Zhangye, and Wuwei along the Gansu corridor.

3°) Weaken the Xiongnu by playing the division card and attract the new Xiongnu allies with the tribute system. (creation of five independent allied states (or shuguo) serving as a buffer between his empire and the enemy Xiongnu under his reign)

Wudi thus succeeded in slowing down the momentum of the belligerent Xiongnu. They were forced to transfer their headquarters near Lake Baikal (Siberia) and loosen their grip on all of Eastern Turkestan.

This allowed Wudi to have free hands and regain the expansionist desire towards the South and Northeast to secure trade and gain other allies since Zhang Qian had tried to hint at the existence of a direct route to reach the kingdom of Shendu (India) from the kingdom of Shu (conquered by Shi Huang Di during the Spring and Autumn period (or Chunqiu, 722-453 BC). Zhang Qian had this instinctive deduction during his stay in Daxia (Bactria) where he discovered the products of Shu (bamboo, fabrics, etc.) transported via this direct access route. Wudi tried to reuse the same strategy he had chosen for the Xiongnu.

Annexation of the Southern Kingdoms

Taking advantage of the dissent among the Yue and the death of the king of Nanyue Zhao Yingqi (Triệu Anh Tề), Wudi found the opportunity to incorporate the kingdom of Nanyue into his empire. Since the new king Zhao Xing (Triệu Ái Đế) was only 6 years old, the regency fell to his mother, a Chinese woman named Jiu (Cù Thị). She never hid her attraction to her former homeland as she was very unpopular with her Yue subjects. Wudi tried to bribe her by proposing a deal aimed at incorporating the kingdom of Nanyue into his empire in exchange for royal titles. This plan was aborted due to a coup organized by the prime minister Lü Jia, supported largely by the Yue. This treacherous queen, her son, the new king, and the Han officials were massacred by Lü Jia and his Yue supporters. They installed the new king Zhao Jiande (Triệu Dương Đế), whose mother was a Yue. Furious, Wudi could not let such an affront go unpunished when he had the opportunity to definitively appropriate a region known for its natural wealth and for its ports Canton and Hepu facilitating access to the South Sea. According to Chinese merchants, the economy was flourishing in Nanyue because it had not only pearls, rhinoceros horns, and turtle shells but also precious stones and tree essences. These exotic products would thus become fashionable items at the Han court.

The military expedition was led by General Lu Bode (Lộ Bác Đức) with one hundred thousand sailors from tower ships sent to the site to suppress the Nanyue revolt. He was assisted in this mission by Yang Pu (Dương Bộc), known for his cruel and ruthless nature towards his victims like a hawk on its prey. However, magnanimous Lu Bode played on his reputation and invited his enemies to surrender. He managed to gain the allegiance of the Yue at the end of the military confrontation. As for Lü Jia and his young king Zhao Jiande, they were captured in the spring of 111 BC during their escape. Their heads were displayed at the north gate of the Chang An (Trường An) palace. Known for its regional supremacy, the defeat of Nanyue sounded the death knell for Yue hopes and forced others to submit to the Han. This was the case for the Western Ou (Tây Âu) and the king of Cangwu (Guangxi) (Quảng Tây), as well as the Yelang kingdom (Dạ Lang), which at that time straddled the territories of Guizhou (Quí Châu) and Guangxi. Northern Vietnam was also occupied by the Chinese, who attempted to push their advantage as far as Rinan in Annam.

Wudi divided Northern Vietnam into two commanderies: Jiaozhi (Giao Chỉ) and Jiuzhen (Cửu Chân). The administrative capital of Jiaozhi was initially at Miling (Mê Linh), then later transferred to Lũy Lâu in Bắc Ninh province.

Faced with the disintegration of Minyue (Mân Việt) and the resistance of part of its population (Dong Yue) (Đông Việt), which Wudi considered a source of future trouble, he did not hesitate to use drastic measures. He issued a decree allowing the population of this kingdom to be emptied in 111 BC by deporting all the natives to another area located between the Huai River and the Yangtze River.

Thanks to the conquest of the Yue and Yelang territories, Wudi succeeded in making contact for the first time with the kingdom of Dian and understanding its importance. He soon sent envoys there to convince King Changqian of this kingdom to come to Chang’an to pledge allegiance. Faced with Changqian’s reluctance, Wudi ordered the liquidation of all hostile tribes, particularly the Laojin and Mimo, who attempted to block the southern route mentioned by Zhang Qian to reach Daxia and Central Asia. It was reported that more than twenty thousand enemies were killed or captured during this intervention. King Changqian of Dian was forced to surrender with his subjects. Instead of punishing him, Wudi spared him due to his distant Chinese ancestry and, like the king of Yelang, gave him the royal investiture seal to administer the annexed territory. His kingdom was henceforth transformed into the commandery of Yzhou in 109 BC. Thus ended the annexation of southwestern China (Yunnan) by Wudi.

According to the historian Sima Qian, the issue of relations between the Chinese and the Southwestern barbarians arose because someone saw a « ju » sauce in Panyu (Canton) and the people of Daxia possessed bamboo canes from Qiong (a Southwestern tribe) to humorously recall that Wudi was initially interested only in the existence of the southern route to Daxia for trade. The colonization of the South began to gain momentum while allowing the local Yue aristocracy greater autonomy, as had been granted to the king of Dian. Meanwhile, to separate the Xiongnu from their tributaries, the Wuhuan and Donghu horse herders, Wudi’s army was soon established in Manchuria. Between 109 and 106 BC, Wudi’s army occupied the northern half of the Korean peninsula and established four commanderies there: Letun in the northwest, Zhenfan on the west coast, Lintu in the east, and Xuantu in the north.

After a long reign of 54 years, Han Wudi died in 87 BC, leaving China drained and ruined, much like Louis XIV left France eighteen centuries later. While the military campaigns led by Wudi brought the Han dynasty to the height of its glory and power, they exhausted the public finances. The beginning of his reign corresponds to the Yang period during which the people had enough to eat, as Sima Qian wrote in his historical memoirs. The grain stores were well filled, as was the public treasury.

The empire was stable. This was largely due to the effort of its predecessor Jing Di to govern throughout a 17-year reign according to the Taoist precept: Rule with minimum intervention. (Wu wei er zhi). Corvées and taxes were greatly reduced. Unfortunately, the splendors of the court accompanied by expensive diplomacy towards the Xiongnu and vassal countries (tribute system) and annexationist policies swallowed up all the human and economic wealth of the country, which allowed Yang to shift into Yin, where landowners (nobles and officials) monopolized all the irrigated lands by buying them at low prices from impoverished peasants. The situation was catastrophic: the rich got richer, the poor got poorer. The people of the capital Luoyang lived in excess and insolence, wearing fine brocades, pearls, and jade, while the fate of the poor worsened, some preferring to become private or government slaves. Disasters and floods spared the country no more. Meanwhile, intrigues and debauchery multiplied at the Han court at the end of the 1st century. Imperial power was weakened by various factions, rivalries between imperial wives, and the machinations of their relatives, which allowed Wang Mang, an ambitious regent minister, to take advantage by poisoning the young Emperor Pingdi (Han Bingdi) (9 years old) in the year 5 AD and usurp the throne with the help of his aunt, Empress Dowager Wang of the empire.

[Reading: Tomb of the Han princes: on quest of immortality]

[Return Han Dynasty]

← Précédent