Littérature

La litterature vietnamienne.

The challenge (Thách Thức)

j050807 Histoire, Littérature, Traditions, Văn Hóa , ,

defi

The challenge

French version
Vietnamese version

This word is not unfamiliar to the Vietnamese. On the contrary, it is synonymous to perseverance, resistance, ingenuity and confrontation for these frail people whose feet have been burried in the rice fields’ mud since the dawn of time. They never stop at taking up, from generation to generation, the challenge incessantly imposed by the excesses of a harsh and inhospitable nature and by the Midle Empire, their big brother and hereditary enemy at the border. The Vietnamese dedicated to the latter a surprising admiration but at the same time pledged an implacable resistance in the goal of keeping their national independence and cultural traits. China has many times tried to assimilate Vietnam during its millennial domination but it succeeded in blurring the particularities without making them disappear completely. It was quick to be aware of that, because on any favorable occasion, the Vietnamese displayed their resistance and difference. They even tried to confront the Chinese in the field of literature. That has been reported in a great number of accounts that keep on to be plentiful up until now in the history of Vietnamese literature.

According to what was said, after having succeeded in putting down the revolt of the two sisters Trưng Trắc Trưng Nhị and pacifying Giao Chỉ ( ancient country of the Viet ), Chinese General Ma Viện( MaYuan ) of the Han dynasty erected in 43 at the Sino-Vietnamese border a pillar several meters high bearing the following notice:

Ðồng trụ triệt, Giao Chỉ diệt
Ðồng trụ ngã, Giao Chỉ bị diệt.

Vietnam would disappear forever with the fall of this pillar.

To avoid the pillar’s fall, the Vietnamese tried to strengthen it by throwing, as they walked by, a piece of soil around that huge column, and thus progressively helped in building a mound making the mythical pillar disappear.

To be ironic about the Vietnamese’s fear and worry of losing their country, the Ming emperor did not hesitate to use unfriendly terms to arrogantly tell the Vietnamese envoy Giang Văn Minh ( 1582-1639 ) during a reception:

Ðồng trụ chí kim đài dĩ lục

This Bronze pillar is now buried in green moss

to remind Giang Văn Minh of the putting down of the Trung sisters’ revolt and the pacifiaction of his country by the Chinese. Remaining unruffled, Giang Văn Minh responded with a surprising insight and an energetic and courageous determination:

Ðằng giang tự cổ huyết do hồng
That Ðằng river was then blended with red blood.

This was not the first time such a litterary competition took place. Under the reign of king Lê Ðại Hành ( The Great Expediter ), monk Lạc Thuận had an opportunity to catch the admiration of Chinese ambassador Li Jiao ( Lý Giác ) whom he helped cross the river by posing as a boatman.

He was quick to complete the four-versed poem started first by Li Jiao who saw two wild geese playing on the water wave crests:

Ngỗng ngỗng hai con ngỗng
Ngữa mặt nhìn trời xanh
Goose, goose, the two geese
Looking up the blue sky they tease

by the following two verses:

Nước biếc phô lông trắng
Chèo hồng sóng xanh khua

Bluish green water contrasts white feather
Showing pink feet splitting blue waves over.

It is shown not only the rapidity of monk Lac Thuan’s improvisation but also his ingenuity of placing in parallel the ideas and the words to be used in this four-versed poem.
But obviously credits on the confrontation finally go to to the learned Mạc Ðỉnh Chi because he knew how to show during his stay in China his capability of resistance and his talent of knowing how to cleverly answer all questions s and avoid all traps. He was sent to China (1314) by king Trần Anh Tôn after the latter had defeated the army of Kubilai Khan’s Mongols with general Trần Hưng Ðạo. Because of an unexpected delay, he could not show up on time at the gate of the fort at the Sino-Vietnamese border. The mandarin in charge of the supervision of the fort agreed to open the gate if f only Mạc Ðỉinh Chi could appropriately parallel the mandarin’s sentence containing 4 words « quan ».

Quá quan trì, quan quan bế,
nguyện quá khách quá quan
Qua cữa quan chậm, cữa quan đóng,
mời khách qua đường qua cữa quan.

Late at passing the gate, the mandarin gate is closed,
Passing pedestrian please pass the gate.

Unruffled at this litterary challenge, he replied to the mandarin with a surprising ease by the following sentences:

Xuất đối dị, đối đối nan, thỉnh tiên sinh tiên đối.
Ra câu đối dễ, đối câu đối khó
xin tiên sinh đối trước

Easy to pose the sentence, difficult to parallel it.
Parallel sentence poser please pose first.

It is noted that in this reply, there are not only the word « đối » that is repeated 4 times in parallel with the word « quan », but also the virtuosity of respecting the rhymes and the rules in composing parallel sentences by Mạc Ðỉnh Chi in his verses while making it known to the mandarin the situation he was tangled up with. This enormously pleased the Chinese mandarin who was quick to to open the fort gate and greet him with great pomp. This incident was reported to the Peking court and was fast to bring desire to the best Chinese learned mandarins to measure up with him in literary field.

One day, he was riding his mule in the capital city of Peking. The mule did not go fast enough, which annoyed a Chinese mandarin who followed him on his way. Irritated by the disturbing slowliness, the mandarin turn to him saying with an arrogant and contemptuous tone:

Xúc ngã ky mã, đông di chi nhân dã, Tây di chi nhân dã?
Chạm ngựa ta đi là người rợ phương Ðông hay là người rợ phương Tây?

Slowing my horse is the barbarian from the East or from the West?

That mandarin took what he had learned in the book Mencius ( Mạnh Tử )(1) to refer to the barbarians, those who do not possess the same culture of the Midle Empire by using the words « đông di ». Surprised by the hurting remark while he knew that China was at that time governed by by the nomad tribes, the Mongols, Mạc Ðĩnh Chi replied with his black humor:

Át dư thừa lư, Nam Phương chi cường dư, Bắc phương chi cường dư
Ngăn lừa ta cưởi, hỏi người phương Nam mạnh hay người phương Bắc mạnh?

Impeding my mule is the strong people from the North or from the South?

Mạc Ðỉnh Chi also took what he had learned from the book Trung Dung (2) to remind the mandarin that he was not sure that the people from the North were stronger than those from the South. The mandarin turned pale of shame and was so vexed by the spirited and spontaneous reply that he was forced to drive off. Another time, in a discussion with Mạc Ðỉnh Chi and wanting to know his character, the Yuan emperor read him the following phrase:

Nhật hỏa, vân yên, bạch đáng thiêu tàn ngọc thỏ
Mặt trời là lửa, mây là khói, ban ngày đốt cháy vần trăng

Daytime, the sun being fire, the clouds being smoke burn up the moon.

The emperor wanted to show his power by comparing himself with the sun and in making it known to Mạc Ðỉnh Chi that Vietnam is comparable to the moon would soon be wiped out and dominated. Unruffled, Mac Ðỉnh Chi replied in firm and courageous terms:

Nguyệt cung, kim đạn, hoàng hôn xa lạc kim ô
Trăng là cung, sao là đạn, chiều tối bắn rơi mặt trời.

Nightime, the moon being crossbow, the stars being projectiles shoot down the sun.

Thus the Yuan emperor Kubilai Khan ( Nguyên Thê’ Tổ ) had to recognize his talent and granted him the title  » ( Lưỡng Quốc Trạng Nguyên  » ( Doctor of both countries ) for China as well as for Vietnam. this rendered some Chinese mandarins jealous. One of them tried to humiliate him one day by treating him as a bird because of the tone of the monosyllabic language; the Vietnamese give the impression of chirping when they speak:

Quích tập chi đầu đàm Lỗ luận: tri tri vi tri chi, bất tri vi bất tri, thị tri
Chim đậu cành đọc sách Lỗ luận: biết thì báo là biết, chẳng biết thì báo chảng biết, ấy là biết đó.

Birds gather on the branch to study the book Dialogs: What we know we say we know, what we don’t we say we don’t, we know it though.

It was a way to recommend Mac Ðĩnh Chi to show more humility and to behave like a man of Confucian quality ( junzi ). Mac Ðĩnh Chi replied in treating him like a frog because the Chinese have the habit of clicking the tongue when drinking and speaking loudly:

Oa minh trì thượng đọc Châu Thư: lạc dữ đọc lạc nhạc, lạc dữ chúng lạc nhạc, thục lạc.
Châu chuộc trên ao đọc sách Châu Thu: cùng ít người vui nhạc, cùng nhiều người vui nhạc, đằng nào vui hơn.

Frogs assemble in the pond to learn the work Chou Ching : they enjoy blaring alone, they enjoy blaring together, they’re blaring anyhow.
It’s a way to recommend the Chinese mandarin to have a keen mind in order to be able to have the right behavior and a more fair judgment.

In spite of the literary confrontation, Mac Ðĩnh Chi was very much appreciated in China. He was assigned by the Yuan emperor to write the funeral oration in honor of the passing away of a Mongolian princess. Due to the respect that the Chinese traditionally maintained toward talented Vietnamese people, especially the scholars having unprecedented erudition and keen minds, the learned Nguyễn Trãi was saved in extremis by the great steward Houang Fou ( Hoàng Phúc ). He was seen by Chinese generalissimo Tchang Fou ( Trương Phụ ) as a captive to be eliminated, a dangerous and harmful to the Chinese politics of expansion in Vietnam. He was retained by Tchang Fou during his stay at Ðồng Quang ( ancien name of Capital Hà-Nội before he could join the cotton clothed hero Lê Lợi later at Lam Sơn. Without the magnanimous and protective gesture of the eunuch Hoang Fou, Lê Lợi would not have been able to defeat the Ming because it was Nguyễn Trãi, the godsent adviser and eminent strategist that Lê Lợi relied upon to run the guerilla during his ten years struggle against the Chinese.

This literary confrontation began to blurr progressively with the arrival of the French in Vietnam and stopped definitively when emperor Khải Ðịnh decided to put an end to the Vietnamese system of mandarinal contest up until then copied from the Chinese one and based essentially on the Four Classics (3) and the Five Cannons (4) of the wise Confucius (Tứ Thư Ngũ Kinh).

intro1

The last mandarinal contest was organized at Huế in 1918. Another system of recruitment in the French way was proposed at the colonial l period. From then on, Vietnam has no longer the opportunity to measure up literarily with China and to show her its difference, its intellectual resistance and its cultural traits.

(1) : Jou philosophy of first plan of 4th century B.C.
(2) : The Middle-Of-The-Road, one of the basic works of Chinese education.
(3) : The Great Studies, ( Ðại Ho.c ), Middle-Of-The-Road ( Trung Dung ), Dialogs ( Luận Ngữ ) and Mencius’s Book ( ( Sách Mạnh Tử ).
(4):The Book of Odes ( Kinh Thi ), The Historic Documents( Kinh Thư ), The Book of Mutations ( Kinh Dịch ) The Rites( Kinh Lễ ), Springs and Autumn ( Kinh Xuân Thu ).

Le défi (Thách Thức)

j050807 Culture, Littérature, Văn Hóa , ,

English version

Version vietnamienne

Le défi

Ce mot n’est pas étranger aux Vietnamiens. Par contre, il est synonyme de la persévérance, de la résistance, de l’ingéniosité et de la confrontation pour ces gens frêles, les pieds enfouis dans la boue des rizières depuis la nuit des temps. Ceux-ci ne cessaient pas de relever, de génération en génération, le défi imposé incessamment par les intempéries d’une nature ingrate et inhospitalière et par l’Empire du Milieu, leur grand frère limitrophe et leur ennemi héréditaire. Les Vietnamiens vouaient à ce dernier une admiration étonnante en même temps une résistance implacable dans le but de garder leur indépendance nationale et leurs spécificités culturelles. La Chine tenta de siniser à maintes reprises le Viêt-Nam durant sa domination millénaire mais elle réussit à estomper les particularités sans les faire disparaître complètement. Elle ne tarda pas à s’en apercevoir car à chaque occasion favorable, les Vietnamiens affichaient leur résistance et leur différence. Ils cherchaient à affronter même les Chinois dans le domaine littéraire. Cela a été rapporté par un grand nombre de récits continuant à abonder encore jusqu’à nos jours dans l’histoire littéraire vietnamienne.

Selon l’on-dit, après avoir réussi à mater la révolte des deux sœurs Trưng Trắc Trưng Nhị et de pacifier le Giao Chỉ (l’ancien pays des Viets), le général chinois Mã Viện (Ma Yuan) de la dynastie des Han édifia en 43 à la frontière sino – vietnamienne un pilier haut de plusieurs mètres et portant l’écriteau suivant:

Ðồng trụ triệt, Giao Chỉ diệt
Ðồng trụ ngã, Giao Chỉ bị diệt.

Le Vietnam disparaîtrait pour toujours avec la chute de ce pilier.

Pour éviter sa chute, chaque Vietnamien tenta de le consolider en jetant, à chaque passage, un morceau de terre autour de cette colonne colossale, ce qui permit d’édifier progressivement un monticule faisant disparaître ainsi ce pilier mythique.

Pour ironiser sur la peur et l’angoisse des Vietnamiens de perdre leur patrie, l’empereur des Ming n’hésita pas à s’adresser arrogamment au délégué vietnamien Giang Văn Minh (1582-1639) lors d’une réception, avec des termes inamicaux:

Ðồng trụ chí kim đài dĩ lục
Le pilier en bronze continue à être envahi par la mousse verte.

pour rappeler à Giang Văn Minh l’écrasement de la révolte dirigée par les sœurs Trưng Trấc et Trưng Nhị et la pacification de son pays par les Chinois. Imperturbable, Giang Văn Minh lui répondit avec une perspicacité étonnante et une détermination énergique et courageuse :

Ðằng giang tự cổ huyết do hồng
Le fleuve Bạch Ðằng continue à être teinté avec du sang rouge.

pour rappeler à l’empereur des Ming les victoires éclatantes et décisives des Vietnamiens contre les Chinois sur le fleuve Bạch Ðằng.

Ce n’est pas la première fois que cette compétition littéraire avait lieu. A l’époque du règne du roi Lê Ðại Hành ( Le Grand Expéditeur ), le bonze Lạc Thuận eut l’occasion de frapper d’admiration l’ambassadeur chinois Li Jiao ( Lý Giác ) à qui il avait fait passer le fleuve en se déguisant en sampanier. Il n’hésita pas à achever le quatrain entamé d’abord par Li Jiao qui se mit à chanter en voyant les deux oies sauvages jouer sur la crête des vagues:

Ngỗng ngỗng hai con ngỗng
Ngữa mặt nhìn trời xanh

Des oies sauvages, voyez ces deux oies sauvages
Elles dressent la tête et se tournent vers l’horizon

par ses deux vers suivants:

Nước biếc phô lông trắng
Chèo hồng sóng xanh khua

Leurs plumes blanches s’étalent sur les eaux glauques
Leurs pattes roses, telles des rames, fendent les flots bleus.

On constate non seulement la rapidité et l’improvisation du moine Lạc Thuận mais aussi son ingéniosité de mettre en parallèle les idées et les termes à employer dans ce quatrain.

defi

Mais le mérite de la confrontation revient évidemment au lettré Mạc Ðỉnh Chi car ce dernier sut montrer durant son séjour en Chine sa capacité de résistance mais aussi son talent de savoir répliquer savamment à toutes les questions et éviter toutes les embûches. Il fut envoyé en Chine (1314 ) par le roi Trần Anh Tôn après que ce dernier avait défait l’armée des Mongols de Kubilai Khan avec le général Trần Hưng Ðạo. À cause d’un retard inopiné, il ne put pas se présenter à l’heure convenue devant le portail du fort à la frontière sino-vietnamienne. Le mandarin chargé de la surveillance de ce fort accepta d’ouvrir ce portail à condition qu’il réussît de répondre d’une manière appropriée à la question que ce mandarin voulait lui poser et dans laquelle il y avait 4 mots « quan »

Quá quan trì, quan quan bế,
nguyện quá khách quá quan

Qua cữa quan chậm, cữa quan đóng,
mời khách qua đường qua cữa quan

Vous êtes en retard, la porte réservée étant fermée.
Je vous demande de bien vouloir vous présenter devant cette porte.

Imperturbable devant ce défi littéraire, il répondit au mandarin avec une facilité étonnante par la phrase suivante:

Xuất đối dị, đối đối nan, thỉnh tiên sinh tiên đối.
Ra câu đối dễ, đối câu đối khó
xin tiên sinh đối trước

C’est très facile pour vous de poser une question, la réponse n’étant pas évidente.
Je vous demande de bien vouloir poser la question.

On constate que dans cette réplique, il y a non seulement le mot « đối » qui se répète en quatre fois et qui est disposé de la même manière que le mot « quan » mais aussi la virtuosité de savoir respecter les rimes et les règles prosodiques par Mạc Ðỉnh Chi dans son vers tout en faisant connaître au mandarin la situation où il était empêtré avec sa suite. Cela contenta énormément le mandarin chinois. Celui-ci n’hésita pas à ouvrir le portail du fort et à le recevoir en grande pompe. Cet incident fut rapporté à la cour de Pékin et ne tarda pas à porter envie aux meilleurs mandarins lettrés chinois de se mesurer avec lui dans le domaine littéraire.

Un beau jour, dans la capitale de Pékin, il était en train de faire une promenade avec son mulet. Comme ce dernier ne trottinait pas assez vite, cela énerva un mandarin chinois qui le suivait de près sur son chemin. Irrité par cette lenteur gênante, le mandarin se tourna vers lui en lui adressant avec un ton arrogant et méprisant:

Xúc ngã ky mã, đông di chi nhân dã, Tây di chi nhân dã?
Chạm ngựa ta đi là người rợ phương Ðông hay là người rợ phương Tây?
En gênant le passage de mon cheval, est -il un barbare venant de l’Est ou de l’Ouest?

Ce mandarin s’inspira de ce qu’il avait appris dans le livre de Mencius (Mạnh Tử )(1) pour désigner les Barbares, ceux ne possédant pas la même culture que l’empire du Milieu par l’emploi des deux mots « Ðông di ». Surpris par ce propos blessant lorsqu’il savait que la Chine fut gouvernée à cette époque par les tribus nomades, les Mongols, Mạc Ðỉnh Chi lui répliqua avec son humour noir:

Át dư thừa lư, Nam Phương chi cường dư, Bắc phương chi cường dư
Ngăn lừa ta cưởi, hỏi người phương Nam mạnh hay người phương Bắc mạnh?

En empêchant la marche normale de mon mulet, est-il fort, l’homme du Nord ou celui du Sud?

L’empereur des Yuan n’hésita pas à vanter sa puissance en le comparant au soleil et en faisant savoir à Mạc Ðỉnh Chi que le Viêt-Nam, comparable à la lune, serait anéanti et dominé bientôt. Imperturbable, Mạc Ðỉnh Chi lui répondit d’une manière ferme et courageuse:

Nguyệt cung, kim đạn, hoàng hôn xa lạc kim
Trăng là cung, sao là đạn, chiều tối bắn rơi mặt trời.

Etant prise pour l’arbalète, la lune avec les étoiles comme des projectiles, détruit facilement dans la nuitée le soleil.

L’empereur des Yuan Kubilai Khan ( Nguyên Thê’ Tổ ) dut reconnaître son talent et lui accorda ainsi le titre  » Premier docteur » ( Lưỡng Quốc Trạng Nguyên ) aussi bien en Chine qu’au Viêt-Nam, ce qui rendit jaloux quelques mandarins chinois. L’un d’eux tenta de l’humilier un beau matin en le traitant comme un oiseau car à cause de la tonalité monosyllabique de la langue, les Vietnamiens donnent l’impression de gazouiller toujours lorsqu’ils parlent:

Quích tập chi đầu đàm Lỗ luận: tri tri vi tri chi, bất tri vi bất tri, thị tri
Chim đậu cành đọc sách Lỗ luận: biết thì báo là biết, chẳng biết thì báo chảng biết, ấy là biết đó.

L’oiseau s’agrippant sur une branche lit ce qui a été écrit dans le livre Les Entretiens : Si nous savons quelque chose, nous disons que nous la savons. Dans le cas contraire, nous disons que nous ne la savons pas. C’est ainsi que nous disons que nous savons quelque chose.

C’est une façon de recommander Mạc Ðỉnh Chi de se montrer plus humble et de se comporter comme un homme de qualité confucéenne ( junzi ). Mạc Ðỉnh Chi lui répliqua en le traitant comme une grenouille car les Chinois ont l’habitude de clapper à cause de leur manière de boire ou de parler bruyamment:

Oa minh trì thượng đọc Châu Thư: lạc dữ đọc lạc nhạc, lạc dữ chúng lạc nhạc, thục lạc.
Châu chuộc trên ao đọc sách Châu Thu: cùng ít người vui nhạc, cùng nhiều người vui nhạc, đằng nào vui hơn.

La grenouille barbotant dans la mare lit ce qui a été écrit dans le livre Livre des Documents Historiques (Chou Ching): certains jouent seuls de la trompette, d’autres jouent ensemble de la trompette. Lesquels paraissent en jouer mieux.

C’est une façon de dire au mandarin chinois d’avoir un esprit sain pour pouvoir avoir un comportement juste et un discernement équitable.

Malgré la confrontation littéraire, Mạc Ðỉnh Chi fut très apprécié en Chine. Il fut chargé même par l’empereur des Yuan de composer une oraison funèbre en l’honneur de la disparition d’une princesse mongole. Grâce au respect que les Chinois savaient entretenir traditionnellement à l’égard des gens de talent vietnamiens, en particulier des lettrés ayant une érudition inouïe et une vivacité d’esprit, le lettré Nguyễn Trãi fut sauvé in extremis par le grand intendant Houang Fou (Hoàng Phúc). Il était aux yeux du généralissime chinois Tchang Fou (Trương Phụ ) un homme captif à abattre, un personnage dangereux et nuisible à la politique d’expansion de la Chine au Viêtnam . Il fut retenu par Tchang Fou durant son séjour à Ðồng Quang ((ancien nom donné à la capitale Hanoï ) avant de pouvoir rejoindre plus tard le héros à habit de cotonnade Lê Lợi à Lam Sơn. Sans ce geste magnanime et protecteur de l’eunuque Houang Fou, Lê Lợi n’aurait pas pu déboulonner les Ming car c’était Nguyễn Trãi, le conseiller providentiel et le stratège éminent sur lequel Lê Lợi s’appuya pour mener le guérilla durant ses dix années de lutte contre les Chinois.

Cette confrontation littéraire commença à s’estomper progressivement avec l’arrivée des Français au Vietnam et cessa définitivement lorsque l’empereur Khải Ðịnh avait décidé de mettre fin au système de concours mandarinal vietnamien calqué jusqu’alors sur celui des Chinois et basé essentiellement sur les Quatre Livres Classiques (3) et les Cinq Livres Canoniques (4) du sage Confucius.(Tứ Thư Ngũ Kinh).intro1

On nota le dernier concours mandarinal organisé à Huế en 1918. Un autre système de recrutement à la française fut proposé à l’époque coloniale. Dès lors, le Vietnam n’avait plus l’occasion de se mesurer littérairement avec la Chine et de lui montrer sa différence, sa résistance intellectuelle et ses spécificités culturelles.

(1) : Philosophe Jou de premier plan du IV è siècle avant J.C.
(2) : Le Juste Milieu , l’un des ouvrages de base de l’enseignement chinois.
(3) : La Grande Étude, ( Ðại Học), le Juste Milieu ( Trung Dung ), Les Entretiens ( Luận Ngữ ) et le livre de Mencius ( Sách Mạnh Tử).
(4): Le Livre des Odes ( Kinh Thi ), Les Documents Historiques( Kinh Thu ), Le Livre des Mutations ( Kinh Dịch ) Les Rites ( Kinh Lễ ) , Printemps et Automne ).( Kinh Xuân Thu ).

Hồ Xuân Hương poetess

j050807 Anglais, Langue, Littérature, Văn Hóa

French version

Speaking of Hồ Xuân Hương  creates in everyone of us not only an ardent admiration but also food for thought back to the time when Confucianism kept on draining all the vital outbursts of a closed society and literature, the source of social prestige remained in having the exclusive right to sit in the triennal examinations for the recruitment of mandarins. Before occupying a good place in the official history of Vietnamese literature published in 1980 by the Institute of Literature of Vietnam, Hồ Xuân Hương was in the past a source of inexhaustible controversy between those who saw in her a wonderful woman who dared without shame to tackle the rights to her sex and carnal love in the time of feudal darkness, and those who found that her poetry, putting too much accent on the glorification of sexual instinct, was a disappointment for the Vietnamese literature and an attack and an stain to the model Vietnamese woman.

It should be admitted that Hồ Xuân Hương is a woman ahead of her time, a woman who knows how to use her intelligence to denounce hypocrisy and absurdity at a time when society was ruled by unchanging Confucian ethics, a woman who dares revolt against prohibitions and taboos for the liberalization of the woman, physical as well as moral. She loved to confront and beat Messieurs the learned men with their own weapons. She succeeded in evading formal censorship by an uncommon cleverness, proceeding with allusions and metaphores.

 

Thiếu nữ ngủ ngày

Mùa hè hây hẩy gió nồm đông
Thiếu nữ nằm chơi quá giấc nồng
Lược trúc lỏng cài trên mái tóc
Yếm đào trễ xuống dưới nương long
Ðôi gò Bông đảo sương còn ngậm
Môt lạch đào nguyên suối chưa thông
Quân tử dùng dằng đi chẳng dứt
Ði thì cũng dở ở không xong.

Day Sleeping Girl

Summer breeze is sporadically blowing,
Lying down the young girl slides into sleeping.
Her bamboo comb loosely attached to her hair,
Her pink bra below her waist dropped down fair.
On these two Elysian mounds, the nectar is still remaining,
In that one Fairy rivulet, the current seems to stop flowing.
At such a view, the gentleman hesitated,
Odd to leave, yet inconvenient if he stayed

Hang Cắc Cớ

Trời đất sinh ra đá một chòm
Nứt ra đôi mảnh hỏm hòm hom
Kẽ hầm rêu mốc trơ toen hoẻn
Luồng gió thông reo vỗ phập phồng
Giọt nước hữu tình rơi lõm bõm
Con đường vô ngạn tối om om
Khen ai đẽo đá tài xuyên tạc
Khéo hớ hênh ra lắm kè dòm

Cắc Cớ grotto

Yin and Yang created this chunk of rock;
A deep and dark crack split it into two blocks.
Moss covered openings expose themselves with impudence
Wind enhanced firs produce sound of rhythmic cadence.
Drops of romantic water fall with splash
Roads to nowhere lead in dark labyrinth.
Praise to the scuptor inventing this distortion
Indecent exposure invites lots of observation

Extracted from the book entitled « Egrets on the river  » de Mr Lê Thành Khôi.

sieste

The Fan

Are you seventeen or eighteen?(1)
Let me cherish you by all means.
Thin or thick you display a triangle, and
Large or small I hold you with one hand.
The more it is hot the fresher you will submit,
Not enough love at night, daytime will make it.
Your cheeks are rose pink and give you grace,
Lords and kings love you because of your face.

(1): Seventeen or nineteen branches of the fan could be understood as seventeen or eighteen

Vịnh cái quạt

Mười bảy hay là mười tám đây
họ ta yêu dâ’u chẩng rời tay
Mỏng dày chừng ấy, chành ba góc
Rộng hẹp dường nào, cắm một cây.
Càng nóng bao nhiêu thời càng mát
Yêu đêm không phỉ lại yêu ngày
Hồng hồng má phấn duyên vì cậy
Chúa dấu vua yêu một cái nầy.

The Great poetess of Vietnam

To talk about things the most crude in society, about erotism in particular, she resorted to harmless description of the landscape and familiar objects. The Jack-Fruit, The Floating Cake, The Fan, The Grotto of Cắc Cớ, Weaving at Midnight, The Day Sleeping Girl are the titles the best known and witness her talent and knack of knowing how to create the rhythms comparable to those in popular songs ( ca dao ) and use a surprisingly simple vocabulary in her poetry. A manuscript in « nom » from the Library of Sciences recorded in 1912 counted only 23 poems but it is noted that the number of poems attributed to Hồ Xuân Hương has grown with the time. Therefore even its existence was put to doubt in the past. Hô` Xuân Huong could have been original of Quynh Doi village, Quynh Luu district, Nghe An province. Her father Hô` Phi Điền is issue of the Hồ family of scholars (Hô` Phi). According to the French researcher Maurice Durand, she was not very attractive physiaclly based on the two verses from Hồ Xuân Hương’s Jack-Fruit:

Thân em như quả mít trên cây,
Da nó sù sì, múi nó dày

My body is like the jack-fruit on the tree,
Its skin is rough, its clove is thick.

This deduction seemed less convincing by the fact that even she was not beautiful, she must have been charming because she was married twice then widowed and having many flirts such as Chiêu Hô` (Phạm Đình Hô`). Because of her biting and licentious verve, some people see in her a sex maniac, a genie of lust; that is the case of Nguyễn Văn Hạnh and the French researcher Maurice Durand in « Works of Vietnamese poetess Hồ Xuân Hương », Ecole francaise d’Extreme Orient, Adrien Maisonneuve, Paris 1968. On the other hand, other people do not hesitate to defend her with fanfare, finding her not only a feminist of the first hour but also a woman having the gut to live and defy a society of mummies and ghosts. It is the case of writer Nguyễn Đức  Bình in the monthly review Văn Nghệ. ( Arts and Literature ) No. 62.

Dệt cửi

Thắp ngọn đèn lên thấy trắng phau
Con cò mấp máy suốt đêm thâu
Hai chân đạp xuô’ng năng năng nhắc
Mô.t suốt đâm ngang thích thiích nhau
Rộng hẹp nhỏ to vừa vặn cả
Ngắn dài khuôn khổ cũng như nhau
Cô nào muốn tốt ngâm cho kỹ
Chờ đến ba thu mới dãi màu

Nightime Weaving

Light turned on, it is found such a white,
The stalk moves slightly and repeatedly all night.
Pushing with the feet, but lightly release,
Shuttle passing through brings joy and ease.
Large or narrow, small or big they all fit,
Long and short, size and form so be it.
To make it best, girl needs to soak it with care .
The cloth color won’t fade before three whole years.

 

If Hồ Xuân Hương is a rose with thorns, a lonely and almost unique voice in the Vietnamese literature, she has nonetheless the courage and the audacity to throw a stone and spread the trouble in a stagnant and rotting pond that became the Vietnamese society at the end of 18th century. Contrary to other great scholars preferring looking for solitude to devote themselves to contemplation of nature and meditation in drunkenness, Hồ Xuân Hương preferred to combat it alone at her time using her verve, her poems to experiment the wrath of a woman revolting and thundering against injustice of the Vietnamese society. She deserves the homage that American writer Henri Miller rendered two centuries later to a female writer of 20th century in his forewords for  » Fear of flying » by Erica Jong, Robert Laffont, 1976:

butvietShe writes like a man. However it is a woman with 100% woman. On many points, she is more direct and more frank than many male authors.

 

 

Parallel sentences (Doanh thiếp)

j050807 Culture, Littérature, Traditions, Văn Hóa

 


Vietnamese version

French version

One of the charms of Vietnamese poetry lies in the usage of paralell sentences. Not only is found there the opposite of ideas or words used but also the relevance of the practice of parallelism. That is why parallel sentences constitute one of the major difficulties for novices but nevertheless they become one of the indisputable appeals for known Vietnamese poets such as Hồ Xuân Hương, Tự Ðức, Cao Bá Quát, Ðoàn Thị Ðiểm, Nguyễn Ðỉnh Chiễu etc… who had the opportunity to use them wisely. They have given us sentences showing their unprecedented talent and always serving as reference in the Vietnamese poetry.

Thanks to the contrast of the words or ideas in a verse or from stanza to stanza, the poet succeeded in stressing a reason or a crtitique and reinforcing the vigor of his thought. He composes these sentences based on prosodic rules established essentially on the alternation of equal (or bằng ) and oblique ( or trắc ) tones while leaning on the power of melodious and harmonious combinations of words used that are reinforced by the musicality of the Vietnamese language and the contrast of ideas.

Parallel sentences constitute a kind of intellectual pastime, an art that renowned poets found it hard to do without. They have succeeded in practicing this art with an astonishing ease and a remarkable ingenuity.

Parallel sentences reflect exactly what the poet saw and felt in his daily life. It is not surprising to see the Vietnamese’s infatuation of this subtle prosody for generations. It has become not only the pleasure of the people but also an efficient weapon against oppression, obscurantism and provocation.
Parallel sentences are a part of what every Vietnamese cannot miss on the occasion of Tết. The following two sentences:

Thịt mỡ, dưa hành câu đối đỏ,
Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh

Fatty meats, pickled shallots, red parallel sentences.
Tet poles, firecracker strings, green sweet rice cakes.

witness to the familiarity and profound attachment that the Vietnamese love to reserve to this popular prosody during the new year time. Rich or poor, poet or not, everyone try to have these sentences hung at the entrance to their homes. They compose them themselves or have them composed by learned people who would write them to best express their personal aspirations.

Parallel sentences probably found their root in Chinese literature. They are known in Vietnamese as « Doanh Thiếp » ( manuscript hung on the housepost ). They comprise two parts that are called upper part ( vế trên ) and lower part ( vế dưới ). They are also called given statement ( vế ra ) and cross statement ( vế đối ) when one is composed by a person and the other by another. One finds some characteristics common to those two parts:

· The number of words must be the same;
· The content must be suitable at the level of significance when it comes to antithesis or parallelism of ideas.
· The form must be respected when it comes to contrast of words used (respect of placement order of nouns, adjectives and verbs, observance of opposition rules and registered sounds bằng and trắc).
In the example cited below,
Gia bần tri hiếu tử
Quốc loạn thức trung thần.
Poor homes discern their pious children
Troubled nation recognizes its loyal citizens.
It is noted that there is the same number of words used ( 5 in each part, 6 in English ), the parallelism of ideas and the strict observance of registered sounds bằng and trắc used in both parts. At the position of the bang tone (Bần) in the upper verse one finds the trac tone (Loạn) at the same place in the lower verse. Likewise, the remaining trac tones in the upper verse hiếu and tử are respectively crossed by the two bằng tones trung and thần in the lower verse.

Parallel sentences made up of one to three words for each of the parts are called little parallel sentences ( or tieu doi in Vietnamese ). When they contain four to seven words and follow prosodic rules of poetry, they are called « poetic parallel sentences » ( câu đối thơ ). It is the case cited above. In the case of parallelism of ideas which is called doi xuoi in Vietnamese, no opposition of ideas is detected; on the contrary, the is an intimate relation between the two parts, which we find in the following sentences:

Vũ vô kiềm tỏa năng lưu khách
Sắc bất ba đào dị nịch nhân.
Rain though not restraining, is retaining
Feminine beauty being no big waves, can easily be drowning.
In the opposite case they are called đối ngược in Vietnamese. 

The parallelism of ideas is frequently used by poet Cao Bá Quát. There is an anecdote about him during the passage of emperor Minh Mạng in his village when he was still a young boy. Instead of hiding, he threw himself in a pond to take a bath. His absurd attitude caused him to be tied and brought before Minh Mạng under the exhausting sun. Minh Mang, who was surprised by his boldness and young age offered to free him at the only condition that he succeed in composing the appropiate cross sentence in response to the emperor’s given statement. Seeing a bigger fish chasing a smaller one in the pond, the emperor began to say:

Nước trong leo lẽo, cá đóp cá
In clear water, fish eating fish.
Without hesitation, Cao Bá Quát replied with astonishing ease:
Trời nắng chan chan, người trói người

Under scorching sun, man tying man.

Marveled by his promptness and unprecedented talent, the emperor was obliged to set him free. Cao Bá Quát, known for his independence, presumption and contempt of the mandarinal system, often stood up against challenges launched by his adversaries. One day, while participating in a talk on poetry hosted by a mandarin, he did not stop making fun of the mandarin when this one gave simplistic explanations to questions made by the public. Annoyed by his continuing provocation, the mandarin challenged him with the intention of punishing him immediately by asking him to give a cross sentence appropriate to the statement given by the mandarin himself:

Nhi tiểu sinh hà cứ đác lai, cảm thuyết Trình, Chu sự nghiệp
Mầy là gả học trò ở đâu đến mà dám nói đến sự nghiệp của Trương Công và Chu Công?

You little student coming from nowhere dare to critique the works of Trinh and Chu?
Without hesitation, he replied with impertinence:
Ngã quân tử kiên cơ nhi tác, dục ai Nghiêu Thuấn quân dân
Ta là bậc quân tử, thấy cơ mà dấy, muốn làm vua dân trở nên vua dân đời vua Nghiêu vua Thuấn.

I the gentleman taking opportunity for action want to turn king and subjects to those of Nghiêu and Thuấn.

In the old days parallel sentences constituted a favorite place where Chinese and Vietnamese loved to affront publicly. The cross statement of the learned Giang Văn Minh, anchored in the memory of a whole people and perpetuated for several generations

Ðằng giang tự cồ huyết do hồng.

The Ðằng River is from ancient time still red of blood .
continues to illustrate its infallible determination to the provocation of the Ming emperor with its following given statement:

Ðồng trụ chí kim đài dĩ lục

The Bronze Pole is up until now covered with green of moss

There are also anonymous poets who left us memorable parallel sentences. It is those found on the altar of Nguyễn Biểu at the Bình Hồ commune ( North Vietnam )
Năng diệm nhơn đầu năng diệm Phụ
Thượng tồn ngô thiệt thượng tôn Trần
Ăn được đầu người thì co’ thể ăn cả Trương Phụ
Còn lưỡi của ta thì còn nhà Trần

Capable of eating a human head is capable of eating Trương Phụ
Having still my tongue is having remain the dynasty of Trần.

Thanks to these two sentences, the anonymous poet wanted to render a vibrant homage to the national hero. He was drowned by the Chinese generalissimo Trương Phụ who had hosted a somptuous banquet in his honor. To intimidate Nguyen Bieu, Truong Phu did not hesitate to present him a plate on which sit the head of a decapitated adversary. Instead of being afraid of this presentation, Nguyen Bieu remained impassible, took the chopsticks, picked out the eyes and ate them savorily.

After the fall of Saigon in 1975, an anonymous composed the following parallel sentences:
Nam Kì Khởi Nghĩa tiêu Công Lý
Ðồng Khởi vùng lên mất Tự Do.

Nam Ki Uprising wiped out Justice
Ðồng Khởi Revolt took away Freedom

because the names of the bouvevards Công Lý and Tự Do were replaced by Nam Ki Khởi Nghĩa and Ðồng Khởi in this teeming city of the South.

By means of parallel sentences, the anonymous poet wanted to stress his caustic criticism with regard to the regime.
Taking advantage of the subtleness found in parallel sentences and of the figurative meaning of the Vietnamese language, Vietnamese politicians, emperor Duy Tân in particular, have often had the opportunity to probe and be ironical of their adversary.
Brooding on the idea of fomenting for a long time an insurrection against the colonial authorities, Duy Tân, taking advantage of a coastal excursion with his prime minister Nguyễn Hữu Bài at the beach of Cửa Tủng ( Quảng Trị ), requested of the latter a cross statement to his given sentence:

Ngồi trên nước không ngăn được nước
Trót buôn câu đã lỡ phải lần
Sitting on water, but one is incapable of retaining it
Throwing out the fishing line, yet we can only pull it back slowly
Since Nước also means country in Vietnamese, Duy Tân in his given statement wanted to express the idea that he was on top of the country, yet he could not govern it.

He also wanted to probe Nguyễn Hữu Bài’s political intention to see if the latter was with his opinion or paid by the French colonialists. Knowing the political conjuncture and being close to the colonial authorities, Nguyễn Hữu Bài preferred immobilism and a politics of dialogue in the following reply:

Ngẫm việc đời mà ngán cho đời
Liệu nhắm mắt đến đâu hay đó

Thinking of life, one becomes fed up with it
Closing our eyes, we will take whatever happens

To be ironical of his adversary, Ðặng Trần Thường, who had judged him wrong for being a partisan of emperor Quang Trung, with the following sentence:
Thế Chiến Quốc, thế Xuân Thu, gặp thời thế, thế thời phải thế
At the time of Chiến Quốc and Xuân Thu, whoever had the opportunity would grab it.

Ngô Thời Nhiệm succeeded in giving a perfect reply to the given statement by his adversary Ðặng Trần Thường, a partisan of emperor Gia Long.
Ai Công hầu, ai Khanh tướng, trên trần ai,
ai dễ biết ai
For the titles of Duke and Minister, who is who in society to know them.

He succeeded to show not only his bravery but also his contempt with regards to go-getters such as Ðặng Trần Thường. Annoyed by these vexing words, the latter ordered his subordinates to flog him to death in front of the temple of literature. Ngô Thời Nhiệm was not wrong to recall Ðặng Trần Thường of this remark because he was later condemned to death by emperor Gia Long.
Phú, it is the noun in Vietnamese attributed to parallel sentences having a large number of words or parts. It is the case of sentences used by Ngô Thời Nhiệm and Đặng Trần Thường. When they are made of several parts of sentences, three ( in the example cited above ) or more, in the middle of which is inserted a very short part, one calls them gối hạc ( the kneecap of the crane ) in Vietnamese because it looks like the two parts of the crane’s leg separated by the kneecap.

Parallel sentences become with the flow of time the true popular expression of the whole people in the permanent struggle against obscurantism and oppression. By giving the people the opportunity to show their character, temperament and soul, parallel sentences succeed in justifying

what novelist Staël has put:

By learning the prosody of a language, one intimately enters the spirit of the nation that speaks it. It is with parallel sentences that one can understand and feel better about Vietnam. One would then be closer to its people and culture.

Sentences parallèles (Doanh Thiếp)

j050807 Culture, Littérature, Traditions, Văn Hóa

Doanh thiếp

Version vietnamienne 

L’un des charmes de la poésie vietnamienne réside dans l’utilisation des sentences parallèles. On y trouve non seulement l’antithèse des significations  ou des mots employés mais aussi la pertinence dans  la pratique de ces sentences. C’est pourquoi les sentences parallèles constituent l’une des difficultés majeures pour les novices mais elles deviennent néanmoins l’un des attraits incontestables pour les poètes vietnamiens connus comme Hồ Xuân Hương, Tự Ðức, Cao Bá Quát, Ðoàn Thị Ðiểm, Nguyễn Ðình Chiễu etc …
Ceux-ci ont eu l’occasion de les utiliser savamment. Ils nous ont légué des sentences dignes de leur talent inouï et servant toujours de référence dans la poésie vietnamienne. Grâce à l’antinomie trouvée dans les  mots ou les significations à l’intérieur d’un vers ou de strophe en strophe, le poète réussit à faire ressortir une raison ou une critique et à renforcer la vigueur de sa pensée.  Les sentences sont composées  à partir des règles prosodiques établies essentiellement sur l’alternance des tons bằng et  trắc (1) tout en s’appuyant sur la puissance des combinaisons des mots utilisée  de manière harmonieuse et  accrue par l’extrême musicalité de la langue vietnamienne et sur l’antithèse des significations (ou d’idées) ou la cohérence et la mise en corrélation des significations.

Les sentences parallèles constituent en quelque sorte un passe-temps intellectuel, un art dont les poètes de grand renom ne peuvent pas se passer. Ces derniers ont réussi à l’exercer avec une facilité étonnante et une ingéniosité remarquable. Les sentences parallèles reflètent exactement ce que le poète a vu  et ressenti dans la vie quotidienne.

Rien n’est étonnant de voir l’engouement des Vietnamiens pour cette prosodie subtile  au fil des générations. Elle devient non seulement le plaisir du peuple mais aussi une arme aussi efficace contre l’obscurantisme,  l’oppression et la provocation.

Thịt mỡ, dưa hành câu đối đỏ,
Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh
Viande grasse, légumes salés, sentences parallèles rouges,
Mât du Tết, chapelets de pétards, gâteaux de riz du nouvel an.

Les sentences parallèles font partie de ce que chacun des Vietnamiens ne peut pas manquer à l’occasion de la fête du Tết. Elles témoignent de la familiarité et de l’attachement profond que le Vietnamien aime réserver à cette prosodie populaire lors du nouvel an. Riche ou pauvre, poète ou non, chacun tente d’avoir ces sentences pour les déposer devant  l’autel des ancêtres ou pour les accrocher à l’entrée de sa maison. Il les compose lui-même ou se procure auprès des lettrés celles qui formulent le mieux ses aspirations personnelles.

Les sentences parallèles trouvent probablement leur origine dans la littérature chinoise et sont connues en vietnamien sous le nom « Doanh thiếp (2) » . Elles comprennent deux vers: l’un est appelé le vers  supérieur (vế trên) et  l’autre le vers  inférieur (vế dưới). Le vers supérieur est le vers  composé et proposé par une personne souhaitant le commencement des sentences  tandis que le vers inférieur est  celui  qu’une autre personne  veut terminer pour la réplique.

On trouve quelques caractéristiques communes à ces deux vers: 

– Le nombre de mots doit y être le même.
– Le contenu doit y être convenable au niveau de la signification quand il s’agit de l’antithèse ou de la cohérence des idées.
– La forme doit y être respectée quand il s’agit de l’opposition totale des mots employés (respect de l’ordre de l’emplacement des mots, des adjectifs et des verbes, observation des règles d’opposition des registres sonores bằng et trắc).
Dans l’exemple cité ci-dessous,

Gia bần tri hiếu tử
Quốc loạn thức trung thần.

Nhà nghèo mới biết con hiếu thảo
Nước loạn mới biết rõ tôi trung
La famille pauvre discerne des enfants pieux
Le pays en désordre reconnaît des sujets fidèles.

on constate qu’il y a le même nombre de mots (5 mots dans chaque vers), le parallélisme des idées et l’observation stricte des registres sonores bằng et trắc employés dans les deux vers. A la place du ton bằng (nghèo) du vers supérieur on retrouve un ton trắc (loạn) au même emplacement dans le vers inférieur. De même, les tons trắc restants du vers supérieur hiếu et tử sont remplacés respectivement par les deux tons bằng trung et thần dans le vers inférieur.

Les sentences parallèles constituées de un à sept mots pour chacun des vers s’appellent des petites sentences parallèles (ou tiểu đối en vietnamien). Lorsqu’elles contiennent  plus de  sept mots et suivent les règles prosodiques de la poésie, on les désigne sous le nom de « sentences parallèles poétiques » (ou thi đối). C’est le cas de l’exemple cité ci-dessus. En cas du parallélisme d’idées, on les appelle  câu đối xuôi en vietnamien. Dans ce cas, aucune opposition d’idées n’y est décelée. Par contre, il y a une cohérence et une corrélation entre leurs deux vers, c’est ce qu’on trouve dans ces deux sentences suivantes:

Vũ vô kiềm tỏa năng lưu khách
Sắc bất ba đào dị nịch nhân.
Sans avoir la serrure à la porte, la pluie peut retenir celui qui est pressé de partir
Sans la possibilité de faire les vagues de la mer, la beauté d’une fille peut noyer celui qui s’en est épris.

Dans le cas contraire, on les appelle câu đối ngược en vietnamien. Dans ce type de sentences, l’antinomie de significations ou d’idées est visible dans les deux vers. C’est le cas de l’exemple suivant:

Hữu duyên thiên lý năng tương ngộ
Vô duyên đối diện bất tương phùng 
Có duyên dù ở xa ngàn dậm cũng có thể gặp nhau
Còn không có duyên  rồi dù ở có  đối mặt cũng không gặp được nhau.

Malgré plusieurs milliers de kilomètres de distance, on peut se rencontrer lorsqu’on a la chance.
En dépit de la proximité géographique, on ne peut pas se voir lorsqu’on n’a pas la chance.

Les sentences parallèles sont  employées fréquemment par le poète Cao Bá Quát. Il y a eu une anecdote sur lui lors du passage de l’empereur Minh Mạng dans son village quand il était encore un jeune garçon entêté. Au lieu de se cacher, il se jeta dans un étang pour prendre une baignade. Devant son attitude absurde, il fut ligoté et emmené devant Minh Mạng sous un soleil accablant.  Surpris par sa hardiesse et son jeune âge, celui-ci lui proposa de le libérer à condition qu’il réussît à composer une sentence appropriée répondant à celle émise par l’empereur. En voyant la poursuite engagée par le plus gros poisson sur le petit dans l’étang, l’empereur commença à dire:

Nước trong leo lẽo, cá đóp cá
L’eau étant tellement limpide, le grand happe le petit.

Sans hésitation, Cao Bá Quát répliqua avec une facilité étonnante:

Trời nắng chan chan, người trói người
Le soleil étant tellement accablant, le grand  ligote le petit.

Émerveillé par sa promptitude et par son talent inouï, l’empereur fut obligé de lui rendre la liberté. Cao Bá Quát, connu pour son indépendance, sa présomption et son mépris à l’égard du système mandarinal, était obligé de relever souvent le défi lancé par ses adversaires. Un beau jour, profitant de sa participation à un exposé organisé par un mandarin sur la poésie, il ne cessa pas de faire le clown lorsque ce dernier continua à donner des explications simplistes sur les questions posées par le public. Énervé par sa provocation continue, le mandarin fut obligé de le défier dans l’intention de le punir immédiatement en lui demandant de donner une sentence appropriée répondant à celle émise par lui-même :

Nhi tiểu sinh hà cứ đác lai, cảm thuyết Trình, Chu sự nghiệp
Mầy là gả học trò ở đâu đến mà dám nói đến sự nghiệp của Trương Công và Chu Công?

Étant un élève venant de quel coin, oses-tu citer les œuvres de Trương Công et Chu Công?

Sans hésitation, il lui répondit avec impertinence:

Ngã quân tử kiên cơ nhi tác, dục ai Nghiêu Thuấn quân dân
Ta là bậc quân tử, thấy cơ mà dấy, muốn làm vua dân trở nên vua dân đời vua Nghiêu vua Thuấn.

Etant un homme de ren (3), profitant des moments opportuns pour m’élever, puis-je devenir roi à l’image des rois Nghiêu et Thuấn?

Les sentences parallèles constituaient autrefois un lieu de prédilection où les Chinois et les Vietnamiens aimaient s’affronter publiquement. La sentence répondante du lettré Giang Văn Minh, ancrée dans la mémoire de tout un peuple et perpétuée depuis plusieurs générations :

Ðằng giang tự cổ huyết do hồng.
Le fleuve Bạch Ðằng continue à être teinté avec du sang rouge.
illustre bien sa détermination infaillible face à la provocation de l’empereur des Ming avec sa sentence émise suivante:

Ðồng trụ chí kim đài dĩ lục.
Le pilier en bronze continue à être envahi par la mousse verte.

Il y a aussi des poètes anonymes qui nous ont laissé des sentences parallèles mémorables. C’est celles qu’on a trouvées sur l’autel du héros national Nguyễn Biểu dans la commune Bình Hồ au Nord Vietnam.

Năng diệm nhơn đầu năng diệm Phụ
Thượng tồn ngô thiệt thượng tôn Trần
Ăn được đầu người thì có thể ăn cả Trương Phụ
Còn lưỡi của ta thì còn nhà Trần

En mangeant la tête humaine, on peut manger aussi Trương Phụ
En ayant encore la langue, je peux survivre autant que la dynastie des Trần.

Grâce à ses deux sentences, le poète anonyme a voulu rendre un vibrant hommage au héros national. Celui-ci fut noyé par le généralissime chinois Trương Phụ après que ce dernier avait organisé un banquet somptueux en son honneur. Pour intimider Nguyễn Biểu, Trương Phụ n’hésita pas à lui présenter un plat où on trouvait la tête décapitée d’un adversaire. Au lieu d’être effrayé par cette présentation, Nguyễn Biểu restant impassible, se servit des baguettes pour déloger les yeux et les mangea savoureusement.

Lors de la chute de Saigon en 1975, un anonyme a composé les deux sentences parallèles suivantes:

Nam Kì Khởi Nghĩa tiêu Công Lý
Ðồng Khởi vùng lên mất Tự Do.

Le soulèvement du Sud anéantit la justice
La révolte en marche fait périr la liberté

car les noms des boulevards Công Lý et Tự Do ont été remplacés respectivement par Nam Kì Khởi Nghĩa et Ðổng Khởi dans la ville bouillonnante du Sud. C’est par le biais de ces sentences que le poète anonyme a voulu mettre en relief sa critique acerbe à l’égard du régime.

Profitant de la subtilité trouvée dans les sentences parallèles et du sens figuré dans la langue vietnamienne, les hommes politiques vietnamiens, en particulier l’empereur Duy Tân, ont eu l’occasion de s’en servir souvent pour sonder ou ironiser sur l’adversaire. Caressé par l’idée de fomenter depuis longtemps une insurrection contre les autorités coloniales, Duy Tân, profitant de l’excursion maritime qu’il a effectuée avec le premier ministre Nguyễn Hữu Bài à la plage Cửa Tùng (Quảng Trị), proposa à ce dernier de lui donner une réplique appropriée à sa sentence émise:

Ngồi trên nước không ngăn được nước
Trót buôn câu đã lỡ phải lần
Etant assis sur l’eau, on est incapable de la retenir
En commettant l’erreur de jeter l’appât, on n’a plus la possibilité de le retirer.

À travers ces deux sentences, Duy Tân voulut connaître l’intention politique de son ministre Nguyễn Hữu Bài car le mot « nước » en vietnamien désigne à la fois l’eau et le pays. Il aimerait savoir si ce dernier était de son avis ou à la solde des colonialistes français. Connaissant la conjoncture politique et  étant un proche des autorités coloniales, Nguyễn Hữu Bài  préféra l’immobilisme et adopta une politique de concertation en donnant la réplique suivante:

Ngẫm việc đời mà ngán cho đời
Liệu nhắm mắt đến đâu hay đó
En réfléchissant mûrement sur la vie, on en est dégoûté.
En tentant de fermer les yeux, on n’a qu’à attendre le moment propice.

Étant chargé de juger le tort de Ngô Thời Nhiệm d’être le partisan de l’empereur Quang Trung,  Ðặng Trần Thường  l’a défié en émettant la sentence suivante:

Thế Chiến Quốc, thế Xuân Thu, gặp thời thế, thế thời phải thế, 
À l’époque des Royaumes Combattants ou des Printemps Automnes, quiconque rencontrant le moment opportun, en profite pour devenir celui qu’il est.

Ngô Thời Nhiệm a réussi à donner sa sentence répliquante avec ironie  à Ðặng Trần Thường, un  partisan de l’empereur Gia Long:

Ai Công hầu, ai Khanh tướng, trên trần ai, ai dễ biết ai
On est duc et marquis ou mandarin et ministre; quiconque vivant dans cette société, distingue facilement le rôle que chacun assume.

Il réussit à montrer non seulement sa bravoure mais aussi son mépris à l’égard des gens arrivistes comme Ðặng Trần Thường. Irrité par ces propos vexants, ce dernier donna l’ordre à ses subordonnés de le fouetter à mort devant le temple de la littérature. Ngô Thời Nhiệm n’a pas eu tort de rappeler à Ðặng Trần Thường cette remarque car il fut condamné à mort plus tard par l’empereur Gia Long.

Phu’, c’est le nom en vietnamien qu’on attribue aux sentences parallèles ayant un grand nombre  de membres de phrases. C’est le cas de l’exemple de sentences employées par Ngô Thời Nhiêm et Ðặng Trần Thường. Lorsque celles-ci comprennent trois ou plus (dans l’exemple cité ci-dessus) de membres, au milieu desquels on insère un membre très court, on les appelle sous le nom phú gối hạc (la rotule de la grue) en vietnamien car on trouve une ressemblance avec le schéma de la patte de la grue avec les deux membres longs séparés par la rotule.

Ces sentences parallèles deviennent au fil des années l’expression populaire véridique de tout un peuple en lutte permanente contre l’obscurantisme et l’oppression. En donnant à ce dernier l’occasion de montrer son caractère, son tempérament et son âme, elles réussissent à justifier ce que la romancière Staël a l’occasion de dire: En apprenant la prosodie d’une langue, on entre intimement dans l’esprit de la nation qui la parle. C’est avec ces sentences parallèles  qu’on peut comprendre et sentir mieux le Vietnam. On serait alors plus proche de son peuple et de sa culture.

(1) bằng deux accents: accent grave  et sans accents ; trắc: 4 accents: accent retombant, tilde, accent aigu et accent intensif.
(2) Doanh thiếp: manuscrit accroché au poteau de la maison.
(3) Être ren: c’est savoir faire régner bonne foi, tolérance, diligence et générosité. 

Văn Miếu (Temple de la littérature)

j050807 Histoire, Littérature, Sites touristiques , ,

Temple de la littérature 

Un des joyaux au cœur de Hànội (Một bảo vật giữa lòng thủ đô)

Version française

Version anglaise

Trường Đại học Quốc gia đầu tiên của Việt Nam, Quốc Tử Giám, làm lễ kỷ niệm được 940 năm tồn tại vào năm 2016. Trường nầy có thể tự hào vì nó  đã có trước được một thế kỷ tốt đẹp  so với các trường đại học phương Tây lâu đời và nổi tiếng như Bologne, Oxford và Paris. Được xây dựng sau Văn Miếu nơi mà thờ  Đức Khổng Tử, ở cùng chung một khu vực, trường đại học nầy là một trong những di tích của thủ đô đã vượt qua mười thế kỷ hỗn loạn, nội chiến và xâm lược của ngoại bang. Nó có cùng thời với các chùa Trấn Quốc, Một Cột và Kim Liên.  Được bảo tồn ở giữa lòng  thủ đô Hà Nội, quần thể kiến ​​trúc bề thế gồm có những bộ phận  rất cũ xưa còn mang màu thời gian và những giá trị của một thời quá khứ  phong phú như chưa biết đến bao lâu nay.

Sự cũng cố quốc gia Việt Nam

Chính vua Lý Nhân Tông của nhà triều đại nhà Lý vĩ đại thành lập ra Quốc Tử Giám vào năm 1076. Kể từ khi giành lại được độc lập vào năm 939, nhiệm vụ mà các nhà cầm quyền Việt Nam được có thật là nặng nề và gian khổ. Trước đó, các triều đại Ngô, Ðinh và Lê đã kiệt sức với sự chia rẽ nội bộ và các cuộc chinh phạt ở lúc đầu về  phía nam. Vào đầu thế kỷ 11, sau đó được đổi tên là Đại Việt, Việt Nam là một nước có nền văn hóa nguyên thủy cổ đại trong một quốc gia non trẻ. Ở bên trong các địa phận biên giới mà còn chưa được ổn định ở phía Nam, thì cần phải củng cố sự thống nhất quốc gia và  kiềm chế  các cuộc ganh đua của các đại gia đình hay thường đe dọa giày xéo đất nước. Bên ngoài, cần phải duy trì quan hệ chư hầu tốt đẹp với nước láng giềng hùng mạnh Trung Quốc. Nhà Lý cần phải vượt qua những thách thức này. Việc đắp đê khắc phục lũ lụt ở sông Hồng đã tạo ra được điều kiện ổn định dân cư và thúc đẩy sự phát triển nông nghiệp.

Việc mua bán đất đai đã được quy định hóa từ nay và dẫn đến sự xuất hiện một tầng lớp của các tiểu địa chủ bên cạnh các lãnh chúa phong kiến. Thủ công nghiệp được phát triển (dệt, đồ bạc, gốm, sứ) và nhờ đó có được hoạt động thương mại. Theo lời chỉ dẫn của các quản trị viên nho giáo thông thạo, nhà Lý đã thành công trong việc thiết lập một chính quyền tập trung mạnh mẽ và có thể trao cho giai cấp cầm quyền tính hợp pháp. Lấy cảm hứng từ mô hình hành chính của Trung Quốc, vua Lý Nhân Tông đã tổ chức vào năm 1075, một cuộc thi cử đầu tiên để tuyển chọn các quan lại để « cầm quyền cai trị ». Năm sau, ông bổ sung thêm vào Văn Miếu một trường cao đẳng nhầm để đào tạo các viên chức cấp cao. Trên vùng đất bao dung này, Quốc Tử Giám được tồn tại một cách êm đềm ngay bên cạnh nơi thờ tự.

Qua việc tập hợp lại ngôi đền thờ Đức Khổng Tử và nơi giảng dạy trong một tổng thể duy nhất, thì thấy công trình xây dựng này là một công trình duy nhất làm nổi bật lên nét độc đáo của Việt Nam so với Trung Quốc. Trong những ngày đầu thành lập, Đại học Quốc gia chỉ đào tạo được những « người đứa con »  được lựa chọn từ các gia đình hoàng gia và các gia đình quan lớn, tựa như các triều đại trước đó dựa vào giới quý tộc. Sự lựa chọn khởi đầu qua các cuộc thi cử  tạo ra một sự thay đổi đáng kể: thông qua các kỳ thi gian nan,  chính quyền còn dựa trên tài năng, kỹ năng và  lòng trung thành với triều đình. Và nhờ đó  đề  phòng ​​được những đại gia đình quý tộc có khả năng phủ nhận thẩm quyền.

Sự vương lên của một nền văn hóa dân tộc.

Trong gần mười thế kỷ đô hộ của Trung Quốc, người dân Việt đã bảo tồn được bản sắc văn hóa của mình và tiếp thu một phần lớn văn hóa Trung Quốc. Trường Cao Đẳng Quốc Gia do đó đã phổ biến được các nhân văn  Nho giáo: các kinh điển Nho giáo, triết học, văn học, lịch sử và chính trị. Các ứng cử viên ưu tú phải thuộc lòng Tứ thư, lịch sử của Việt Nam và Trung Quốc. Họ phải nghiên cứu các quy luật sáng tác thơ, họ học cách soạn tất cả các loại văn bản: chiếu chỉ hoàng gia, diễn văn, báo cáo sứ mệnh, phân tích, tiểu luận. Ngôn ngữ được sử dụng chắc chắn là tiếng Hán, tuy nhiên vào đầu thế kỷ 12, người Việt đã sử dụng rất sớm, một loại chữ viết biểu tượng đặc biệt, gọi là nôm, để phiên âm chữ quốc ngữ phổ biến tên là kinh. Dưới sự cai trị của Trung Quốc, người dân Việt đã học được những gì cần thiết để trở thành một bày tôi « ngoan ngoản ». Cho đến thế kỷ 10, không còn thấy dấu vết nào của văn học Việt Nam. Chỉ còn những huyền thoại mới có thể kết tinh được ký ức tập thể  bị ngăn cản phát biểu  một cách tự do dưới áp lực của kẻ xâm lược. Chữ  nôm có nguồn gốc từ hệ thống chữ viết Trung Quốc thể hiện ra phản ứng dân tộc và phổ biến đối với sự thống trị văn hóa nước ngoài. « Linh hồn của một dân tộc được sống trong ngôn ngữ của mình », nhà văn hào người Đức  Goethe hay thường nói. Đây là một  điều hiển nhiên ở Việt Nam. Ngôn ngữ được phiên âm bằng tiếng nôm có được một sự phát triển mạnh mẽ mỗi khi phong trào quốc gia và quần chúng đạt được phát triển rộng.

Sau khi vĩ nhân Nguyễn Trãi ở thế kỷ 14 làm thơ bằng chữ nôm thì văn tự đã trở nên nổi tiếng và không có học giả nào dám coi thường việc viết bằng chữ  nôm nữa. Một nhân vật vĩ đại khác Việt Nam, Nguyễn Huệ, đã làm được một cuộc cách mạng thực sự vào cuối thế kỷ 18 khi ngài trị vị bằng cách  dùng chữ nôm làm ngôn ngữ chính thức trong hành chính và trong các cuộc thi cử quan lại. Các cuộc thi cử hoàng gia đã tạo ra một nỗ lực quan trọng cho nền giáo dục trong nước. Trong một thời gian dài, đại học quốc gia đã trở thành nền tảng của hệ thống giáo dục.  Các trường học được thành lập ra để chuẩn bị cho các ứng cử viên tham gia vào các cuộc thi quan trọng.

Bên cạnh các điền trang lớn của các lãnh chúa thì có một hệ thống các công xã nông thôn được tổ chức chặt chẽ. Phần đông trong số công xã nông thôn nầy  hay thường có một trường tư thục bên cạnh các trường công lập ở cấp quốc gia cũng như ở  cấp tỉnh và cấp địa phương. Các bậc thầy là những người có học thức nhưng bị  thi trượt, hoặc những người thi đỗ tú  tài, cử nhân và tiến sĩ, những người không muốn trở thành quan lại hoặc những người chán ghét làm chính trị. Thanh thế  kiến ​​thức, trọng nễ các bậc thầy và tài năng đã được lan rộng qua nhiều thế kỷ ngay cả trong những tầng lớp nông dân nghèo. Mẹ nào mà không mơ ước có một ngày được nhìn thấy đứa con trai của mình tham gia vào  các cuộc thi khó khăn nầy.

Câu ca dao nầy đã ăn sâu vào tâm trí của mọi người dân Việt: « Không thầy, đố mầy làm nên ». Văn chương và công vụ không hề khác biệt trong hệ thống giáo dục truyền thống ở Việt Nam. Các nhà thơ đã tham gia đóng góp vào đời sống kinh tế. Nhiều chính khách và chiến lược gia lỗi lạc nhất đã từng là những nhà thi sĩ.  Những người nổi tiếng nhất trong số họ, được toàn dân kính nể là  các vị anh hùng dân tộc:

Trần Hưng Đạo (1213-1300) là người chiến thắng giặc Nguyên của Hốt Tất Liệt.
Nguyễn Trãi (1380 – 1442) là một nhà thơ, một chính khách lớn đã chấm dứt một cuộc đô hộ mới của nhà Minh ở Việt Nam.
Nguyễn Du là một nhà ngoại giao dưới triều đại nhà Lê. Ông là tác giả  của cuốn tiểu thuyết nổi tiếng « Kim Vân  Kiều », đã  đưa chữ nôm  đến mức độ hoàn hảo. Ông và Nguyễn Trãi  được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc (UNESCO)  liệt kê vào danh sách của những nhà văn hóa của nhân loại.

Hành trình đầy chông  gai của một ứng cử viên trong cuộc thi cử hoàng gia.

Các cuộc thi quốc gia được tổ chức lúc ban đầu theo chu kỳ thất thường, còn tùy thuộc vào nhu cầu của chính quyền hoàng gia. Từ năm 1434 cho đến năm 1919 với khóa họp cuối cùng được tổ chức, các cuộc thi được tổ chức ba năm một lần. Khi vua Lê Thần Tông xác định lại luật lệ vào thế kỷ 14, thì kỳ thi cử được diễn ra ở hai cấp độ liên tiếp: cấp ở khu vực và cấp ở toàn quốc, mỗi cấp độ có bốn đợt, tổng cộng có thể kéo dài trong vài tháng. Mỗi bước phải được thành công để đủ điều kiện cho bước tiếp theo. Bài thi kiểm tra cuối cùng được diễn ra tại hoàng cung trước mặt nhà vua, ngài tự đích thân kiểm tra đợt cuối cùng của các tiến sĩ tương lai.

Các  con số cho ta có cái nhìn sâu sắc hùng biện về nhu cầu và tầm quan trọng của các cuộc thi hoàng gia:

Trung bình có 70.000 đến 80.000 thí sinh tham gia các cuộc thi trong khu vực.

Từ 450 đến 6.000 thí sinh được chọn trong số này để tham dự kỳ thi quốc gia tại Hà Nội. Họ yên vị trong suốt thời gian làm bài kiểm tra trong khu viên trường đại học ở trung tâm thành phố với chiếc giường tre, bàn chải và lọ mực. Đến năm 1777, Đại học Quốc gia và Khu phố Tiến sĩ đã trở thành một tổ chức uy nghiêm bao gồm 300 phòng học, một thư viện khổng lồ và một nhà xuất bản. Khu rộng lớn phức tạp này đã bị chiến tranh tàn phá vào năm 1946. Sau kỳ thi cuối cùng tại hoàng cung, chỉ có 15 ứng cử viên được cấp bằng Tiến sĩ với độ tuổi trung bình là 32 tuổi. Trong khoảng thời gian từ năm 1076 đến năm 1779, ngày diễn ra kỳ họp cuối cùng ở Thăng Long (Hà Nội), có 2313 người được phong làm Tiến sĩ. 1306 vị được khắc tên và hạng bằng chữ Hán trên 82 tấm bia (mỗi bên có 41 tấm) ở gian thứ ba  của Văn Miếu-Quốc Tự Giám tại Hà Nội. 82 tấm bia này lưu giữ kỷ niệm  các vị danh nhân được phong trong khoảng thời gian từ năm 1442 đến năm 1779.

Chính vua Lê Thánh Tông có công bày tỏ lòng kính trọng đối với các công thần đã có công với đất nước. 116 kỳ thi cấp quốc gia diễn ra trong thời kỳ này, nghĩa là còn thiếu 34 tấm bia, không rõ nguyên nhân do đâu mà không dựng hoặc biến mất. Từ năm 1802, với triều đại của vua Gia Long, các kỳ thi ba năm được tổ chức ở Huế cho đến khi bãi bỏ vào năm 1919. Quốc Tự Giám lại trở thành Văn Miếu, nhưng vẫn được bảo tồn. Truyền thống đặt các vị Tiến sĩ của Quốc gia vào danh sách vinh dự cũng được lưu giữ. Tại Tử Cấm Thành, trên tầng  một của cổng Ngọ Môn, tên của họ được đề cập rất rõ ràng trên một tấm bảng lớn bằng đá cẩm thạch đen, có ghi quê quán của họ. Các kỳ thi năng lực đã được tăng  gấp đôi nhất là với một thử thách về  thể xác  đáng sợ  cho các  thí  sinh ở tỉnh. Con đường đến thủ đô đầy rẫy nguy hiểm.

Đến từ một tỉnh xa xôi, những học viên tốt nghiệp tương lai đôi khi phải đi xa hơn 300 cây số, mang theo cùng họ thức ăn, lều, giường tre chật hẹp và những gì cần  để viết. Trên đường đi, họ rất sợ những tên cướp đường cũng như những cuộc tấn công của hổ và rắn. Nếu họ vượt qua được tất cả những trở ngại này, họ hầu hết muốn ở lại một vài năm để học tập, nhằm bảo đảm có được sự may mắn trong việc thi cử. Hình ảnh phổ biến của các tiến sĩ hân hoan trở về quê thường thấy vẽ  là có một  diễu hành biểu ngữ, cờ, kiệu, đồ vật nghi lễ mà được dẫn đầu bởi gia đình và bạn bè. Tiếng trống vang lên dọc đường đánh dấu sự xuất hiện của người con của quê hương cùng với tấm bằng tiến sĩ do vua ban tặng đã mang lại vinh quang cho cả làng. Giờ đây làng tự xem là “vùng đất của văn học ”.

Sau đó, người mới thi đỗ  không quên cúi đầu trước bàn thờ tổ tiên và Đức Khổng Tử, trước khi mời mọi người tham gia vào một bữa tiệc tốn kém. Trong suốt thiên niên kỷ thứ hai trước Công nguyên trong lịch sử, Việt Nam đã có  được tầng lớp trí thức đến từ các kỳ thi quốc gia, cùng với các nhà chiến lược, nhà toán học, chính khách lỗi lạc, nhà triết học, văn nhân, cùng với những quan chức bình thường và các quan lại tham nhũng. Theo truyền thống Nho giáo, không một phụ nữ nào được đi học chính thức. 

Chỉ có một người đủ can đảm để thách thức sự cấm đoán nầy. Cô nầy cải trang thành một người đàn ông và trình diện ở  các kỳ thi hoàng gia. Điều này diễn ra dưới triều đại nhà Mạc vào thế kỷ 16. Cô ấy tên là Nguyễn Thị Duệ. Cố chấp, thông minh, bà đã hoàn thành việc học của mình và đạt được bằng tiến sĩ. Bà là một trong những người phụ nữ Việt Nam có đức tính đặc biệt, có công nuôi dưỡng nguồn sống của tài năng và làm nên đức hạnh của  dân tộc.

Quốc Tử Giám qua những thăng trầm của lịch sử

Quần thể kiến ​​trúc tuyệt đẹp  được lan rộng  giữa phố Quốc Tử Giám và Nguyễn Thái Học, bao gồm các di tích được xây dựng chủ yếu vào thế kỷ 17 và 18. Việc trùng tu Văn Miếu chỉ có gần đây từ những năm cuối của thế kỷ 20. Còn về việc khôi phục lại Đại học Quốc gia, thì được xây dựng lại từ năm 2000, kỷ niệm 990 năm Thăng Long (Hà Nội). Những người thợ thủ công đã sử dụng các kỹ thuật cổ xưa để khôi phục lại ở «nơi cao này»  tính chất  chân thực. Tuy nhiên, họ không thể xây dựng lại tòa nhà này giống hệt như lúc trước. Toàn bộ phần này đã phải hứng chịu sự tàn phá do thiên nhiên gây ra và thậm chí còn nhiều hơn bởi sự tàn phá của con người trong thời kỳ người Pháp thuộc vào thế kỷ 19 và các bản phác thảo của kiến ​​trúc ban đầu đã bị mất. Năm 1946, chiến tranh giáng xuống một đòn chí mạng ở Quốc Tử Giám. Có lẽ một trong những tình tiết thảm thương nhất xảy ra vào năm 1903, khi một trận dịch bệnh kinh hoàng tấn công thành phố Hà Nội. Người bệnh đông đến nỗi  ở  Bệnh viện Phú Doãn (nay là bệnh viện Đức-Việt) khiến bệnh viện bị quá tải sớm nên định cư ở  trong vòng thành của  Văn Miếu Quốc Tử Giám, nơi có các hàng rào chặn lại sự  lây lan dịch bệnh. Căn bệnh này đã được kiểm soát nhờ một loại vắc-xin do bác sĩ Yersin tìm ra và sự tận tâm của các bác sĩ. Nhưng ngôi đền nầy đã ở trong tình trạng như vậy nên các nhà chức trách Pháp lấy quyết định chuyển nó thành một bệnh viện. Họ bắt đầu tìm một địa điểm khác để xây dựng một tòa nhà mới.

Nhận ra đây  là việc va chạm đến « tòa thánh văn hóa » của người dân Việt, đại diện toàn quyền Đông Dương, Pasquier, trước đó có hỏi ý kiến ​​một nhà học giả lỗi lạc, và sau đó có  được sự kết luận dứt khoát: « Những hoàn cảnh trái ngược đã làm ô uế các tấm bia và làm rỉ máu trái tim của nhân dân. Nhà Nguyễn khi dời đô ra Huế đã tôn trọng sự nguyên vẹn của ngôi đền. Muốn dời thì dân chúng sẽ nổi loạn. Vài ngày sau, chính phủ Pháp đã phân bổ 20.000 đồng để khôi phục lại ngôi đền như ban đầu. Người dân Hà Nội, ở những thời điểm khác trong lịch sử, đã bày tỏ sự gắn bó với di tích này.  Nó biểu tượng cho sự tò mò trí tuệ, sự say mê học tập, sự sáng tạo, đặc biệt là vào thời điểm xảy ra các cuộc chiến tranh huynh đệ tương tàn giữa hai nhà Trịnh-Nguyễn. Tuy nhiên, trong tình trạng hiện tại, Văn Miếu chiếm một không gian nhỏ hơn so với thời kỳ ở  đỉnh cao của nó.

Version française

Hiền tài là nguyên khí của quốc gia.
Nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh.
Nguyên khí suy thì nước yếu

Le talent est la source de vie d’une nation.
 Une source jaillissante fait la force d’un pays.
Une source tarissant l’affaiblit.

La première Université Nationale du Vietnam, Quốc Tử Giám, vint de fêter en 2016 ses 940 ans d’existence. Elle peut s’enorgueillir d’avoir précédé d’un bon siècle les anciennes et prestigieuses universités occidentales de Bologne, Oxford et Paris. Erigée six ans après le Văn Miếu, le Temple de la Littérature dédié à Confucius, dans la même enceinte, elle compte parmi les monuments de la capitale ayant surmonté dix siècles de tourmentes, de guerres civiles et d’invasions étrangères. Elle est contemporaine des pagodes Trấn Quốc, Một Cột et Kim Lien. Le complexe architectural imposant et bien conservé en plein cœur d’Hanoi renferme des parties très anciennes qui portent la couleur du temps et les valeurs d’un passé aussi riche que méconnu.

Consolidation de la nation vietnamienne

C’est en 1076 que fut créé le Collège des fils de la Nation, Quốc Tử Giám par le roi Lý Nhân Tông, de la grande dynastie des Lý postérieurs. Depuis la reconquête de l’indépendance en 939, la tâche qui s’imposait aux souverains vietnamiens était immense et ardue. Les dynasties précédentes des Ngô, des Ðinh et des Lê antérieurs s’étaient épuisées dans les divisions intestines et dans des guerres de conquête au début de la marche victorieuse vers le sud. Au début du 11ème siècle, le Viêtnam, alors rebaptisé Đại Việt, était une nation de culture originale ancienne dans un état jeune. A l’intérieur de frontières encore mal établies au Sud, il restait à fortifier l’unité nationale et à dominer les rivalités de grandes familles qui menaçaient de déchirer le pays. A l’extérieur, il fallait maintenir de bonnes relations de vassalité avec le puissant voisin chinois. Les Lý se montrèrent à la hauteur de ces défis. La construction de digues pour remédier aux crues du Fleuve Rouge permit de fixer la population et favorisa l’essor de l’agriculture.

L’achat et la vente des terres furent réglementées, ce qui entraîna l’apparition d’une classe de petits propriétaires terriens à côté des grands seigneurs féodaux. L’artisanat se développa (tissage, orfèvrerie, poterie, porcelaine), et par voie de conséquence, le commerce. Sur le conseil d’administrateurs confucéens compétents, les Lý parvinrent à mettre en place un gouvernement centralisé fort et purent donner à l’élite dirigeante une légitimité. S’inspirant du modèle administratif chinois, le roi Lý Nhân Tông organisa en 1075 le premier concours pour recruter les mandarins qui allaient exercer le pouvoir. L’année suivante, il adjoignait au Văn Miếu une école supérieure pour y former les hauts fonctionnaires, le Quốc Tử Giám. L’établissement d’enseignement, dans ce pays de tolérance, exista sans heurt juste à côté du lieu de culte. Regroupant un temple dédié à Confucius et un lieu d’enseignement en un seul ensemble, cette construction est une œuvre unique qui souligne l’originalité du Vietnam par rapport à la Chine. L’Université Nationale, à ses débuts, formait uniquement des fils recrutés dans la famille royale et parmi les grands mandarins, tout comme les dynasties antérieures s’appuyaient sur la noblesse. L’introduction du mode de sélection par concours présenta un changement significatif : par le biais d’examens difficiles, l’administration se fondait sur le talent, sur la compétence et sur l’engagement loyal envers le pouvoir impérial. Et celui-ci évitait l’écueil de voir se constituer des grandes familles nobles susceptibles de lui contester l’autorité.

Essor d’une culture nationale

Durant presque dix siècles de colonisation chinoise, les Vietnamiens avaient sauvegardé leur originalité culturelle et assimilé une large part de la culture chinoise. Le Collège des fils de la nation diffusa donc les humanités confucéennes : les classiques confucéens, philosophie, littérature, histoire et politique. Les candidats brillants apprenaient par cœur les Quatre livres du Confucianisme, mais aussi l’histoire du Vietnam et de la Chine. Ils étudiaient en outre les règles de la composition poétique, ils apprenaient à préparer toutes sortes de documents : édits royaux, discours, rapports de missions, analyses, essais. La langue en usage était certes le chinois ou hán, cependant les Vietnamiens très tôt, probablement dès le XIIeme siècle, se servirent d’une écriture iconographique spéciale, le nôm, pour transcrire la langue nationale populaire, le kinh.

Sous la férule chinoise, les Vietnamiens avaient appris juste ce qui était nécessaire pour devenir de bons serviteurs. Jusqu’au dixième siècle, il n’y a aucune trace de littérature vietnamienne. Seules les légendes ont peut-être cristallisé la mémoire collective, empêchée de s’exprimer librement sous la pression de l’occupant. L’écriture nôm dérivée de l’écriture idéographique chinoise représenta une réaction nationale et populaire face à une domination culturelle étrangère. « L’âme d’un peuple vit dans sa langue » disait Goethe.

Ceci est un fait patent au Vietnam. La langue transcrite en nôm connut un essor vigoureux chaque fois que le mouvement national et populaire prenait de l’ampleur. Après que le grand Nguyễn Trãi au 14ème siècle eut écrit ses poèmes en nôm, l’écriture démotique conquit ses lettres de noblesse et plus aucun lettré ne dédaigna d’écrire en nôm. Une autre grande figure vietnamienne, Nguyễn Huệ, accomplit une véritable révolution en imposant durant son règne, à la fin du XVIIIème siècle, le nôm comme langue officielle dans l’administration et dans les concours mandarinaux.

Les concours royaux ont donné une impulsion décisive à l’enseignement dans le pays tout entier. L’Université Nationale devint pour longtemps la clé de voûte du système éducatif Des écoles se créèrent pour préparer les candidats aux concours mandarinaux.

À côté des grands domaines seigneuriaux existait un système bien organisé de communes rurales. Dans nombre d’entre elles il y avait une école privée à côté des écoles publiques, tant au niveau national que provincial et local. Les maîtres étaient des hommes instruits qui avaient échoué aux concours, ou bien encore les titulaires d’un baccalauréat, d’une licence, et les lauréats docteurs qui n’avaient pas voulu devenir mandarins ou qui étaient dégoûtés de la politique. Le prestige du savoir, le respect des maîtres et du talent s’était répandu au fil des siècles jusque dans la paysannerie la plus pauvre.

Quelle mère ne rêvait pas de voir ses fils un jour se présenter aux difficiles concours. Le dicton populaire était bien ancré dans les mentalités : « Sans un maître, je te défie d’arriver à quelque chose. » (Không thầy, đố mầy làm nên). Littérature et service public n’étaient pas distincts dans le système éducatif traditionnel vietnamien. Les poètes contribuaient à la vie économique de leur pays. Parmi les hommes d’Etat et les stratèges les plus brillants, un bon nombre était des poètes. Les plus célèbres d’entre eux, révérés comme des héros dans la population toute entière, furent :

Trần Hưng Đạo (1213-1300) qui a triomphé des Mongols en défaisant Kubilai Khan
Nguyễn Trãi (1380 – 1442), grand poète et homme d’Etat qui mit un terme à une nouvelle occupation chinoise des Ming.
Nguyễn Du, diplomate sous la dynastie des Lê, qui avec son roman en vers, le Kiều, porta le nôm à la perfection. Ces deux derniers sont inscrits par l’UNESCO au Panthéon des hommes de culture de l’humanité.

Le parcours semé d’obstacles d’un candidat aux examens royaux.

Initialement, les concours nationaux se déroulaient selon une périodicité irrégulière, en fonction des besoins de l’administration impériale. A partir de 1434, jusqu’en 1919, date de la dernière session, ils eurent lieu tous les trois ans.

Lorsque le roi Lê Thần Tông redéfinit les règles au 14ème siècle, l’examen se déroula à deux niveaux successifs : régional, puis national, chacun en quatre phases qui pouvaient au total durer plusieurs mois. Il fallait franchir avec succès chaque étape afin de se qualifier pour la suivante. L’ultime épreuve se déroulait au palais impérial devant le roi qui examinait en personne le dernier lot des futurs docteurs.

Quelques chiffres donnent un aperçu éloquent des exigences et de l’importance des concours royaux:

En moyenne, 70 000 à 80 000 candidats disputaient les compétitions régionales. 

De 450 à 6000 candidats étaient sélectionnés parmi ceux-ci pour prendre part à Hanoi à l’examen national. Ils s’installaient pour la durée des épreuves sur le campus universitaire du centre ville avec leur lit de bambou, leurs pinceaux, leur encrier.  En 1777, l’Université Nationale et le Quartier Doctoral étaient devenus une institution imposante comprenant 300 salles de classes, une immense bibliothèque et une maison d’édition. Ce vaste complexe fut détruit par la guerre en 1946.  A l’issue de l’examen final au palais impérial, seulement 15 candidats se voyaient décerner le titre de Docteur (tiến sĩ), avec une moyenne d’âge de 32 ans.  Entre 1076 et 1779, date de la dernière session tenue à Thăng Long (Hanoi), 2313 candidats ont reçu le titre de Docteur. 

1306 d’entre eux ont leur nom et grade gravés en caractères chinois sur les 82 stèles (41 de chaque côté) du troisième espace du Văn Miếu Quốc Tự Giám à Hanoi. Ces 82 stèles conservent la mémoire des lauréats reçus entre 1442 et 1779. C’est le roi Lê Thánh Tông qui prit l’initiative de rendre ainsi hommage aux grands serviteurs du pays. 116 examens nationaux eurent lieu durant cette période, cela signifie qu’il manque 34 stèles dont on ignore les raisons pour lesquelles elles n’ont pas été érigées ou ont disparu.  A partir de 1802, avec le règne de Gia Long, les examens triennaux se déroulèrent à Hué jusqu’à leur abolition en 1919. Le  Quốc Tự Giám redevint le Văn Miếu, Temple de la Littérature, mais fut préservé. La tradition d’inscrire les Docteurs de la Nation au tableau d’honneur fut également conservée.

A la Cité Interdite de Hué, au premier étage de la Porte Ngọ Môn, leurs noms sont mentionnés très lisiblement sur un grand tableau de marbre noir, avec leur village et leur province d’origine. Les examens de capacité se doublaient d’une redoutable épreuve physique pour les provinciaux. Le chemin à parcourir pour se rendre dans la capitale était semé de dangers. Venant d’une lointaine province, les futurs diplômés devaient parfois parcourir jusqu’à 300 km ou plus, emmenant avec eux la nourriture, la tente, l’étroit lit de bambou et de quoi écrire.

En cours de route, ils avaient à redouter aussi bien les bandits de grand chemin que l’attaque des tigres et les morsures de serpents. S’ils parvenaient à triompher de tous ces obstacles, la plupart d’entre eux préféraient rester quelques années sur place pour étudier, afin s’assurer les meilleures chances de succès.

L’imagerie populaire a souvent peint le retour triomphal des docteurs dans leur village natal, annoncés par une procession de bannières et d’oriflammes, de palanquins, d’objets de cérémonie, précédés par la famille et les amis. Tout au long du parcours retentissaient les tambours marquant l’arrivée de l’enfant du pays qui rapportait, en même temps que le certificat doctoral délivré par le roi, la gloire à tout le village. Celui-ci se voyait désormais distingué comme « une terre de littérature (đất văn chương) ».

Ensuite le lauréat ne manquait pas de s’incliner devant l’autel des ancêtres et de Confucius, avant de convier tout le monde à un banquet parfois ruineux. Au cours du deuxième millénaire A.C. de l’histoire du Vietnam, l’élite intellectuelle issue des concours nationaux, produisit, à côté de brillants stratèges, mathématiciens, hommes d’Etat, philosophes, hommes de lettres, son lot de simples bureaucrates et de mandarins corrompus. Selon la tradition confucéenne, aucune femme n’avait accès à l’enseignement officiel.

Une seule eut l’audace de braver l’interdit. Elle se présenta aux examens royaux, déguisée en homme. Cela se passait sous la dynastie des Mạc, au 16ème siècle. Elle s’appelle Nguyễn Thị Duệ ; obstinée, intelligente, elle mena ses études à leur terme et obtint le titre de docteur. Elle est une de ces femmes vietnamiennes de caractère exceptionnel qui ont contribué à alimenter la source vive du talent et fait la vertu de cette nation.

Le Quốc Tử Giám à travers les vicissitudes de l’histoire.

Le bel ensemble architectural qui s’étend entre les rues Quốc Tử Giám et  Nguyễn Thái Học comprend des monuments érigés principalement aux 17ème et 18ème siècles. La toute récente restauration du Temple de la Littérature remonte aux dernières années du 20ème siècle. Quant à la reconstruction de l’Université Nationale, elle date de l’an 2000 et marqua le 990ème anniversaire de Thăng Long (Hanoi). Les artisans recoururent à des techniques anciennes afin de restituer à ce haut lieu un caractère d’authenticité.

Toutefois il leur était impossible de reconstruire cet édifice à l’identique. Toute cette partie avait trop souffert des destructions infligées par la nature et encore plus par les hommes durant la présence française au 19ème siècle, et les croquis de l’architecture originale avaient été perdus. En 1946, la guerre avait porté un coup fatal au Quốc Tử Giám. L’un des épisodes probablement les plus dramatiques se situe en 1903, quand une épidémie foudroyante frappa la ville d’Hanoi.

Les malades étaient si nombreux que l’hôpital Phú Doãn (l’actuel hôpital germano-vietnamien) fut bientôt débordé. Il s’installa dans l’enceinte du Văn Miếu Quốc Tử Giám dont les remparts représentaient un barrage à la contagion. La maladie fut jugulée grâce à un vaccin mis au point par le docteur Yersin et au dévouement des médecins. Mais le Temple était dans un tel état que les autorités françaises décidèrent de le transformer en hôpital. Ils se mirent en quête d’un nouvel endroit pour y construire le nouvel édifice.

Conscient de s’attaquer au Saint Siège de la culture vietnamienne, le représentant du Gouverneur Général de l’Indochine, Pasquier, consulta préalablement un éminent érudit, et la conclusion de ce dernier fut sans appel : « Les circonstances contraires ont souillé les stèles et font saigner le cœur du peuple. Les Nguyễn, en transférant la capitale à Huế, ont respecté l’intégrité du Temple. Si vous voulez le déplacer, la population se révoltera. » Quelques jours plus tard, le Gouvernement français allouait une somme de 20 000 piastres afin de rendre le Temple à son état initial.

La population d’Hanoi avait à d’autres moments de son histoire troublée manifesté son attachement pour ce monument, symbole de sa curiosité intellectuelle, de sa passion pour l’étude, de sa créativité, notamment à l’époque des guerres fratricides entre les Trịnh et les Nguyễn. Néanmoins, dans son état actuel, Le Temple de la Littérature occupe un espace plus restreint qu’à son apogée.

Toàn cảnh nội văn từ
Thử địa vi thủ, thiên thu cần tạo thương lưu phương

De tous les temples consacrés à la littérature, celui-ci constitue le haut lieu;
le parfum de la culture y flotte par delà des millénaires

Galerie des photos

Le temple de la littérature (Văn Miếu)

Chu Văn An

Ông tổ của các nhà nho nước Việt


 

Érection des stèles des lauréats

Ouvrages recommandés:

  • Le temple de la littérature. Editions Thế Giới.
  • Văn Miếu Quốc Tử Giám. Edition Thông Tấn. 2001

[RETURN]

La barque (Con thuyền)

j050807 Culture, Littérature, Traditions , ,

 

English version
Vietnamese version

Comme le Vietnam est un pays d’eau, il n’est pas étonnant d’y voir la prolifération et la grande variété d’embarcations employées par les Vietnamiens dans leur transport par eau: de la plus légère et la plus petite jusqu’à la plus grande trouvée jusque-là seulement dans les pays avoisinants comme la Chine ou l’Indonésie. On trouve dans la construction de ces embarcations vietnamiennes une influence étrangère notable, chinoise dans le Nord et indonésienne ou indienne voire occidentale dans le Sud du Vietnam. Cette influence est plus perceptible dans le Centre du Vietnam ayant été occupé jusqu’au XIIIème siècle par les Vikings de l’Asie, les Chams dont la civilisation a été disparue dans les tourbillons de l’histoire par la marche séculaire des Vietnamiens vers le Sud. Malgré cela, les Vietnamiens faisant preuve d’un sens aigu de l’observation et d’une expérience vécue à cause du va-et-vient incessant des typhons sur la côte vietnamienne, savent combiner harmonieusement les données de ces différentes techniques étrangères pour réaliser des embarcations souvent plus maniables que les modèles chinois, malais ou indiens, ce qu’a remarqué P. Paris dans son ouvrage intitulé « Recherche de parenté à quatre embarcations d’Indochine, BIIEH, 1946 ».

À cause de la dureté de la nature et de la lutte quasi permanente contre leurs voisins chinois, les Vietnamiens ont axé leurs efforts dans la conquête des plaines à riz. Enfermés dans l’isolationnisme adopté par l’Extrême-Orient et confortés par la présence quasi permanente des bateaux étrangers dans leurs ports (Faifo, Tourane, Saigon etc ..), les Vietnamiens ne voient aucun intérêt de privilégier le transport maritime bien qu’ils soient considérés comme les plus habiles marins de l’Extrême-Orient. Les Chinois ont reconnu leur supériorité sur l’eau. Un haut mandarin chinois, Bao Chi, l’a notifiée dans son rapport confidentiel soumis à l’empereur des Song. La plupart des victoires des Vietnamiens contre les voisins chinois ont eu lieu sur les eaux.

Les Vietnamiens ont l’habitude de se servir des embarcations comme un moyen de transport des vivres ou des troupes, ce qu’a révélé l’abbé Prévost dans son  » Histoire des Voyages  » de 1751 en s’appuyant sur la description de Samuel Baron publiée en 1732. La marine vietnamienne connut seulement son apogée à la première moitié du XIXè siècle. C’était la période où l’empereur Gia Long secondé par ses lieutenants français Jean-Baptiste Chaigneau (Nguyễn Văn Thắng), Philippe Vannier ( Nguyễn Văn Chấn ) etc.. réussît à défaire l’armée de Tây Sơn à Qui Nhơn par sa marine royale constituée d’une centaine de grandes galères de 50 à 70 rames avec canons et pierriers et de trois vaisseaux à l’européenne ( le Phénix ( tàu Phụng ), l’Aigle et le Dragon-Volant ( tàu Long) ). Ces derniers étaient construits avec tant d’adresse et ne restaient pas plus de trois mois sur le chantier, ce que nota le père Lelabousse dans son rapport daté à Nha Trang, le 24 Avril 1800.

Pour demander son investiture auprès de l’empereur chinois, Gia Long envoya en 1802 le grand poète Trịnh Hoài Ðứ’c (1), le premier délégué vietnamien à prendre la mer pour se rendre à Pékin. Malheureusement, cette apogée ne fut que de courte durée car ses successeurs, entourés par des mandarins confucianistes et empêtrés dans l’obscurantisme, continuaient à adopter une politique d’isolationnisme exacerbé en dépit du mémorandum du lettré moderniste Nguyễn Trường Tộ, ce qui permit à la marine française de réussir à jeter l’ancre quelques décennies plus tard dans les eaux vietnamiennes après avoir coulé dans le port de Tourane (Ðà Nẵng) les cinq premières jonques blindées de la flotte vietnamienne le 15 Avril 1847.

Bien que les Vietnamiens négligent le transport maritime, paradoxalement ils ne lésinent pas les moyens de fabriquer une grande variété d’embarcations pour faciliter leur déplacement quotidien car le Viêt-Nam possède, outre la deuxième mangrove du monde (la forêt U-Minh 1000 km2) après celle du Brésil dans la péninsule de Cà Mau, des milliers de petits cours d’eau, affluents et défluents, des arroyos et des fleuves (Fleuve Rouge, Fleuve du Mékong ).

De plus, le réseau routier vietnamien est quasi inexistant. Les embarcations vietnamiennes sont divisées en deux catégories: celles fabriquées avec des lamelles en bambou enduites de laque (thuyền nan) et celles taillées avec des troncs d’arbres ou faites avec des plaques en bois ( thuyền gỗ ). En ce qui concerne la première catégorie, si l’embarcation est de petite taille, on la désigne souvent en vietnamien (thuyền câu). C’est une petite barque où une seule personne peut être logée. Si l’embarcation légère est de taille ronde, elle est appelée « thuyền thúng » et utilisée fréquemment par les pêcheurs du Centre du Vietnam.

img_2946b
Ce panier rond étanche exista au Xème  siècle. Dương Vân Nga, une fille de Hoa Lư, fut connue à cette époque pour exceller dans l’art de ramer avec ce panier flottant. Mais le jour de compétition, Ðinh Bộ Lĩnh, le leader d’une bande rivale de garçons, réussit à immobiliser son panier flottant en le perforant au moyen d’une perche.

Cette victoire lui permit de conquérir non seulement l’admiration mais aussi l’amour de Dương Vân Nga. Ce panier flottant permit le transport rapide des troupes à travers les marécages et les cours d’eau et assura au couple Dương Vân Nga et Ðinh Bộ Lĩnh la victoire sur les Chinois quelques années plus tard. Quant à la deuxième catégorie, la constitution de base est faite avec du bois. Il y a une multitude d’embarcations différentes mais la plus connue et la plus utilisée par les Vietnamiens est le sampan ou le bateau à trois planches (Thuyền tam bản). C’est celle qui est employée pour traverser les cours d’eau ou les rivières. La plupart des gens qui font avancer les sampans sont des jeunes filles. C’est pourquoi il y a maintes histoires d’amour nées de ces embarcations. On continue à les raconter, en particulier l’histoire de l’empereur Thành Thái avec la rameuse. Si le Vietnamien avait l’habitude de prendre la traversée d’un cours d’eau dans sa jeunesse, cela pourrait lui provoquer probablement des regrets, des souvenirs et des émotions intenses lorsqu’il avait l’occasion de revenir sur le bord du fleuve pour prendre le bac. Il se sent plus ou moins désemparé lorsqu’il apprend que la rameuse, la jeune fille dont il continue à s’attendrir sur le sort et dont il n’est pas loin de tomber amoureux n’est plus là. Probablement, elle devient maintenant la mère d’une famille ou elle a rejoint un autre monde mais elle n’est plus là pour l’accueillir avec son sourire charmant et ingénu. Il ne tarde pas à rappeler qu’il n’a plus l’occasion d’entendre son refrain, de voir les pans de sa tunique élimée que le vent du fleuve fait voler durant la traversée. C’est dans ce contexte inhabituel qu’il ressent une affliction indescriptible. Il regrette de manquer tant d’occasions de retrouver son débarcadère, son fleuve, sa terre natale et de laisser trop longtemps dans l’oubli le charme éternel du sampan, celui du Vietnam d’autrefois.

La fille du fleuve (1987) ( Cô gái trên sông ).

Le réalisateur Ðặng Nhật Minh, le plus connu actuellement au Vietnam, n’hésite pas à montrer le cas inverse, l’amour discret de la jeune batelière vivant sur la Rivière des Parfums, au public étranger et vietnamien à travers son film. C’est l’histoire de son héroïne Nguyệt qui, au péril de sa vie, n’hésite pas à sauver un jeune homme blessé et connu pour ses activités subversives par la police sud-vietnamienne durant la guerre. Elle essaie de le cacher dans son sampan. Une fois la paix revenue, ce jeune homme devient un cadre communiste important. La jeune fille tente de le retrouver car elle continue à garder en elle des sentiments profonds pour cet homme. Malheureusement, elle se sent affligée et trahie car cet homme feint de l’ignorer et n’aime pas à remémorer les périodes troublantes de sa vie … Elle essaie de refaire sa vie avec son ancien amant Sơn qu’elle a rejeté quelques années auparavant et qui a eu l’occasion de passer quelques années au camp de rééducation pour avoir le tort d’être enrôlé dans l’armée sud-vietnamienne. 

img_3005

Malgré le peu de choses dans leur constitution, les embarcations, en particulier, les sampans (đò ngang) continuent à envoûter les Vietnamiens. Ceux-ci n’hésitent à les intégrer non seulement dans leur vie quotidienne mais aussi dans les chansons et les poèmes. Les chansons « Con Thuyền Không Bến » Le sampan sans débarcadère) du compositeur Ðặng Thế Phong et Ðò Chiều (Le sampan du Soir) de Trúc Phương datant de plusieurs décennies et de plusieurs générations continuent à être appréciées et montrent à tel point l’attachement profond de tous les Vietnamiens à leurs embarcations rudimentaires.

Quant aux poèmes les décrivant, il n’y a que le Vietnamien ayant l’occasion de prendre le bac qui arrive à apprécier la finesse et la beauté trouvées dans les vers car il redécouvre peut-être à travers ces poèmes un tronçon de sa vie si mouvementé et si enfoui intimement dans sa mémoire avec plus d’émotions et de tristesse que de joie et de bonheur. En lisant les vers suivants,

Trăm năm đã lỗi hẹn hò
Cây đa bến cũ con đò khác đưa
Notre rendez-vous n’a pas eu lieu depuis longtemps
Le banian et le débarcadère sont toujours les mêmes excepté le sampan qui change de propriétaire.

le lecteur pourrait se rendre compte qu’il est rattrapé aussi comme tant d’autres Vietnamiens par des souvenirs qu’il pense à gommer au fil des années dans sa mémoire. Il ne peut pas continuer à s’attrister comme cela pourrait se faire quand on était jeune et amoureux à travers les deux vers suivants:
Tương tư thuyền nhớ’ sông dài
Tương tư là có hai người nhớ’ nhau

Languir d’amour c’est se souvenir du sampan et de l’immensité du fleuve
Languir d’amour c’est continuer à se rappeler pour toujours.

Mais il devrait avoir le courage de l’oublier quand le sampan n’est plus là comme cela a été dit dans les quatre vers suivants:

Vô duyên đã lỗi hẹn hò
Mong làm chi nữa con đò sang sông
Thôi đành chẳng gặp là xong
Nhớ thương bền chặt bền lòng ra đi

On n’a pas la chance d’être au rendez-vous
On n’espère plus lorsque le sampan est déjà parti
Cela ne mérite plus la peine de se revoir
Mais il vaut mieux décider de partir définitivement lorsqu’on s’aime intensément

Que devient-elle en ce moment? Est-elle morte ou heureuse? Mérite-elle la vie qu’elle mène? Est-elle comme la jeune passeuse, sœur Thắm qui a sauvé maintes personnes de la noyade et qui a péri de noyade sans que personne ne la secourre dans le récit « Chảy đi sông ơi (Coule, ma rivière, 1988)  » de l’écrivain talentueux Nguyễn Huy Thiệp? Est-elle comme la jeune batelière Duyên continuant à fredonner pour son enfant une berceuse:

Nước chảy đôi giòng …
…Con sông Thương …nước chảy đôi giòng …

On peut remonter ou descendre le courant …
du fleuve Amour …on peut remonter ou descendre le courant ..

et ne se posant jamais des questions sur la vie qu’on lui a tracée tout comme le fleuve qui suit son cour à la mer dans la nouvelle « Nước chảy đôi giòng ( À contre-courant, 1932 ) de Nhất Linh?. Ce sont les questions que le lecteur accablé par les souvenirs continue à se poser intimement. C’est aussi la profonde tristesse, la douleur poignante de celui qui n’a plus l’occasion de retrouver la fraîcheur de sa jeunesse à travers le sampan et son débarcadère qu’il était habitué à prendre à une époque lointaine. Il avait pensé qu’avec le temps cela pourrait effacer tous les souvenirs comme l’eau de la rivière évoquée dans la chanson d’une étrange tristesse que la sœur Thắm a l’habitude de chanter sur la rive dans le récit « Chảy đi sông ơi (Coule, ma rivière, 1988)  » de Nguyễn Huy Thiệp:

Chảy đi sông ơi
Băn khoăn làm gì ?
Rồi sông đãi hết
Anh hùng còn chi ? …

Coule ma rivière
Pourquoi se tourmenter?
L’eau efface tout
Jusqu’au souvenir des héros.

Chuyện Tình Buồn ( L’histoire d’un triste amour ) de Phạm Duy avec le chanteur Sĩ Phú

(1) Auteur de deux ouvrages Bắc sứ Thi Tập ( Recueil de poèmes écrits au cours d’une mission d’ambassade en Chine ) et Cấn Trai Thi Tập ( Recueil de poèmes de Cấn Trai ).

Être lettré (Sĩ Phu)

j050807 Culture, Littérature, Traditions , ,

 

 

mandarin

Vietnamese version

English version

Jeune ou âgé, le lettré (Sĩ) est toujours bien considéré dans la société vietnamienne. On lui accorde non seulement tant d’égards mais aussi la première place dans la hiérarchie sociale avant les paysans (Nông), les artisans (Công) et les commerçants (Thương). C’est pourquoi ces derniers ne cessent pas de le ridiculiser à travers les chansons populaires.

Ai ơi chớ lấy học trò
Dài lưng tốn vải ăn no lại nằm

N’épousez jamais un étudiant
Il a le dos long, cela coûte cher pour le tissu
Une fois repu, le voilà étendu

Muni d’un bagage intellectuel, le lettré ne se laisse pas vexer par ces propos et tente de répliquer avec un air ricaneur:
Hay nằm đã có võng đào
Dài lưng đã có, áo trào nhà vua
Hay ăn đã có thóc kho
Việc gì mà chẳng ăn no lại nằm

 Sĩ phu

Il y a le hamac pour celui qui aime s’étendre
Il y a l’habit octroyé par le roi lorsqu’on a le dos long
Habitué à manger, on a le stock de riz au magasin du roi
Aucune tâche ne se termine par le coucher, une fois repu.

ischol

Cette considération data de l’époque où le confucianisme fut employé comme le modèle unique de l’organisation de l’état.  Le recrutement du lettré en tant que mandarin était basé essentiellement sur les concours littéraires qui avaient lieu tous les trois ans au grand temple de Confucius ou temple de la littérature (Văn Miếu). Celui-ci fut construit par le roi Lý Thánh Tôn en 1070 et fut transformé en 1076 en Collège des Enfants de la Nation (ou Quốc Tự Giám). A partir de 1484, le nom du lettré reçu au concours mandarinal fut inscrit sur le stèle avec la mention de sa date de naissance et de ses exploits.

 

Cette pratique de l’inscription sur stèle ne fut supprimée qu’en 1778. C’est pourquoi le rêve d’être reçu devint une obsession pour la plupart des lettrés. Certains ont été reçus aux concours avec une facilité étonnante (Nguyễn Bĩnh Khiêm, Chu văn An ou Lê Quí Ðôn). D’autres ont échoué plusieurs fois, ce qui a provoqué en eux une amertume virulente. C’était le cas du lettré Trân Tế Xương dont les poèmes avaient toujours une ironie mordante. Son échec sempiternel a influé énormément sur ses œuvres. Outre le savoir littéraire, le candidat reçu ou le futur mandarin devait posséder tous les concepts de mandat céleste, de piété filiale, de fidélité au roi (nghĩa tôi) et toutes les valeurs donnant la cohésion à la vision confucéenne. Doté de ces concepts, le lettré tentait d’honorer sa mission non seulement jusqu’à la fin de ses jours mais aussi au détriment de sa vie.  C’était le cas du lettré Nguyễn Du qui préférait se retirer au lieu de servir la nouvelle dynastie après la chute des Lê. C’était aussi le cas du lettré Phan Thanh Giản décidant de s’empoisonner en recommandant à ses fils de cultiver la terre et de ne postuler aucun poste lors de l’occupation de la Cochinchine par les Français en 1867. Quant au lettré Nguyễn Ðình Chiểu, auteur du best-seller « Lục Vân Tiên » et l’une des plus nobles figures des lettrés, il ne cessa pas d’apporter un soutien moral à la résistance à l’époque coloniale. 

Galerie des photos

Dans sa vision confucéenne, le lettré tentait de maintenir coûte que coûte et d’appliquer strictement ces principes à moins que le roi ne fût plus digne de l’obéissance qui lui était due. Dans ce cas, le lettré épris de justice pouvait renverser le roi car celui-ci était dépossédé du Mandat du Ciel. C’était le cas du lettré Cao Bá Quát qui participa au fameux « soulèvement des Sauterelles » (ou Giặc Châu Chấu) au nom des Lê contre le roi Tự Ðức et qui fut pris et exécuté par ce dernier en 1854. Bien que le lettré fût l’un des piliers fondamentaux de la société sur laquelle tant de dynasties vietnamiennes s’appuyaient, pour gouverner le pays, il était aussi  le défenseur légitime des valeurs morales, en particulier des cinq relations humaines (ou Ngũ Luân c’est-à-dire entre le roi et ses sujets, entre le père et son fils, entre le mari et sa femme, entre le cadet et ses aînés et entre lui et ses amis). Cela permettait d’avoir la cohésion sociale et l’identité nationale à travers des siècles. Pourtant  c’était  le facteur d’immobilisme et d’isolationnisme culturel qui s’avéra mortel pour l’empire des Nguyễn à partir de 1840. En continuant à sous-estimer la puissance étrangère et en maintenant son conservatisme, l’empire des Nguyễn  était incapable de s’adapter aux réformes modernisatrices prônées par le lettré moderniste Nguyễn Trường Tộ. Il devenait ainsi l’obstacle majeur à toute mutation dont le Vietnam avait besoin pour faire face aux ambitions des puissances étrangères, ce qui le condamnait à disparaître  lors de la conquête française.

Le lettré faisait partie d’une population de 40000 personnes dont 20000 environ furent des détenteurs de grades en 1880. Le dernier lettré connu pour son patriotisme et pour son réformisme, était le lettré Phan Chu Trinh (ou Tây Hồ ). Celui-ci était partisan des réformes et prônait la priorité du progrès global de la société et de la diffusion du savoir moderne sur la simple indépendance politique. Sa déportation à Poulo Condor et surtout son décès en 1926 ont mis fin au rêve de tous les Vietnamiens de retrouver le Vietnam indépendant avec une politique de non-violence et de décolonisation graduelle que le lettré a prônée et défendue avec acharnement et conviction pendant tant d’années.

Phan Chu Trinh

phanchutrinh

Son état d’âme, il essayait de révéler à travers son poème intitulé

Le Cierge

 

Il veut de sa flamme luire jusqu’au fond des ténèbres
Car son cœur est brûlé du souci d’éclairer
Mais la porte entrouverte laisse filtrer la bise 
Dans la nuit qui finit, à qui confier ses larmes ?

Đèn Sáp

Cháy đầu bởi đỡ cơn tăm tối,
Nóng ruột càng thêm sự sáng soi.
Mở cửa vì đâu nên gió lọt,
Trót đêm nhỏ giọt tỏ cùng ai.

Ce sont les larmes d’un grand lettré vietnamien. Mais c’est aussi le cri du désespoir d’un grand patriote vietnamien

face au destin de son pays.

Lotus (Hoa Sen)

j050807 Art, Culture, Littérature, Traditions , ,

lotus

 
English Version
Version vietnamienne

Aucune plante aquatique ne suscite autant l’admiration des Vietnamiens que le lotus. Outre son emblème bouddhique, le lotus est synonyme de la pureté, de la beauté et de la sérénité. Le lotus se distingue des autres plantes aquatiques non seulement par la grâce de sa fleur  à la fois simple et distinguée mais aussi par la richesse des traditions qui l’accompagnent en Asie, en particulier au Vietnam. Dans ce dernier, il fait partie des quatre nobles plantes ( Tứ Quí ) : mai ( prunier ) , liên ( lotus ), cúc ( chrysanthème ), trúc ( bambou ) employées dans la représentation des quatre saisons ( Tứ Thì ). 
Lire la suite