Histoire

Son histoire peut se résumer en quelques mots: combats pour l’indépendance, la conquête de nouvelles terres et l’unification du pays.

TANG DYNASTY (Đại Đường)

j050807 art, Chine, Histoire, tourisme, Văn Hóa

Version française

Version vietnamienne

The Chinese are proud to always be the sons of the Han. Yet the golden age of Chinese civilization is not the Han period but rather that of the Tang, which lasted three centuries later (618-907). Thanks to the abundance of documentation and the discovery of minqi figurines, ritual objects placed in the tombs of the elites of the time, we know that the Tang period was a time during which significant progress was made in sciences and technology (gunpowder, woodblock printing, mechanical engineering, medicine, cartography, etc.). It was a dynasty open to the world, showing unprecedented tolerance towards foreign cultures and religions (the Nestorian Church, Zoroastrianism, a polytheistic religion from Persia, Buddhism in full expansion, etc.).

It was also under the reign of the founding emperor Tang Tai Zong (Đường Thái Tôn or Lý Thế Dân) that the Buddhist monk Xuan Zang (Huyền Trang) began in the year 629 the sacred pilgrimage known as the « Journey to the West (Tây Du Ký) » by leaving alone from the capital Chang An for 17 years, at the emperor’s request to bring back the sacred scriptures from India. It was also a period when the flourishing of arts and letters was at its peak with poets Du Fu (Đỗ Phủ), Li Bai (Lý Bạch), Bai Juji (Bạch Cư Dị), the painter Wang Wei (Vương Duy), etc., and a time of relative freedom for women. They could excel in the arts, particularly in music and poetry. Sometimes they could have a higher status in society. This was the case with Empress Wu Zetian (Võ Tắc Thiên). Women could wear less restrictive clothing with the loose Hanfu robe (Hán phục).

It was also under this dynasty that the Silk Road experienced significant growth for various economic, political, and religious purposes through the establishment of strategic marriage policies, military conquests, and silk to consolidate alliances, bribe and divide the nomads, and expand its empire westward. Thanks to this setup, the dynasty succeeded in establishing trade and cultural links along the Silk Road. It was along this route that two Nestorian monks brought silk worm eggs from China to Byzantium, hiding them in their bamboo canes. Finally, it was also the period when Vietnam was under the control of the Tang after being annexed earlier by the Sui with General Liu Fang (Lưu Phương).

Under the Tang dynasty, Chang-An was the largest cosmopolitan city in the world at that time. It was nicknamed the « city of a million inhabitants » in Chinese records. Known as « Eternal Peace, » it was the most densely populated city in the world, ahead of Baghdad and Byzantium. But according to the census record in the year 742 in the New Book of Tang (Tân Đường Thư), Chang-An and its surroundings had 362,921 families totaling 1,960,188 people, while it is estimated that more than 50 million inhabitants lived in China at that time across a territory stretching from the East China Sea to Central Asia, from the Gobi Desert in the north to beyond the Nanglin (Lĩnh Nam) mountains in the south where Annam is located. Covering an inland area of almost 87 km², the cosmopolitan capital Chang-An was not only a center of political and economic power but also a haven of peace with wide avenues, magnificent palaces, Buddhist temples, private gardens, and vast markets. Its broad avenues and streets were arranged in a rectangular grid of 114 blocks of houses, each individually walled and all protected by the same outer wall.

Musée des arts asiatiques Guimet

Dynastie_Tang

Every morning, as soon as the announcement of the opening of its main gate was made by the first beats of the drums, people coming from all corners of the empire as well as numerous foreign merchants attracted by the significant trade of the capital began to enter and go about their business. At night, one could only move from one street to another with a pass. All kinds of goods could be found there, from furniture to spices (Persian saffron, Indian pepper, etc.) in the two large markets of the city, one in the east and the other in the west. The imperial court regulated the control of prices and product quality on a weekly basis. The discovery of a number of Sogdian tombs in the capital has helped to better understand how elements of foreign culture infiltrated the Chinese society of Chang’an and vice versa. There was even a foreign quarter.

The Tang army included many important contingents of Turkish soldiers called Tujue (proto-Turkic). Thanks to this recruitment policy and the steppe experience that the Turkish officers had, it allowed the Tang dynasty to expand its empire westward. This was the conquest of the oasis kingdoms of Karakhoja by the Tang with the Sogdian general Ashina She’er (A Sử Na Xã Nhĩ) in 648 in what is now Xinjiang province. He was appointed general of the right guard by Emperor Tang Gaozong (Đường Cao Tông). He died in 655 and was buried alongside Emperor Taizong (Đường Thái Tông). He was posthumously renamed Yuan (元).

Chang An played a key role in commercial exchange on the Silk Road with regions as far away as India, the Middle East, and Europe. Its urban layout and religious architecture (the Great Wild Goose Pagoda housing the sacred texts brought back by the monk Xuan Zang) and palatial architecture (the Palace of Great Clarity (Daming Gong), or the residence of the emperors) testify to technical expertise in respecting harmony and the environment and later brought significant influence in the planning of the capitals of Silla in Korea and Heian in Japan. Chang An remains an important part of China’s historical and cultural heritage. 

Under the reign of Emperor Tai Zong, merchants and traders could move freely throughout the empire without fear of bandits. Prisons were empty, and people did not feel the need to lock the doors of their homes. Harvests were abundant: one only needed 3 or 4 qian to buy 10 liters of rice. This was not only a period of prosperity that China experienced until the reign of Emperor Xuan Zong before the revolt of the Sogdian general An Lu Shan in 755, but also a good model of governance often referenced in the history of China.

Pagode de l’Oie (Tháp Đại Nhạn)

Vestiges of the past (Di tích của một thời)

j050807 art, Culture, Histoire, Musées, Sites touristiques, tourisme

di_tich_cua_mot_thoi

Vietnamese version
Version française

It is quite surprising to see that modern Vietnam has incorporated the architectural achievements of colonial France into its national heritage. These structures have not become traces to be erased from the painful war but are now a lasting part of the architectural and cultural heritage that Vietnam strives to preserve while respecting the urban environment and building a historical identity. Some of these architectural achievements were constructed based on models from masterpieces of the French motherland’s architecture. This is the case with the Hanoi Opera House, built following the design of the famous Opera Garnier in Paris. Da Lat Station closely resembles the Deauville-Trouville station. Even the red and white painted television tower strongly reflects French beauty, with a small tower similar to the Eiffel Tower in Paris, located in the middle of Da Lat city. There are also other buildings seen erected in a classical architectural style in the center of Hanoi’s capital with massive facades. For example, the residence of the Governor-General of Indochina, built between 1901-1905, which now serves as the Presidential Palace or the Museum of Fine Arts.

Saint Joseph’s Church, often visited by tourists today, draws inspiration from the famous Notre Dame Cathedral in Paris. It was built in a neoclassical style on the site of the old Báo Thiên Pagoda, which was constructed during the Lý dynasty and destroyed in 1883 by the French authorities. Today, the « Long Biên Bridge, » the famous bridge named after Governor-General Paul Doumer, still stands firmly despite being heavily destroyed (14 times in total) during the war years. Today, it symbolizes the unity and resilience of the Vietnamese people.

Vestiges d’une époque.

Remains of an era

In addition, there are buildings designed by architect Ernest Hébrard, who did not hesitate to draw special inspiration from the structural principles of temples and communal houses to choose a hybrid architecture (Indochinese style) that carries influences from both the West and Asia. For the French architect Christian Pédémusore de Loddis, Ernest Hébrard succeeded in synthesizing Eastern and Western influences by combining modern techniques and Western styles with the fundamental skills of the construction industry and the spaces of Asian tradition. By allowing Ernest Hébrard to express his creative and innovative abilities in architecture, Vietnam introduced a movement that returned to the modernity of civilization and traditional architecture through magnificent works.

Among these works, we can mention the Museum of the French School of the Far East (or Louis Finot), which today has become the Museum of History, the general finance building (1925-1928), which has become the current headquarters of the Ministry of Foreign Affairs, or the old Indochina University, now Hanoi National University.

For the Pearl of the Far East (or Saigon) in southern Vietnam, some colonial relics are still visible in the city center. Notre-Dame Cathedral is a neo-Romanesque church designed by architect Jules Bourard, with its exterior walls built from red bricks imported from France. The City Hall, where the Ho Chi Minh City committee is located, illustrates a rational design similar to the public buildings of France under the Third Republic. The Saigon Opera House (Ho Chi Minh City Opera House), located not far from the famous Caravelle Hotel, does not hide its flamboyant style from the French Third Republic.

Only these architectural works show us the presence of France in Vietnam in the distant past because nowadays, few people in Vietnam can still speak French, a language that for the Vietnamese people is a literary language for the local elite and is only known by older generations. According to recent census data, more than 70,000 people speak French out of a total population of over 100 million. France did not know how to exploit its historical, cultural, and economic advantages at the time when Vietnam was unified. In Vietnamese culture, there are still many elements influenced by France.

This is what we observe in the field of language at the dictionary level and in rhetoric. Despite the close attachment of the Vietnamese people to French culture and French still being chosen by Vietnam as the spoken language at the United Nations, France has not regained its dominant role. Today, French is being replaced everywhere by English, an international communication language, and then by Chinese. This observation is no longer an illusion.


 

Saïgon (Hồ Chí Minh city)

j050807 Gallery, Histoire, tourisme, Văn Hóa, Vietnam

Saïgon  (Hồ Chí Minh city)

Saïgon hai tiếng nhớ nhung
Ra đi luyến tiếc nghìn trùng cách xa

Version vietnamienne

Version française

For some Vietnamese, the city will always be Saigon. For others, it is truly Ho Chi Minh City. Whatever name it takes, it will continue to be the economic center for foreign businessmen. It is here that millions of tons of rice and fish from the Mekong Delta are shipped for export. Although renamed in 1975, Saigon continues to maintain its old habits, its vagaries and its paradoxes. The city is always bustling with sleepless nights. It is a common sight on the streets or in large wooden-floored rooms where young girls learn to waltz and tango.

Saigon is still very much alive with its current 10 million inhabitants. Saigon has always had a strong vitality with a wonderful spirit of resourcefulness. The city is still bohemian, adventurous and over-excited. It continues to develop with luxury hotels with thousands of rooms in the middle of poor areas. This is the most populous city in Vietnam with an average population density of more than 4,500 people per square kilometer, even higher than Shanghai (China). It currently has a total area of 2,061 km² and is divided into 19 districts and 5 suburban districts.

Sites to visit

It was once, during the colonial era, the Pearl of the Far East and then the capital of South Vietnam from 1956 to 1975. Today, thanks to the urban development project of the Thủ Thiêm peninsula and the recent incorporation of Thủ Đức district, it has managed to expand its urban area and rapidly increase its population while simultaneously beginning the process of metropolitanization. However, according to Vietnamese researcher Trần Khắc Minh from the University of Quebec in Montreal, this does not prevent a growing fragmentation of the urban fabric and an intensification of inequalities, particularly in access to housing.

From the beginning of our era to the 17th century, Saigon successively belonged to the kingdom of Funan, then Chenla, Champa, and Cambodia. Its name is mentioned for the first time in a Vietnamese source in 1776, recounting the conquest of the city by the Nguyễn lords in 1672. For the Khmers (or Cambodians), Saigon is only a distortion of the name Prei Nokor (forest city) that the Khmers gave to this city. Saigon was a swampy region infested with crocodiles and unhealthy at the end of the 17th century. It was not idyllic for the first Vietnamese settlers to choose Saigon as a land of exile. For this reason, there is always a popular song that the Vietnamese know to testify to the unhealthiness of this region.

Chèo ghe sợ sấu cắn chân
Xuống sông sợ đĩa, lên rừng sợ ma.

Rowing the boat, afraid of crocodiles biting the feet
Going down the river, afraid of leeches, going up the forest, afraid of ghosts.

Despite its flaws, it continues to remain the jugular vein of Vietnam. It is the one that teaches Vietnamese people about market socialism or the Renovation policy started in 1996 to promote industrialization and modernization. It is also the one that offers them a taste of capitalism and the adventure of investing in risky capital.

Like many other cities, Saigon had a long history before being colonized, then Americanized, and finally renamed Hồ Chí Minh City during the events of 1975.

For those interested in this city, its history and its evolution, it is recommended to read the following books:

  • Saigon, le chantier des utopies de Didier Lauras, Editions Autrement, Collections Monde, 1997, no 95 HS.
  • Saigon, 1925-1945 , de la belle Colonie à l’éclosion révolutionnaire de Philippe Franchini, Editions Autrement, Collections Monde, no17, 1992.

 

Forbidden city of Beijing (Cố Cung): Part 3

j050807 art, Chine, Culture, Histoire, Lịch sử, Sites touristiques, Văn Hóa

Vietnamese version

French version

Nails on the doors, this tradition has long existed since the Sui and Tang dynasties (581-907). Specifically, in the Forbidden City, all four main gates have nails, but besides this, only the Meridian Gate has five gates, while the other gates have only three gates.

Except for the East Hua Gate, which has 8 rows horizontally and 9 rows vertically of yellow nails (8*9=72) with an even number (Yang number, which is an integer divisible by 2 and multiple of 3), all other gates have 9 rows horizontally and 9 rows vertically, meaning 9*9=81, which is an odd number (Yin number). The Chinese often use Yang numbers, while the Vietnamese tend to prefer odd numbers (Yin numbers). Through the use of nails on the doors, besides their structural and decorative functions, it is also seen to reflect the solemnity and grandeur of the feudal regime of that time.

Door frame

There are many questions about the choice of Yang numbers on the eastern gate (or the East Flower Gate). This is a mystery that historians have not yet found an answer to. Some believe that when Emperor Jiaqing and Emperor Daoguang were buried, they had to borrow this gate to bring the coffin out. Therefore, this gate is often called the Ghost Gate. This explanation may be reasonable because with Yin numbers, the deceased return to the Underworld. The number of nails fixed on the gates was determined according to the rank and class of the owner in the feudal system.

Since the Son of Heaven is the son of the Heavenly Emperor (Heaven), the number of rooms in the Forbidden City must be less than the number of houses that Heaven has in the celestial palace (10,000). This number is a Yang number and represents infinity in China. According to a survey in 1973, there are 8,704 rooms in the Forbidden City (a Yang number).

As for the color yellow, in Yin-Yang and the Five Elements, this color is usually associated with the Earth element and is located at the center in the management of all things and supervision of the four directions. Because it is the color of the midday sun, this brilliant color belongs only to the emperor as it symbolizes the respect and protection of the Heavenly Emperor. There was a custom of not using certain colors during the feudal period: red, yellow, and sky blue.

img_3307

Incense Burner

Conversely, the common people used: black, white, and gray colors. Therefore, it is not surprising to see the prominent use of these two standout colors: purple-red and yellow in the construction of the royal palace in the Forbidden City. The walls are purple-red, while the glazed tiles of the palace are yellow. However, there are exceptions, all related to the theory of Yin-Yang and the Five Elements. That is the Wenyuan Palace, where the royal library is located. This place has a black roof. Fire was a concern in the Forbidden City. Fires were discovered many times in the Forbidden City. The last fire occurred when Emperor Guangxu was about to marry his cousin Longyu in one month. This was an ill omen for the marriage.

Using this as a pretext, Empress Dowager Cixi immediately executed the two eunuchs responsible for arranging the lanterns. Therefore, the color black, symbolizing water, was used in the Wenyuan Palace to prevent fire disasters and to protect the books in the library. Some houses near the East Flower Gate have roofs painted blue because this is where the princes lived. This is also the blue color assigned to the east in the Five Elements theory.

[RETURN]

Forbidden city of Beijing (Cố Cung): Part 2

j050807 art, Chine, Culture, Histoire, Lịch sử, Sites touristiques, Văn Hóa

Forbidden city of Beijing (Cố Cung): Part 2

Vietnamese version

French version

The Càn Thanh Palace has often been the place witnessing intrigues, assassinations, and betrayals during the Ming and Qing dynasties. Moreover, above the throne, on the folding screen, there is always a horizontal plaque inscribed by Emperor Thuận Trị ( Shunzhi ) that reads: « Bright and Upright. » There is also a commendatory comment praising it from his successor, Emperor Kangxi. This is a wonderful structure, transcending ancient and modern times, radiant and eternal, worthy of being a model for future generations. But unfortunately, behind this plaque, there were many underlying conflicts and power struggles within the palace.

During the 500 years of reign of the Ming and Qing dynasties, many incidents occurred in this palace. First of all, there was the story of Emperor Jiajing of the Ming dynasty (1507-1567), who was notoriously licentious and cruel beyond description, nearly suffocated by palace maids. Taking advantage of his deep sleep and avenging his paranoid behavior, the maids conspired to strangle him with a rope on the dragon bed. However, because one maid in the group betrayed them to the empress, the emperor was saved. All the maids, including the favored consort of the emperor, were immediately executed.

Then Emperor Taizong of the Ming dynasty (1582-1620), known as Zhu Changluo, suddenly died one month after ascending the throne. It was suspected that he was either sexually abused or poisoned. This caused the court to fall into a power struggle. This case is known as the Hongyuan Case because before his sudden death, the emperor had taken medicine. Finally, the penultimate emperor of the Ming dynasty, son of Ming Guangzong, Zhu Youxiao (1605-1628), known by the era name Tianqi, became entangled in the Di Gong Case. Taking advantage of the young age of the emperor, a consort of his father (Emperor Wanli), Li Xuanzi, deliberately controlled Zhu Youxiao. She intentionally stayed in the Qianqing Palace and demanded the emperor to confer upon her the title of Empress Dowager so that she could govern the court. Facing strong demands and opposition from the officials, Emperor Tianqi (Zhu Youxiao) issued an edict forcing her to leave the palace and live elsewhere, where she died a few weeks later in a fire. Ultimately, she did not die along with her daughter. Through this event, everyone noticed the emperor’s involvement, despite opposition within him. Historians often collectively refer to these three cases under the name « The Three Late Ming Cases (Vãn Minh Tam Án) »

During the Qing dynasty, there were two important events. Although Kangxi was regarded as a great emperor in Chinese history, he also faced difficulties in appointing a crown prince due to the struggle for the throne among his sons. Initially, he appointed Yinreng as crown prince at the age of two, but later Kangxi changed his mind and chose the 14th prince, Yinzhen, as his successor. He secretly hid behind a plaque with the four characters « Guang Ming Zheng Da » a box containing an edict « Transfer the throne to the 14th son, » meaning to pass the throne to the 14th prince because Yinzhen was the prince he favored. According to legend, when Kangxi was seriously ill, Yinzhen was on a campaign in the Xinjiang region. Prince Yinzhen took advantage of the opportunity to take the box and altered the edict from « Transfer the throne to the 14th son » to « Transfer the throne to the 4th » son » by removing the character « ten. » Thanks to this, Yongzheng became emperor. According to popular discussion, Yinzhen also fled to the garden to observe Kangxi’s illness after previously giving Kangxi a bowl of ginseng soup. Historians believe Yongzheng bears some responsibility for Kangxi’s sudden death, and this remains a mystery and a topic of speculation among people.

Just after ascending the throne under the name Yongzheng, he immediately eliminated or exiled all those who had the potential to oppose him. After his coronation, to avoid disputes over succession—something he understood well and knew to be difficult in power struggles—he devised a clever method by writing the decree naming the heir in two copies: one sealed and kept in a box behind the plaque inscribed « Guangming Zhengda, » and the other he carried on his person. When he was about to pass away, the decree in the box could be retrieved and compared with the one he carried to identify the rightful successor to the throne. This way, no resistance could arise. This method of appointing the crown prince remained effective until the reign of Emperor Xianfeng, but since Xianfeng had only one child, Tongzhi, with Empress Dowager Cixi, the method lost its effectiveness. To consolidate her regency, Empress Dowager Cixi abolished this method by successively enthroning the « child emperors, » namely Guangxu and Puyi.

[Forbidden city of Beijing (Cố Cung): Part 3]

Forbidden city of Beijing (Cố Cung): Part 1

j050807 art, Chine, Culture, Histoire, Sites touristiques, tourisme, Văn Hóa

Forbidden city of Pékin

Cố Cung

The Forbidden City in Beijing (Part 1)

Version française

Vietnamese version

After defeating his nephew Zhu Yunwen (also known as Jianwen Emperor), whose death remains a mystery to historians, the third emperor of the Ming dynasty, Zhu Di (also known as Yongle Emperor), decided to move the capital from Nanjing to Beijing, mainly for strategic reasons. Facing the serious threat of the Mongols to the empire, he thought this was the quickest solution to deal with the raids. He entrusted the chief architect, the eunuch Nguyen An of Vietnamese origin, with the construction of the Forbidden City on the ruins of Khanbaliq, the Yuan dynasty city built by Kublai Khan in 1267 and described by Marco Polo in his book titled « The Description of the World » in 1406, following a designated protocol. Two hundred thousand workers were recruited for this grand project, which lasted 14 years.

Besides the participation of a large number of provinces in supplying materials: Xuzhou (Jiangsu) marble, Linqing (Shandong) bricks, stone from the Fangshan and Panshan quarries not far from Beijing, nanmu wood for the house frame from Sichuan, columns from Guizhou and Yunnan, and so on, it was also necessary to renovate the Grand Canal dating back to the Sui Dynasty. This canal was essential for transporting materials and food to the capital Beijing. From 1420 to 1911, a total of 24 emperors of the Ming and Qing dynasties resided here. The last emperor to live in this Forbidden City was Emperor Puyi of the Qing Dynasty.

There are many questions about the preservation and conservation of the capital by the Qing army when they seized power in China because, according to Chinese tradition, the victors usually thoroughly destroyed all palaces belonging to previous dynasties. One can look at the example of Zhu Yuanzhang, also known as the Hongwu Emperor. He ordered his soldiers to completely destroy the capital of the Yuan Dynasty in Beijing and move the capital to his hometown in Nanjing. It is unclear what motivated the Qing Dynasty to keep the Ming capital intact.

 

Cố Cung

cite_pekin

 

Although the Qing emperors made efforts to renovate the Forbidden City and built many additional palaces, this Forbidden City forever retains the mark of its founder, Emperor Yongle (Zhu Di). One of the three famous emperors alongside Han Wudi and Tang Taizong in Chinese history, Zhu Di appointed Admiral Zheng He to lead the naval expeditions to the « Western Oceans, » which were later recorded by his companion Ma Huan in the book titled Ying-yai Sheng-lan (The Marvels of the Oceans). Taking advantage of the usurpation of the throne by Hồ Quý Ly, Zhu Di annexed Vietnam in 1400. Without the nearly ten years of resistance by the Vietnamese people under Lê Lợi, Vietnam could surely be a province of China today, like Yunnan or Guangdong.

1 Porte du Midi (Ngọ Môn)

2 Tiền Triều (Waichao)

  • Điện Thái Hoà (Taihe)
  • Điện Trung Hoà (Zhonghe) 
  • Điện Bảo Hoà  (Baohe) 

3  Hậu tẩm (Neichao)

  • Cung Càn Thanh (Qianqing)
  • Điên Giao Thái (Jiaotai)
  • Cung Khôn Ninh (Kunning)

4) Six Palais de l’Ouest (Lục viện)

5) Six Palais de l’Est (Luc viện)

The Forbidden City is truly a city within a city and was built on a rectangular piece of land measuring 960 chi in length and 750 chi in width. The Forbidden City is divided into two parts: the front section called the Outer Court (waichao), designated for ceremonial life (such as coronation ceremonies, investiture ceremonies, and royal weddings), and the rear section called the Inner Court, reserved for the emperor and his family. There are three halls in the Outer Court: the Hall of Supreme Harmony, the Hall of Central Harmony, and the Hall of Preserving Harmony, which together form the complex known as the Three Halls of the Outer Court. In the Inner Court, there are the Palace of Heavenly Purity, the Hall of Union, and the Palace of Earthly Tranquility, each surrounded on the east and west sides by six six-yards (residential quarters). This is commonly referred to as the Three Palaces and Six Yards of the Forbidden City.

When visiting the Imperial City, tourists are obliged to pass through Ngo Mon Gate. This is the main gate of the Imperial City. At one time, this gate witnessed many ceremonies related to military departures or the triumphant return of the royal army, as well as the announcement of a new lunar calendar. It is the only gate, or more precisely, a U-shaped structure, 8 meters high, with five buildings on top featuring double roofs and five gates, but the middle gate is reserved only for the king. This architectural complex is often called the Five Phoenix Pavilion because its shape resembles a phoenix. Beyond Ngo Mon Gate, there is a very wide courtyard crossed by an artificial river with shimmering golden water called Neijindhuihe. This river has five beautifully decorated bridges, with the middle bridge reserved for the emperor. Along the riverbanks, there are stone balustrades carved with dragons and phoenixes.

The front court enjoys Yang energy, so the palaces here are usually built higher than the palaces in the rear chambers, thanks to a large common foundation with three steps carved from jade stone, raised to highlight not only the splendor of the front court palaces but also the majestic and magnificent nature of Yang energy. Similarly, the rear chambers enjoy Yin energy, so the palaces here are all low, except for the Kien Thanh Palace, where the king works and discusses state affairs with high-ranking officials, which enjoys Yang energy and is therefore taller than the other palaces.

In this place, one can see a typical metaphor, which is Yang within Yin, often mentioned. Between the Qianqing Palace, where the emperor resides and enjoys Yang energy, and the Kunning Palace, the empress’s resting place receiving Yin energy, there is the Jiaotai Hall. Considered the connecting link between the Qianqing and Kunning Palaces, Jiaotai Hall not only represents the perfect harmony of Yin and Yang but also symbolizes peace within the Forbidden City. All the palaces in the Forbidden City face south to benefit from the advantages of Yang energy.

Based on traditional Chinese feng shui, to the north of the Forbidden City, there is an artificial mountain called Jinshan and the Great Wall to prevent the harmful effects of Yin energy coming from the north (cold winds, nomads, ghosts, and so on). To the south, thanks to water-filled pits and an artificial river with shimmering golden water (Neijindhuihe), the qi buried in the earth can circulate, which is difficult to disperse due to the levels created on the surface. This arrangement is seen in the construction of the three-tiered foundation for the three halls used for rituals in the front court. As a result, qi is guided up and down through the halls to break the monotony of the flat land and reach the summit where the emperor’s throne is in the Hall of Supreme Harmony. As the connection between Heaven and Earth, the emperor usually faces south, with his back to the north, the east on his left, and the west on his right.

Each direction is protected by a guardian creature: the pink swallow in the south, the black turtle in the north, the blue dragon (qinglong) in the east, and the white tiger (baihu) in the west. On the ceiling, at the vertical axis of the throne and above the emperor’s head, there is an exquisitely decorated celestial dome featuring a recessed panel with two golden dragons carved playing with a huge pearl. It is here, when visiting, that tourists wonder how many dragons are used in the decoration of this palace, as this guardian creature appears everywhere. According to some records, there are a total of 13,844 dragons of various types and sizes, giving this place a solemn and majestic appearance never seen in other palaces.

Located along the main north-south axis, the Forbidden City is decorated according to rules of numbers and colors. The choice of Yang numbers (or odd numbers) is commonly seen through the arrangement of mythical creatures on the eaves of the palace roofs or the ornate display on the doors of the Forbidden City with yellow nails, as well as the number of bays the Forbidden City has.

The number of divine beasts on the eaves corners of the palace can range from 1 to 10. Depending on the importance and scale of the palace as well as the rank of the owner in the court, this number can vary. The number of these divine beasts is specified in the book that records all the regulations under the Qing dynasty, known as the Da Qing Hui Dian. These divine beasts are arranged in odd numbers 1-3-5-7-9 on the eaves corners in a clear order as follows: dragon, phoenix, lion, heavenly horse, seahorse, aplustre, fighting bull, suan ni, sea goat, and monkey. Always leading these divine beasts is a figure riding a chicken or phoenix, often called the Prince Min. Nearby is an additional horned beast, the ninth son of the dragon. Each divine beast represents a good omen or virtue and is thus cherished and worshipped. However, there is an exception: the Hall of Supreme Harmony has up to 10 divine beasts on its eaves corners because it is where the emperor holds important ceremonies (such as coronations, weddings, birthdays, year-end celebrations, etc.). The use of these divine beasts mainly serves to protect the palaces against evil spirits and to demonstrate the emperor’s power and prestige. Conversely, the Palace of Heavenly Purity, although it is where the emperor works and discusses state affairs with officials, does not have as significant a role as the Hall of Supreme Harmony and therefore only has 9 divine beasts on its eaves corners.

As for the Khôn Ninh palace, seven divine beasts were found on the eaves of the hall because this was the palace of the empress during the Ming dynasty. However, this place was also where the sacrificial rituals to the Tát Mãn religion’s spirits were held, which corresponded to the position of Yin under Yang during the Qing dynasty. It is important to remember that before conquering China, the Qing dynasty was originally Manchu, so they still maintained their own religion.

[The Forbidden City in Beijing (Part 2)]

 

Đi tìm nguồn gốc dân tộc Việt (À la recherche de l’origine du peuple vietnamien). Phần 2

j050807 Culture, Histoire, Lịch sử, Văn Hóa, Vietnam

 

Đi tìm nguồn gốc dân tộc Việt (Phần 2)
 

English version

Version française

Điều  nầy  được xác nhận bởi những gì được phát hiện trong các ngôi mộ ở di chỉ Guiqi thuộc Giang Tây: Các vũ khí được tìm thấy có tính chất tượng trưng vì tất cả đều được làm bằng gỗ. Chúng không có vị trí quan trọng trong cuộc sống hoặc thế giới bên kia của họ. Điều này dẫn đến kết luận rằng không giống như xã hội của người dân phương Bắc, xã hội của người Việt khá yên bình. Đây là lý do tại sao điều đó không cho phép họ chống cự lại tốt hơn mỗi lần bị xâm lược bởi những người hàng xóm ở phương Bắc, người Di không ngừng gặm nhấm lãnh thổ của họ và đẩy họ lùi về phía nam một chút sau mỗi cuộc đối đầu. Người Di nổi bật trong nghệ thuật dùng cung tên. Họ là những chiến binh đáng gờm và có năng khiếu về bắn cung và cưỡi ngựa. Được rèn luyện bởi sự khắc nghiệt của thiên nhiên, họ đã quen với việc chiến đấu với thú hoang và các bộ lạc khác. Điều này cho phép họ có trong máu mình ngay từ đầu gen của một kẻ chinh phục và một chiến binh. 

Điều này không đúng với  những người ở miền Nam, những người Bách Việt. Đức Khổng Tử  đã có cơ hội so sánh sức mạnh của người miền Bắc và người miền Nam: lòng dũng cảm và sức mạnh (Dũng) đối với người miền Bắc và lòng nhân từ và sự hào phóng (Nhân từ) đối với người miền Nam. Ngay cả chữ « Yi » 夷, ban đầu là hình vẽ một người đàn ông 人 cầm cung 弓, đã cho chúng ta một ý tưởng chính xác về đặc điểm của người miền Bắc. Những người này, dưới sự lãnh đạo của Houang Di (Hoàng Đế), đã thành công trong việc đánh đuổi các bộ lạc Bách Việt đầu tiên sống trên lãnh thổ được phân định bởi sông Hoàng Hà và sông Dương Tử và do Xi Vưu (hay Đế Lai trong tiếng Việt) lãnh đạo, liên minh với vua Lôc Tục (hay Kinh Dương Vương) trị vì ở phía nam sông Dương Tử trong đất nước rộng lớn của Xích Qủi (Đất của Quỷ Đỏ). Theo truyền thuyết Trung Quốc, cuộc giao tranh này diễn ra tại Trác Lộc thuộc tỉnh Hà Bắc ngày nay, mở đường cho sự  bành trướng của người phương Bắc đến tận sông Lam. Cái chết của Xi Vưu đánh dấu chiến thắng đầu tiên của người phương Bắc trước người Bách Việt vào khoảng năm 3000 TCN. 

Ở thời kỳ nhà Thương, không có tài liệu lịch sử nào của Trung Quốc hoặc Việt Nam đề cập đến mối quan hệ giữa người  Bách Việt và nhà Thương, ngoại trừ truyền thuyết Việt Nam về « Phù Đổng Thiên Vương » (hay thánh Gióng của làng Phù Đổng)  kể về cuộc đối đầu giữa nhà Thương và vương quốc Văn Lang của người Lạc Việt. Mặt khác, mối liên hệ được thiết lập sau này giữa nhà Châu và vua Hùng Vương (Lạc Việt)  đã được ghi nhận. Một con chim trĩ bạc  thậm chí đã được biếu dâng cho vua nhà Châu  theo sách Linh Nam Chích Quái. Trong thời kỳ Xuân Thu, một nước có tên là  Ngô Việt đã được biết đến trong Sử ký của nhà sử học Tư Mã Thiên.  Đây là vương quốc của vị vua nổi tiếng  Câu Tiễn. Sau khi ông qua đời, con cháu ông không duy trì được quyền bá chủ. Ở trung lưu sông Dương Tử, một vương quốc khác cũng do một bộ tộc của Bách Việt (Bộc Lão) lập nên, gọi là nước Sở, đã lên nắm quyền  bá  chủ trong thời Chiến Quốc và trở thành một trong bảy nước đối thủ  (Hàn, Triệu, Ngụy, Yên, Tề, Tần và Sở).

Đội quân đát nung của Tần Thủy Hoàng

Trước khi bị quân Tần đánh bại, nước Sở đã gián tiếp đóng góp khó mà chối cải vào sự hình thành và thống nhất đất nước Trung Hoa sau này bằng cách tiêu diệt nước Ngô Việt của Câu Tiễn vào năm 332 và bắt đầu tạo động lực mới cho sự phát triển của một nước lớn với cuộc cải cách của Ngô Khởi (Wu Qi).

Người Đông Âu  (Tong Ngeou hay thị tộc Việt của Câu Tiễn) bắt đầu lánh nạn ở lãnh thổ phía nam của Bách Việt sau khi lãnh thổ của họ bị nước Sở sáp nhập. Theo Leonard Aurousseau, sau thất bại của họ, người Đông Âu đã tìm nơi tị nạn với số lượng lớn ở các khu vực sau: Phúc Kiến, Quảng Đông, Quảng Tây và Giao Chỉ và do đó trở thành người Mân Việt, người Nam Việt (Giang Tô, Giang Tây) và người Lạc Việt (Quảng Tây, Giao Chỉ). Tất cả đều đã bị Hán hóa qua nhiều thế kỷ ngoại trừ người Lạc Viêt. Những người Lạc Việt nầy là hậu duệ chính đáng của người Đông Âu vì họ như người Đông Âu thuộc nhánh Âu (Ngeou)  và họ thường được biết đến dưới cái tên Tây Âu (Xi Ngeou, thị tộc Việt ở phía Tây).

Học giả người Pháp Leonard Aurousseau đã viết trong tác phẩm « Ghi chép nguồn gốc dân tộc An Nam » (BEFEO, T XXIII, 1923, tr. 254): « Không còn nghi ngờ gì nữa về nguồn gốc của người Lạc Việt ». Những người Việt khác, đặc biệt là những người sống ở vương quốc Sở, đã sớm đi theo họ trong quá trình thống nhất Trung Quốc của Tần Thủy Hoàng. Ông không ngần ngại trục xuất tất cả những ai dám chống lại chính sách đồng hóa của mình, đặc biệt là người Việt và người Miêu bắt họ đi lao động cưỡng bức trong việc xây dựng Vạn Lý Trường Thành của Trung Quốc, hủy đốt không chỉ tất cả các sách vở của các học giả Nho giáo mà còn của các dân tộc nổi loạn khác và duy trì chính sách xâm lược của mình đối với người Bách Việt cho đến tận Lĩnh Nam.

Cuộc chinh phục lãnh thổ  Tây Âu và Lạc Việt của Thục An Dương Vương, đánh dấu cuộc đối đầu thứ hai của người Trung Quốc với dân Bách Việt, được hoàn thành vào năm 207 với việc bổ nhiệm hai vị thái thú nổi tiếng của vùng lãnh thổ bị chinh phục: Nhâm Hiếu (Jen Hiao) và phụ tá của ông là Triệu Đà. Sau khi Nhâm Hiếu qua đời, lợi dụng tình hình rối ren sau sự sụp đổ của nhà Tần năm 207, Triệu Đà liên minh với các nước Việt khác để tuyên bố độc lập cho vương quốc Nam Việt, chiếm các quận cũ là Quế Lâm và Tượng Quận, rồi năm 184 TCN, ông ta tấn công vùng Trường Sa (Hồ Nam).

Vương quốc này vẫn tồn tại trong thời gian ngắn ngủi và rơi trở lại vào tay người Hán phương Bắc vào năm 111 TCN, bất chấp sự kháng cự anh dũng của Tể tướng Lục Gia. Cuộc đối đầu này, lần thứ ba với người Bách Việt, đã khiến họ không chỉ mất lãnh thổ mà còn mất cả bản sắc văn hóa. Quá trình Hán hóa bắt đầu diễn ra mạnh mẽ ở các vùng lãnh thổ bị chinh phục (Phúc Kiến, Quý Châu, Quảng Đông, Quảng Tây, Vân Nam, Giao Chỉ). Nhiều cuộc nổi dậy và khởi nghĩa đã nổ ra trong suốt thời kỳ đô hộ lâu dài của Trung Quốc. Nhưng cuộc nổi dậy nổi bật nhất vẫn là cuộc nổi dậy do hai chị em Trưng Trắc và Trưng Nhị lãnh đạo một cách anh dũng. Theo lời kêu gọi của Trưng Nhị vào năm 39 sau Công nguyên, người Việt sống ở miền Nam Trung Quốc và phần lớn ở Bắc Kỳ đã tham gia cùng họ. Điều này cho phép họ đứng lên chống lại quân đội của nhà Hán cho đến năm 43 sau Công nguyên. Nhưng cuối cùng họ đã bị đánh bại bởi một vị thống chế vĩ đại của Trung Quốc thời bấy giờ  là Phục Ba Tướng quân (Mã Viện).

Vị quan nầy được vua Hán Quang Vũ đế ủy thác, lấy quyết định phá hủy tất cả những  trống đồng được  tìm thấy trên đất Lạc Việt vì trong cuộc giao tranh, ông nhận ra rằng những vật này có giá trị như một biểu tượng quyền lực cho người Lạc Việt. Theo truyền thuyết, để đẩy lùi biên giới đến tận ải Nam Quan, ông đã không ngần ngại cho dựng một cây cột cao vài mét, làm bằng đồng lấy từ những chiếc trống đồng này và khắc dòng chữ sau: 

Ðồng trụ triệt , Giao Chỉ diệt
Ðồng trụ ngã, Giao Chỉ bị diệt.

Nhưng điều này không làm giảm ý chí và nhiệt huyết độc lập của người Lạc Việt (người Việt). Họ quyết định củng cố nó bằng cách rải một cục đất xung quanh cột trụ khổng lồ này ở mỗi lối đi, dần dần tạo thành một gò đất, khiến cột trụ huyền thoại này biến mất. Để ngăn chặn mọi khả năng nổi loạn, thậm chí còn có một sắc lệnh của  Lữ hậu nhà Hán vào năm 179 TCN quy định rằng không chỉ cấm giao nộp cho người man di và người Việt các công cụ nông nghiệp và kim loại mà còn cả ngựa, bò và cừu. Sự việc này đã được E. Gaspardone ghi lại trong tác phẩm « Vật liệu phục vụ lịch sử An Nam » (BEFEO, 1929). Chính vì chính sách này, không có gì ngạc nhiên khi gần đây người ta phát hiện ra một số lượng lớn trống đồng được chôn  vùi cất giấu ở Việt Nam và các vùng lân cận (Vân Nam, Hồ Nam). Nền văn minh  Đồng Sơn đã kết thúc trong thời kỳ Trung Quốc đô hộ.

Việc người Việt bị ép buộc nhập ngũ vào quân đội của kẻ chinh phạt và sự tiếp xúc của họ trong nhiều năm với người Trung Quốc đã cho phép họ hiểu rõ hơn về các kỹ thuật chiến tranh (ví dụ như binh pháp của Tôn Tử) và hoàn thiện vũ khí của họ trong cuộc chiến chống lại quân xâm lược trong những năm sau đó. Mặt khác, người Trung Quốc đã chiếm đoạt mọi thứ thuộc về họ trong thời gian dài chiếm đóng. Những người Việt này tiếp tục bị đối xử như những người man rợ mặc dù họ có những đóng góp không thể phủ nhận vào ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc. Những người từ phương Bắc này giờ đây có thể tuyên bố là những người nắm giữ hợp pháp của Lạc Thư, học thuyết Âm Dương ngũ hành  mặc dù có rất nhiều mâu thuẫn trong bịa đặt thần thoại của họ.

 

Mô hình được phục dựng và tìm thấy tại di chỉ Banpo

Họ đã tạo hình lại con rồng, loài thủy sinh thần thoại yêu thích của người Bách Việt, ban đầu có đầu cá sấu và mình rắn, để phù hợp với khí chất và sở thích chiến binh của họ, tạo cho nó đôi cánh và thân ngựa. Họ chắc chắn đã lấy nó làm biểu tượng, mặc dù họ có hổ trắng trong truyền thống Thổ-Mông của mình. Ngôi nhà tròn của họ, một mô hình được phục dựng và tìm thấy tại di chỉ Banpo, đã được thay thế bằng ngôi nhà rộng rãi với mái dốc rộng và mái hiên nhô ra, ngôi nhà của người Bách Việt. Trong vòng xoáy của lịch sử, không còn chỗ cho người Bách Việt nữa.

Ngoại trừ người Lạc Việt, các dân tộc Bách Việt khác tiếp tục bị Hán hóa, đến cuối thế kỷ thứ 10, trên lãnh thổ của họ chỉ còn lại hai dân tộc đối đầu nhau: một dân tộc chinh phục (người Hán) và một dân tộc không khuất phục (người Lạc Việt hay người Việt) đang tìm kiếm độc lập. Các nước Đông Âu, Nam Việt, Mân Việt vân vân..  giờ đây là một phần đất của Nam Trung Hoa. Lợi dụng sự tan rã của nhà Đường, người Lạc Việt tuyên bố độc lập với Ngô Quyền.

Nước Việt Nam bắt đầu trỗi dậy. Tuy nhiên, điều nầy không có nghĩa là mọi thứ đều diễn ra một cách êm ái và hòa hợp. Người dân miền Bắc đã phải trải qua biết bao hy sinh mới có thể chấp nhận được cái thực tế này. Vì vậy, trang sử của Bách Việt giờ đây đã bị nhầm lẫn với trang sử của Lạc Việt.

Những khám phá khoa học gần đây đã thay đổi hoàn toàn quan điểm của chúng ta về người Bách Việt và đặc biệt là về lịch sử của họ. Chúng đã đặt ra câu hỏi về ý tưởng về sự truyền bá văn hóa có nguồn gốc từ phương Bắc. Những di tích thậm chí còn cổ hơn cả di tích của Hà Mỗ Độ mới được phát hiện gần đây ở giữa sông Lam tại Pentoushan (Hồ Nam). Liệu chúng ta có thể tiếp tục coi người Miêu, người Bách Việt là những người « man rợ » không? Tuy nhiên, chữ Miêu 苖 (hay Miêu trong tiếng Việt) ban đầu mang hình vẽ một cánh đồng lúa (Ðiền) 田 phía trên được thêm chữ tượng hình « Thảo » (cỏ) 艹 (cỏ) cho thấy rõ cách người Trung Quốc xưng hô với những người biết trồng lúa bằng ngôn ngữ của họ. Liệu chúng ta có thể tiếp tục duy trì một phiên bản truyền thống và lỗi thời do những kẻ chinh phục viết ra, gây bất lợi cho việc tìm kiếm sự thật lịch sử? Điều cần thiết là phải đưa đoàn tàu lịch sử trở lại đúng hướng, biết rằng nền văn minh Trung Quốc không cần những bịa đặt này vì từ lâu nó đã xứng đáng nằm trong số những nền văn minh vĩ đại của nhân loại.

Chính tổ tiên của người Lạc Việt đã dạy người phương Bắc cách trồng lúa, chứ không phải ngược lại, như nhiều sử liệu Trung Quốc và Việt Nam đã ghi chép. Đã đến lúc chúng ta phải tri ân tổ tiên của người Việt, những người, vì tính tình ôn hòa, đã bị buộc phải nhường bước trước sức mạnh vũ lực trong cơn lốc lịch sử. 

 
Kế thừa một quá khứ huy hoàng, lại bị vướng vào những cuộc chiến tranh huynh đệ tương tàn, chiến tranh thực dân, lại chìm đắm trong tham nhũng, Việt Nam của người Lạc Việt cần phải hồi phục lại, bởi vì nó không xứng đáng nằm trong số những quốc gia nghèo nhất thế giới. Đã đến lúc nó phải tiếp bước đi trên con đường mà tổ tiên đã vạch ra và cố làm tốt hơn họ.

 

Đi tìm nguồn gốc dân tộc Việt (À la recherche de l’origine du peuple vietnamien)

j050807 Culture, Ethnies, Histoire, Văn Hóa, Vietnam

 

Đi tìm nguồn gốc dân tộc Việt

Version française

English version

Việc phát hiện ra di chỉ Hemudu (Chiết Giang) vào năm 1973 là một sự kiện trọng đại đối với các nhà khảo cổ học Trung Quốc vì di chỉ này, có niên đại hơn 5.000 năm, là bằng chứng cho nền văn minh lúa nước lâu đời nhất được tìm thấy cho đến nay trên thế giới. Người ta cũng tìm thấy tàn tích của một ngôi nhà sàn bằng gỗ ven hồ, một kiểu kiến ​​trúc rất khác so với nhà đất ở miền Bắc Trung Quốc. Dân số sống ở đó mang đặc điểm của cả người Mông Cổ và người Australo-Negroid. Vì Chiết Giang từ lâu đã là một trong những tỉnh đẹp nhất của miền Nam Trung Quốc, nên nền văn minh nổi tiếng này thường được cho là của người Trung Quốc, mặc dù người ta biết rằng cái nôi của nền văn minh này gắn liền với lưu vực sông Hoàng Hà, mà An Dương là trung tâm cổ xưa.

Ta không thể phủ nhận rằng nền văn minh của họ đã tìm thấy tinh hoa trong nền văn hóa thời kỳ đồ đá mới của Dương Thiệu (tỉnh Hà Nam) (5000 năm TCN) và Long Sơn (tỉnh Sơn Đông) (2500 năm TCN), lần lượt được nhà khảo cổ học người Thụy Điển Johan G. Andersson phát hiện vào năm 1921 và cha đẻ của ngành khảo cổ học Trung Quốc Li Ji phát hiện vài năm sau đó. Nhờ công trình phân tích phát sinh chủng loại của nhóm nghiên cứu Mỹ do Giáo sư J.Y. Chu thuộc Đại học Texas dẫn đầu, được công bố vào tháng 7 năm 1998 trên Tạp chí của Viện Hàn lâm Khoa học Hoa Kỳ, được tập hợp dưới tiêu đề « Mối quan hệ di truyền của dân số ở Trung Quốc » (1), chúng ta đã bắt đầu có được một ý niệm chính xác về nguồn gốc của người Trung Quốc. 

Hai điểm quan trọng đã được ghi nhận trong việc nghiên cứu này:

 1) Rõ ràng là bằng chứng di truyền không thể trợ lực sự độc lập ban đầu của người Homo sapiens ở Trung Quốc. Tổ tiên của các quần thể hiện đang sống ở miền đông Trung Quốc đến từ Đông Nam Á.

2) Giờ đây, có lẽ có thể sự kết luận một cách rõ ràng rằng người « hiện đại » gốc Phi chiếm một phần lớn trong vốn gen thường thấy ở Đông Á.

 Trong phần kết luận của mình, Giáo sư J.Y. Chu thừa nhận rằng rất có thể tổ tiên của những người nói tiếng Altaic (hay Hán) có nguồn gốc từ những người dân Đông Nam Á và những người đến từ Trung Á và Châu Âu. 

Sự  khám phá này không còn  nghi vấn câu hỏi về những gì đã được Giáo sư Nhân chủng học Wilhelm G. Solheim II của Đại học Hawaii đề xuất vài năm trước đó trong cuốn sách có tựa đề  « A New Light in a Forgotten Past ». (2) Đối với nhà nhân chủng học này, không còn nghi ngờ gì nữa rằng nền văn hóa Hòa Bình (15.000 năm trước Công nguyên) được nhà khảo cổ học người Pháp Madeleine Colani phát hiện vào năm 1922 tại một ngôi làng gần tỉnh Hòa Bình của Việt Nam chính là cơ sở cho sự ra đời và tiến hóa trong tương lai của các nền văn hóa thời kỳ đồ đá mới là Ngưỡng Thiều và Long Sơn được tìm thấy ở miền bắc Trung Quốc. Nhà vật lý người Anh Stephen Oppenheimer đã vượt ra ngoài những gì người ta từng nghĩ khi chứng minh theo cách tiếp cận khoa học và logic của ông rằng cái nôi của nền văn minh nhân loại nằm ở Đông Nam Á trong tác phẩm có tựa đề Eden in the East: The Drowned Continent of Southeast Asia (Địa đàng ở phương Đông: Lục địa chìm đắm của Đông Nam Á). 

 Ông kết luận rằng dựa trên bằng chứng địa chất tìm thấy ở đáy Biển Đông và các phương pháp xác định niên đại bằng C-14 trên thực phẩm (khoai lang, khoai môn, gạo, ngũ cốc vân vân..) được tìm thấy ở Đông Nam Á (Non Nok Tha, Sa Kai (Thái Lan), Phùng Nguyên, Đồng Ðậu (Việt Nam), Nam Dương), một trận lụt lớn đã xảy ra và buộc người dân ở khu vực này, trái ngược với những gì các nhà khảo cổ học phương Tây mô tả là những người sống bằng nghề đánh cá, săn bắn và hái lượm, là những người đầu tiên biết cách làm chủ hoàn toàn trong việc trồng lúa và nông nghiệp, phải di cư theo mọi hướng (hoặc về phía Nam ở Châu Đại Dương, hoặc về phía Đông ở Thái Bình Dương, hoặc về phía Tây ở Ấn Độ hoặc về phía Bắc ở Trung Quốc) để sinh tồn. Những người này đã trở thành những hạt giống của các nền văn minh vĩ đại và rực rỡ sau này được tìm thấy ở Ấn Độ, Lưỡng Hà, Ai Cập và Địa Trung Hải. 

Từ  sự quan sát khảo cổ học và khoa học này, chúng ta được dẫn dắt để đặt câu hỏi về mọi thứ đã được lịch sử báo cáo và làm sai lệch ở khu vực này của thế giới và cho đến nay những gì  được  dẫn dạy cho người Việt Nam. Chúng ta có thể bỏ qua những khám phá khoa học này lâu hơn nữa hay không? Chúng ta có thể tiếp tục tin vào các quyển sách của Trung Quốc (ví dụ như Hậu Hán Thư) trong đó các  nhà thái thú Tích Quang và Nhâm Diên của Trung Quốc được cho là các người đã dạy cho tổ tiên của người Việt cách ăn mặc và cách sử dụng cày, điều mà họ không hề  biết  đến vào thế kỷ đầu tiên của thời đại chúng ta? Làm thế nào mà các hậu duệ  chính đáng của vua Thần Nông (3) lại không biết trồng lúa, khi chúng ta biết rằng ngài là một chuyên gia trong lĩnh vực nông nghiệp? Không ai dám chỉ ra việc mâu thuẫn này.

Shennong (Thần Nông)

 Chúng ta thậm chí còn không tự hỏi tại sao người phương Bắc lại đặt cho vị anh hùng thần thánh này  với biệt danh Viêm Đế (vua xứ nóng của Bạch Việt). Phải chăng đây là cách họ gọi vua phương Nam, bởi vì vào thời nà Châu, lãnh thổ của người Việt được gọi là Viêm Bang? Phải chăng người du mục phương Bắc có nguồn gốc Thổ-Mông, tổ tiên của người Hán, và người phương Nam, người Việt, có cùng tổ tiên? Đây có phải là một sự bịa đặt thuần túy được xây dựng để tôn vinh những kẻ chinh phục và nhằm mục đích hợp thức hóa chính sách đồng hóa của họ? Mọi dấu vết của các dân tộc khác, tức « người man di », đều bị xóa bỏ trong cuộc hành trình của họ. Cuộc chinh phạt lục địa Trung Hoa bắt đầu từ ranh giới của những vùng đất hoàng thổ và  đại đồng bằng, và được kéo dài có  gần bốn thiên niên kỷ.

Đây là điều mà học giả người Pháp René Grousset đã ghi nhận trong tác phẩm « Lịch sử Trung Quốc » khi nói về sự bành trướng của một chủng tộc tiên phong Trung Hoa thô bạo từ đại  đồng bằng. Trước nền văn minh rực rỡ của họ, rất ít người, kể cả người châu Âu khi đặt chân đến châu Á, dám đặt câu hỏi về những gì đã được ghi chép trong sử sách Trung Hoa và Việt Nam, và nghĩ về sự tồn tại của một nền văn minh khác mà những kẻ thống trị đã thành công trong việc độc chiếm và xóa sổ trên lãnh thổ bị chinh phục của người Bách Việt. Cái tên Đông Dương phần lớn đã phản ánh thái độ này, bởi vì đối với nhiều người, châu Á chỉ có hai nền văn minh đáng được nhắc đến: Ấn Độ và Trung Quốc. Thật đáng tiếc khi phải ghi nhận  việc sai lầm tương tự của một số sử gia Việt Nam, những người thấm nhuần văn hóa Trung Hoa, trong các tác phẩm lịch sử của họ. Do bị nhồi sọ bởi chính sách thực dân của người phương Bắc, một bộ phận người Việt Nam vẫn tiếp tục quên đi nguồn gốc của mình và ngày nay nghĩ rằng mình là hậu duệ của người Trung Quốc. Những người  nầy, họ không ngần ngại thực hiện chính sách đồng hóa và sáp nhập các vùng lãnh thổ mà họ đã chinh phục được kể từ khi họ  lập quốc. Sự thành công của sự  Hán hóa đã được thể hiện rõ qua nhiều thế kỷ trong quá trình họ tiếp xúc với các dân tộc « man di » khác. Quá trình này chắc hẳn cũng không khác gì quá trình đánh dấu sự xâm chiếm của họ vào « vùng đất cỏ Mông Cổ » ở thế kỷ 19 và vào rừng Mãn Châu ở thế kỷ 20. 

Chúng ta không phủ nhận nền văn minh rực rỡ của họ đã có tác động không thể phủ nhận đến sự phát triển của văn hóa Việt Nam trong thời gian dài họ đô hộ, nhưng chúng ta không thể quên thừa nhận rằng tổ tiên của người Việt, người Lạc Việt  đã có nền văn hóa riêng của họ, đó là  nền văn hóa Bách Việt. Họ là những người sống sót duy nhất của đại  tộc này không bị Hán hóa trong sự hỗn loạn của lịch sử. Họ là những người thừa kế chính đáng của người Bạch Việt và nền văn minh nông nghiệp của họ. Trống đồng Đồng Sơn đã chứng minh tính hợp pháp của họ bởi vì trên những đồ vật này, người ta tìm thấy các họa tiết trang trí mô phỏng các hoạt động nông nghiệp và hàng hải của họ trong thời kỳ rực rỡ này trước khi người Trung Quốc đặt chân đến lãnh thổ của họ (Giao Chỉ trong tiếng Việt). 

Ngày nay, người ta biết rằng nền văn minh nông nghiệp của Hà Mỗ Độ đã khai sinh ra nền văn hóa Bách Việt. Thuật ngữ Bách Việt, theo nghĩa đen có nghĩa là trăm  tộc Việt, được người Trung Quốc sử dụng để  ám chỉ tất cả các bộ lạc thuộc về một nhóm người Việt. Theo nhà văn xuất sắc  Bình Nguyên Lộc, công cụ thường được người Việt sử dụng là chiếc rìu được tìm thấy dưới nhiều hình dạng khác nhau và được làm bằng nhiều vật liệu khác nhau (đá, sắt hoặc đồng). Chính vì lý do này mà vào thời điểm tiếp xúc với những người du mục ở phía Bắc có nguồn gốc Thổ-Mông, tổ tiên của người Hán (hay người Trung Quốc), họ được người Trung Quốc gọi dưới cái tên « Yue », những người quen sử dụng rìu. Vào thời điểm đó, nó có hình thức  như  sau

 
và thể  hiện mô hình trong chữ viết Trung Quốc. Mô hình này tiếp tục xuất hiện đầy đủ trong từ Yue, mà bộ gốc mễ (米) hoặc gạo trong tiếng Việt cũng được thêm vào để chỉ những người trồng lúa vào thời Khổng Tử. Ngày nay, trong từ Yue 越, ngoài bộ gốc « Tẩu (走) trong tiếng Việt là vượt, chiếc rìu tiếp tục được biểu thị bằng tượng hình 戉, đã liên tục sửa đổi qua nhiều năm. Từ Yue có lẽ bắt nguồn từ âm vị Yit mà người Mường dùng để chỉ chiếc rìu.Điều quan trọng cần nhớ là bộ tộc Mường có cùng nguồn gốc với bộ tộc Lạc Việt, tổ tiên của người Việt. (Các vị vua Việt Nam lừng lẫy là Lê Đại Hành, Lê Lợi  đều là người Mường). Gần đây, nhà khảo cổ học và nhà nghiên cứu của CNRS, Corinne Debaine-Francfort đã nói về việc người Trung Quốc sử dụng rìu nghi lễ của người Việt trong nghi lễ hiến tế người hoặc động vật, trong tác phẩm của bà có tựa đề « Sự khám phá lại Trung Quốc cổ đại » (NXB Gallimard, 1998). Nhà hiền triết Khổng Tử đã có cơ hội nói về người Bách Việt trong các cuộc nói chuyện với các học trò của mình như sau:

Người Bạch Việt sống ở phía nam sông Dương Tử có lối sống, ngôn ngữ, truyền thống, phong tục và ẩm thực riêng… Họ chuyên trồng lúa nước, khác với chúng ta, những người quen trồng kê và lúa mì. Họ uống nước từ một loại cây hái trong rừng gọi là « trà ». Họ thích nhảy múa, vừa làm việc vừa hát và xen kẽ các câu hát. Họ thường hóa trang thành lá cây trong điệu múa. Cần tránh bắt chước họ. (Xướng ca vô loại).

Ảnh hưởng của Nho giáo không phải không liên quan đến các thành kiến ​​mà các bậc cha mẹ Việt Nam vẫn duy trì  đến ngày nay khi con cái họ quá sa ngã vào các hoạt động âm nhạc hoặc sân khấu. Chính tinh thần Nho giáo này đã khiến họ bị nhìn một cách tiêu cực. Nhưng đó cũng chính là thái độ mà các quan lại Trung Quốc đã áp dụng khi cấm người Việt Nam biểu diễn âm nhạc trong các nghi lễ và lễ hội trong suốt thời kỳ đô hộ lâu dài của họ.

Sử gia Trung Quốc Tư Mã Thiên  đã có dịp nói về những người Việt này trong Sử Ký Tư Mã Thiên khi ông kể lại cuộc đời của vị vua lừng lẫy Câu Tiễn, một vị vua  nước Việt có lòng kiên nhẫn vô bờ bến của ngài trước kẻ thù là Phù Sai, vua nước Ngô trong thời kỳ Xuân Thu. Sau khi ngài mất, vương quốc của ngài đã bị nước Sở sáp nhập hoàn toàn vào năm 332 TCN, sau đó bị Tần Thủy Hoàng sáp nhập trong thời kỳ thống nhất Trung Hoa. Điều quan trọng cần lưu ý là địa điểm của Hemudu nằm ở vương quốc Việt của vua Câu Tiễn (Chiết Giang). 

Trong số các nhóm có chung nền văn hóa Bách Việt là có Yang Yue, Nan Yue (Nam Việt), Lu Yue, Xi Ou (Tây Âu), Ou Yue, Luo Yue (Lạc Việt), Gan Yue, Min Yue (Mân Việt), Yi Yue, Yue Shang, vân vân. Họ sống ở phía nam lưu vực sông Dương Tử, từ Chiết Giang  đến Giao Chỉ (miền bắc Việt Nam ngày nay). Khu vực phân bố này bao gồm các tỉnh miền Nam Trung Quốc ngày nay: Phúc Kiến, Hồ Nam, Quý Châu, Quảng Đông, Giang Tây, Quảng Tây  và Vân Nam.

Người Bách Việt có lẽ họ là hậu duệ của nền văn hóa Hòa Bình. Họ là những người nông dân khéo léo: họ canh tác lúa bằng phương pháp đốt nương rẫy, làm ruộng ngập nước và chăn nuôi trâu và lợn. Họ cũng sống bằng nghề săn bắn và đánh cá. Họ có tục xăm mình để bảo vệ bản thân khỏi sự tấn công của con thuồng luồng. Dựa trên Sử ký Tư Mã Thiên, học giả người Pháp Léonard Aurousseau đã đề cập đến tục lệ của tổ tiên của Câu Tiễn  là vẽ lên mình hình rồng hoặc các loài thủy thú khác giống như loài thường thấy ở những người Việt ở phía nam.

Họ búi tóc dài và được trợ lực bằng khăn xếp. Theo một số văn bản tiếng Việt, họ cắt tóc ngắn để thuận tiện cho việc đi lại trong rừng núi. Trang phục của họ được làm từ sợi thực vật. Nhà cửa của họ được xây cao để tránh thú dữ tấn công. Họ sử dụng trống đồng làm vật tế lễ trong các nghi lễ cầu mưa hoặc làm biểu tượng quyền lực, được sử dụng trong những lúc cần thiết để triệu tập chiến binh ra trận. Người Giao Chỉ sở hữu một nhạc cụ thiêng liêng: trống đồng. Nghe tiếng trống, họ rất hăng hái trong lúc ra trận », đây là những gì được tìm thấy trong tập đầu tiên của bộ sách « Hậu Hán Thư ». Các chiến binh của họ mặc khố giản dị và mang theo những cây giáo dài có gắn lông chim. Họ cũng là những nhà hàng hải táo bạo, trên những chiếc thuyền dài của mình, vượt qua cả Biển Đông và đi xa hơn một phần các vùng biển phía Nam. Mặc dù có trình độ kỹ thuật cao và thành thạo hoàn hảo trong nông nghiệp và trồng lúa, họ là một dân tộc rất ôn hòa. (Tiếp tục phần 2)

 

(1) Volume 95, issue 20, 1763-1768, 29 July , 1998
(2) National Geographic, Vol 139, no 3
(3) Kinh Dương Vương, étant le père de l’ancêtre des Vietnamiens, Lạc Long Quân et l’arrière petit-fils du roi Shen Nong.

 

Naissance de l’Indochine (Sự ra đời Đông Dương)

j050807 Art, Culture, Histoire, Văn Hóa, Vietnam

Naissance de l’Indochine.
Apports de l’Inde et de la Chine. 

Version française

Version anglaise

Thuật ngữ Đông Dương lần đầu tiên được nhà địa lý người Pháp-Đan Mạch Conrad Malte-Brun (1775-1826) sử dụng trong tác phẩm « Précis de la Géographie Universelle » xuất bản tại Paris năm 1810. Đây cũng là cách thức mà nhà địa lý Pháp dùng để nói đến  ảnh hưởng của hai nền văn hóa quan trọng Ấn Độ và Trung Quốc đối với các dân tộc và quốc gia ở lục địa Đông Nam Á (Miến Điện, Cao Miên, Lào, một phần Mã Lai, Tân Gia Ba, Thái lan và Vietnam). Dựa trên dữ liệu khảo cổ học, chúng ta đã thấy rằng từ thế kỷ thứ 1 sau Công nguyên, người Ấn Độ đã bắt đầu dùng thuyền  đi dọc theo bờ biển Đông Nam Á đến quần đảo Sunda.

Nguyên nhân của các cuộc phiêu lưu trên biển nầy có một phần  không ít  từ việc truyền giáo của Phật giáo bởi vì  những người Ấn Độ nầy phần đông là cư dân thủy thủ ở vùng Amaravati, những người sùng bái Đức Phật Dipankara, người bảo vệ họ tránh khỏi những nguy hiểm của biển cả mà cũng có thể đến từ việc giao thương nhất là viên hoa tiêu người Hy Lạp Hippale đã phát hiện ra sự luân định kỳ của gió mùa vào khoảng giữa thế  kỹ thứ 1 sau Công Nguyên khiến có sự tăng trưởng kỳ diệu các  thương mại đường biển giữa Ấn Độ và các cảng biển thuộc Hồng Hải, cửa ngõ của phương Tây. Thời đó, hoàng đế Auguste của thành phố La Mã xa hoa muốn có  vàng  và những sản phẩm ở Ấn Độ như trầm hương, quế, hạt tiêu, đinh hương, bạch đậu khấu, sừng tê giác và ngà voi. Ấn Độ thời đó có liên hệ thương mai trực tiếp với Trung Ðông và gián tiếp với các nước vùng Ðịa Trung Hải như Ðế quốc La Mã. 

Nhưng tiếc thay những sản phẩm nầy trở thành khan hiếm ở lục địa Ấn Độ buộc  cư dân ở đây phải đi tìm những sản phẩm này từ xa và bằng mọi giá. Khi đến gần những bờ biển xa lạ của Đông Nam Á và sau đó họ phải tiến sâu trên đất liền  qua thảm thực vật ngột ngạt để họ có thể đến được gặp những cư dân đầu tiên sống trên vùng cao nguyên. Họ cần phải thuyết phục những người nầy để được có những vật phẩm mà họ cần mua với sự  thương lượng giá cả  một cách công bằng. Tất cả những điều này họ phải  mất nhiều năm.

 Họ buộc lòng phải thành lập các trạm giao dịch thực sự nhất là các chuyến đi biển về phía Đông của họ cũng cần được điều chỉnh theo gió mùa. Có những lúc họ phải chờ có đủ những sản phẩm hàng hóa hiếm có trước khi quay về Ấn Độ nên có thể mất cả năm nhất là phải đợi lúc thời tiết thuận tiện. Còn các thực phẩm mà họ cần dùng không thể vận chuyển trong những khoang tàu buộc lòng họ phải  nghĩ cách  bố trí các cánh đồng lúa ngập nước trên đất màu mỡ ở các đồng bằng châu thổ nơi họ đổ bộ để mua các sản phẩm hiếm có và nơi họ có thể dễ dàng canh tác nhất là họ rất sành sỏi trong kỹ thuật thoát nước và tưới tiêu (như ở  Phù Nam). Như vậy họ có thể quay về khi thu hoạch được thực hiện và các khoang tàu được chứa đầy.

Chính nhờ vậy mà tư tưởng Ấn Độ đã được đưa đến để bồi đắp toàn bờ biển phía nam của Đông Dương; từ đồng bằng ven biển An Nam đến đồng bằng Mã Lai và từ đồng Ménam đến đồng bằng sông Mê Kông. Cũng nhờ đó người dân miền Nam Đông Dương đã học được tất cả các yếu tố của một nền văn minh cao hơn: viết ngôn ngữ của họ bằng nhờ bảng chữ cái Ấn Độ, nó vẫn còn tồn tại cho đến ngày hôm nay ở các nước  Miến Điện, Thái Lan, Cao Miên và Ai Lao và dùng một dụng cụ vô song để suy nghĩ, đó là tiếng Phạn giống như  vai trò dùng tiếng La Tinh ở Châu Âu vào thời Trung Cổ. Các văn bản thiêng liêng, các sử thi của Ấn Độ  được đánh giá cao đến mức được du nhập vào mỗi quốc gia.

Ta còn chưa kể đến hiệu quả của các kỹ thuật khai thác đất đai và sản xuất thủ công và thiên văn học có khả năng tính toán lịch chính xác hơn bất kỳ các lịch nào mà ta biết đến, theo nhà khảo cổ Pháp Bernard Philippe Groslier. Chính Ấn Độ đã truyền bá không những hệ thống chính trị tập trung xung quanh nhà vua và tín ngưỡng tôn giáo mà luôn cả nghệ thuật.  

Các quốc gia này chưa bao giờ  tự  giam hảm mình trong một khuôn mẫu đóng kín và bất biến. Đông Nam Á sẽ được hình thành theo trường phái Bà La Môn thậm chí còn nhiều hơn theo mô hình Phật giáo. Trong những thế kỷ đầu của thời đại chúng ta, ở các quốc gia Ấn Độ Hóa, đồ đồng chỉ là những bản sao đơn giản và thuần túy của các tượng Phật Ấn Độ. Sau đó, giữa thế kỷ thứ  4 và thế kỷ thứ  5, các đồ đồng cho chúng ta thấy có sự tiến hóa và cách diễn giải riêng biệt, có thể xem đây là  các tác phẩm địa phương nhưng  vẫn còn chịu ảnh hưởng rõ ràng của Ấn Độ nhất là các trường phái phía bắc, điều này cũng rất bình thường nhất là có sự ưu việt của nền văn hóa Gupta ở thời kỳ này. Nổi tiếng nhất là bức tượng Phật bằng đồng tráng lệ được tìm thấy ở Đồng Dương,  miền trung Việt Nam và được lưu giữ tại Bảo tàng Quốc gia Sàigon ngày nay. Chúng ta cũng có thể trích dẫn những tượng được tạc giống nhau như vậy ở Thái Lan tại Korat và Nakon Pathom  (nền văn minh Môn Dvaravati).

Nhưng sau đó vào thế kỷ thứ 6 khi có những biến động chính trị và các cuộc xâm lăng man rợ cắt đứt con đường tơ lụa và gia vị khiến  người Ấn Độ không còn mạo hiểm phiêu lưu trên biển. Họ cũng không còn nhớ đến  sự tồn tại của các trạm giao dịch cũ của họ và trong các  văn bản của họ, sử thi thương mại  cũng được nhắc đến một cách qua loa. Sự xâm nhập và thẩm thấu của người Ấn Độ  hình như lúc nào cũng mang tính chất hoà bình và nhờ đó các cư dân sống ở bờ biển phía nam mới thoái khỏi sự cô lập và được hình thành dựa trên văn hóa của người Ân Độ mà tạo ra được  các  nền văn minh mới và độc đáo như nền văn minh Óc Eo, Angkor Wat hay Chămpa. Người Ấ Độ không hề đi kèm theo phương thức chinh phục và thôn tính như người Trung Hoa với Việt Nam ở Đông Dương. 

Qua truyền thuyết, nước ta khởi đầu có tên là Xích Qủy, một liên bang của người Bách Việt dưới quyền cai trị của Kinh Dương Vương Lộc Tục, cha của Lạc Long Quân ở phía nam sông Dương Tử (văn hóa Lương Chữ và Thạch Gia Hà)  rồi sau đó có tên là Văn Lang của các vua Hùng đóng đô ở Phong Châu, có đất đai rộng lớn giáp ranh bắc đến hồ Động Đình, nam giáp nước Hồ Tôn (Chiêm Thành), đông giáp biển Nam Hải, tây nước Ba Thục (Tứ Xuyên). Nước Văn Lang bị thôn tính về sau bởi An Dương Vương, Thục Phán, người Tày ở Cao Bằng và trở thành sau đó vương quốc Âu Lạc đóng đô ở  Cổ Loa huyện Đông An, Hà Nội khoảng chừng 3 thế kỷ trước Công Nguyên. Rồi Âu Lạc bị thôn tín về sau bởi Triệu Đà, một tướng lãnh của nhà Tần (Trung Hoa) và người sáng lập ra nước Nam Việt. Mặc dầu có các cuộc nổi dậy của hai Bà Trưng năm 39-43  SCN (sau Công Nguyên), Bà Triệu  năm 225-248 SCN và Lý Bổn (Lý Nam Đế) năm 544 SCN, nước ta (Tonkin)  vẫn tiếp tục dưới ách thống trị của Trung Hoa cho đến  năm 938.

Người Hoa  cố tình hủy diệt các trống đồng của người Việt để có thể đồng hóa được người dân Việt. Sự Hán hóa do đó lan truyền bằng  cách hành động gương mẫu mà cũng bằng  cách dùng vũ lực ense et aratro: bằng kiếm và lưỡi cày giống như cách người La Mã khuất phục châu Âu. Đất nước ta (Giao Chỉ)  được tổ chức theo mẫu hình Trung Quốc: tỉnh, quận, phủ tạo thành khuôn khổ hành chính, nơi có quyền lực và thậm chí cả quyền lực cao nhất được giao phó cho người bản xứ nhưng được thực thi theo luật lệ Trung Quốc và tất cả đều tùy thuộc ở hoàng đế, người có thẩm quyền tối cao. Tiếng Hán trở thành ngôn ngữ chính thức và được sử dùng từ nay ở khắp  đất nước.

 Việt Nam tuy là một tỉnh lị của Trung Hoa vào thời đó (từ -111 đế n 938) nhưng Việt Nam vẫn còn là một trạm tiếp nối thật sự giữa Trung Hoa và Ấn Độ. Việt Nam được tiếp thu rất sớm Phật pháp từ đầu thế kỷ thứ nhất của kỷ nguyên Tây lịch vì Việt Nam nằm ở bên cạnh các nước như Phù Nam và Chiêm Thành thường thông dùng chữ Phạn của các kinh Phật và còn đươc các thương gia Ấn Độ ở lại để nghĩ, cung cấp và trao đổi hàng hóa. Chính vì vậy Phật giáo ở Giao Châu do từ Ấn Độ truyền sang trực tiếp chớ không phải đến từ Trung Hoa.

Nói tóm lại, việc Hán Hóa nhằm để mở rộng đế chế Trung Hoa chớ có bao giờ người Hoa nghĩ rằng việc Hán Hóa  Việt Nam sẽ gieo mầm cho sự tiến hóa tiếp theo của toàn cả Đông Dương. Người Hoa  muốn tạo con người Việt theo hình ảnh của họ  nhưng họ đâu ngờ  họ  biến  người dân Việt thành một dân tộc kiên trì, sẳn sàng chờ đợi thời điểm thích hơp để dành lại độc lâp nhất là họ đến từ văn hóa rực rỡ Lương Chữ và Thạch Gia Hà và thông thạo binh pháp của Tôn Tử cũng như người Hoa. 

Được xem như những người báo hiệu của nền văn hóa Trung Hoa, người dân Việt chinh phục về sau  bán đảo, đồng hóa và sau đó tiêu diệt các  nước Ấn Độ hóa (Chân Lạp, Chiêm Thành) một cách triệt để giống như cách họ đã bị  thôn tính  bởi  người Trung Hoa lúc ban đầu.

Bởi vậy ta thường nghe câu nói của các nhà khảo cổ về bán đảo Đông Dương như sau: Trung Quốc thống trị và đồng hóa, Ấn Độ gieo mầm của những bông hoa nhân văn phong phú. Đông Dương đã có thể hưởng lợi từ những bài học của những bậc thầy vô song Trung Quốc và Ấn Độ, mỗi nước để lại cho bán đảo một hệ thống chính trị và một dấu ấn riêng  biệt và khó phai mờ theo dòng lịch sử.

Từ đó bán đảo mới có tên là Đông Dương do nhà địa lý người Pháp-Đan Mạch Conrad Malte-Brun đề xướng nhưng đọc giả đừng có  nhầm lẫn với Đông Dương thuộc Pháp.(Indochine Française). 

Version française

Le terme « Indochine » a été utilisé pour la première fois par le géographe franco-danois Conrad Malte-Brun (1775-1826) dans son œuvre intitulé « Précis de la Géographie Universelle », publié à Paris en 1810. C’est également ainsi que le géographe français désignait l’influence de deux cultures importantes, l’Inde et la Chine, sur les peuples et les nations de l’Asie du Sud-Est continentale (Birmanie, Cambodge, Laos, une partie de la Malaisie, Singapour,  Thaïlande et Vietnam). Les données archéologiques montrent qu’à partir du Ier siècle de notre ère, les Indiens ont commencé à utiliser des bateaux pour longer les côtes de l’Asie du Sud-Est jusqu’aux îles de la Sonde.

La cause de ces aventures maritimes n’était pas seulement due à la prédication du bouddhisme, car ces Indiens étaient pour la plupart des marins de la région d’Amaravati, dévots du Bouddha Dipankara, qui les protégeait des dangers de la mer, mais aussi au commerce, en particulier au navigateur grec Hippale, qui découvrit la rotation périodique des moussons vers le milieu du premier siècle après J.-C., ce qui conduisit à la croissance miraculeuse du commerce maritime entre l’Inde et les ports de la mer Rouge, porte d’entrée de l’Occident.

À cette époque, l’empereur Auguste de la luxueuse cité romaine, souhaitait s’approvisionner en or et en produits d’Inde, tels que le bois d’aigle, la cannelle, le poivre, le clou de girofle, la cardamome, la corne de rhinocéros et l’ivoire. L’Inde entretenait alors des relations commerciales directes avec le Moyen-Orient et indirectes avec les pays méditerranéens, comme l’Empire romain.

Malheureusement, ces produits se raréfièrent dans le sous-continent indien, obligeant ainsi les habitants de ce pays à les rechercher de loin et à tout prix. Lorsqu’ils approchèrent des rivages étranges de l’Asie du Sud-Est, ils durent s’enfoncer dans les terres à travers une végétation étouffante pour atteindre les premiers habitants des hautes terres. Il leur fallut convaincre ces derniers de leur fournir les articles dont ils avaient besoin et négocier des prix équitables. Tout cela leur prit de nombreuses années.

Ils furent contraints d’établir de véritables comptoirs commerciaux, d’autant plus que leurs voyages maritimes vers l’Est devaient être modulés en fonction des moussons. Il leur fallait parfois attendre l’arrivée de denrées rares avant de rentrer en Inde, ce qui pouvait prendre une année entière, surtout si le temps était favorable. Quant à la nourriture dont ils avaient besoin, impossible à transporter dans les cales des navires, ils furent contraints de penser à mettre en place des rizières inondées sur les terres fertiles des deltas où ils débarquaient pour acheter des denrées rares et où ils pouvaient les cultiver plus facilement, car ils maîtrisaient parfaitement les techniques de drainage et d’irrigation (comme au Funan). De cette façon, ils pouvaient rentrer lorsque la récolte était terminée et que les cales étaient bien remplies.

C’était ainsi que les idées indiennes ont été introduites et ont fertilisé toute la côte sud de l’Indochine, des plaines côtières d’Annam à celles de la Malaisie, du delta du Ménam à celui du Mékong. C’est aussi par ce biais que les peuples du sud de l’Indochine ont appris tous les éléments d’une civilisation supérieure: ils ont écrit leur langue grâce à l’alphabet indien, qui existe encore aujourd’hui en Birmanie, en Thaïlande, au Cambodge et au Laos, et ils ont utilisé un instrument incomparable à penser, le sanscrit, similaire au rôle du latin en Europe moyenâgeuse. Les textes sacrés, les épopées de l’Inde, étaient si prisés qu’ils ont été introduits dans chaque pays.

On oublie de parler de l’efficacité des techniques d’aménagement du territoire, de l’artisanat et de l’astronomie, permettant de calculer les calendriers avec une précision inégalée, selon l’archéologue français Bernard Philippe Groslier. C’est aussi l’Inde qui a propagé non seulement un système politique centré autour du roi et des croyances religieuses, mais aussi les arts.

Ces nations ne se sont jamais cantonnées à un modèle fermé et immuable. L’Asie du Sud-Est sera davantage façonnée par l’école brahmanique que par le modèle bouddhiste. Aux premiers siècles de notre ère, dans les pays indianisés, les bronzes étaient de simples et pures copies des images du Bouddha indien.

Puis, entre le IVe et le Ve siècle, les bronzes témoignent d’une évolution et d’une interprétation distinctes. On peut les considérer comme des œuvres locales, mais toujours clairement influencées par l’Inde, notamment par les écoles du Nord, ce qui est d’ailleurs tout à fait normal compte tenu de la prédominance de la culture Gupta à cette époque. Le plus célèbre est le magnifique Bouddha en bronze découvert à Đồng Dương au centre du Vietnam, et conservé aujourd’hui au Musée national de Saïgon. On peut également citer des sculptures similaires en Thaïlande, à Korat et Nakon Pathom (civilisation Môn Dvaravati).

Mais au VIe siècle, lorsque les bouleversements politiques et les invasions barbares coupèrent les routes de la soie et des épices, les Indiens cessèrent de s’aventurer en mer. Ils oublièrent également l’existence de leurs anciens comptoirs commerciaux et, dans leurs écrits, l’épopée du commerce fut également évoquée d’une manière sommaire. La pénétration et l’influence des Indiens semblèrent toujours pacifiques, ce qui permit aux habitants de la côte sud de sortir de l’isolement et de créer ainsi des civilisations nouvelles et uniques comme Oc Eo, Angkor Vat ou Champa en se formant à partir de leur culture. Ils n’ont pas suivi la méthode de conquête et d’annexion comme les Chinois avec le Vietnam en Indochine.

Selon la légende, notre pays s’appelait à l’origine Xích Qủy (Pays des démons rouges), une fédération des Bai Yue sous le règne de Kinh Dương Vương (ou Lộc Tục) , père de Lạc Long Quân au sud du fleuve Yangtze (cultures de Lianzhou et Shijiahé). Puis il fut nommé d’abord Văn Lang des rois Hùng avec la capitale se trouvant à Phong Châu et ayant un grand territoire bordé au nord par le lac Dong Dinh, au sud par le pays Hồ Tôn (Champa), à l’est par la mer de Chine méridionale et à l’ouest par le royaume Ba Thục (Sichuan). Il fut annexé ensuite par An Dương Vuong, de nom Thục Phán issu des  minorités Tày à Cao Bằng et devint plus tard le royaume Âu Lạc dont la capitale se trouvait à Cổ Loa, dans le district de Đồng An, Hanoï vers 3 siècles avant J.C.

Ce dernier fut ensuite annexé par Zhao To (Triệu Đà), un général de la dynastie des Qin (Chine) et fondateur du royaume Nan Yue. Malgré les soulèvements des deux sœurs Trưng (39-43 apr. J.-C.),  Dame Triệu (225-248 apr. J.-C.) et de Lý Bổn (ou  roi Lý Nam Đế) en 544 apr. J.-C., notre pays (le Tonkin) resta sous domination chinoise jusqu’en 938.

Les Chinois détruisirent délibérément tous les tambours de bronze vietnamiens afin d’assimiler le peuple vietnamien. La sinisation s’étendit ainsi par l’exemple autant que par la force, ense et aratro : par le glaive et le soc de charrue, exactement de la même façon que les Romains soumirent l’Europe. Notre pays (Jiaozhi) était organisé selon le modèle chinois : provinces, districts et préfectures formaient le cadre administratif, où le pouvoir, et même le plus haut, était confié aux autochtones, mais il s’exerçait selon la loi chinoise et dépendait entièrement de l’empereur représentant l’autorité suprême. Le chinois devint la langue officielle et fut désormais utilisé dans tout le pays.

Bien que le Vietnam fût le protectorat chinois (de -111 à -938), il était pourtant le véritable relais entre la Chine et l’Inde. L’implantation du bouddhisme fut très tôt dans ce pays au début de l’ère chrétienne car le Vietnam était non seulement à côté des pays se servant de sanskrit pour les textes bouddhiques comme le Founan (Phù Nam) et le Champa mais aussi le point de passage obligatoire pour les commerçants indiens. Ceux-ci avaient besoin de se reposer, approvisionner la nourriture et échanger les marchandises.

En somme, la sinisation visait à agrandir l’empire chinois, mais les Chinois n’ont jamais pensé que la sinisation du Vietnam allait semer les graines de l’évolution future de l’Indochine tout entière. Les Chinois voulaient créer le peuple vietnamien à leur image, mais ils ne s’attendaient pas à ce qu’ils transformaient, les Vietnamiens en un peuple opiniâtre, prêt à attendre le moment propice pour recouvrer son indépendance, d’autant plus qu’ils étaient issus de la brillante culture de Liangzhu et qu’ils connaissaient parfaitement l’art de guerre de Sun Tzu comme eux.

Étant considérés comme les fourriers de la culture chinoise, les Vietnamiens vont gagner la péninsule, assimiler puis détruire les pays indianisés (Chenla, Champa) aussi radicalement qu’ils avaient été eux-mêmes conquis par les Chinois en premier lieu.

C’est pourquoi les archéologues sont habitués à faire la remarque suivante à propos de la péninsule indochinoise: la Chine a dominé et assimilé, l’Inde a semé les germes des plus riches floraisons humanistes. L’Indochine a pu bénéficier des leçons des maîtres incomparables de la Chine et de l’Inde, qui ont laissé chacun, un système politique et une empreinte distincte et indélébile au fil des siècles.

 

Dès lors, la péninsule fut nommée Indochine par le géographe franco-danois Conrad Malte-Brun, mais les lecteurs ne doivent pas la confondre avec l’Indochine française.

English version

The term “Indochina” was first used by the Franco-Danish geographer Conrad Malte-Brun (1775-1826) in his work entitled “Précis de la Géographie Universelle” (Summary of Universal Geography), published in Paris in 1810. This is also how the French geographer referred to the influence of two important cultures, India and China, on the peoples and nations of mainland Southeast Asia (Burma, Cambodia, Laos, a part of Malaysia, Singapore, Thailand, and Vietnam). Archaeological data show that from the 1st century AD, Indians began to use boats to sail along the coasts of Southeast Asia to the Sunda Islands.

The cause of these maritime ventures was not only due to the preaching of Buddhism, as these Indians were mostly sailors from the Amaravati region, devotees of the Buddha Dipankara, who protected them from the dangers of the sea, but also to trade, particularly to the Greek navigator Hippalus, who discovered the periodic rotation of the monsoons around the middle of the first century AD, which led to the miraculous growth of maritime trade between India and the ports of the Red Sea, the gateway to the West.

At that time, Emperor Augustus of the luxurious Roman city wished to procure gold and products from India, such as eaglewood, cinnamon, pepper, clove, cardamom, rhinoceros horn, and ivory. India then maintained direct trade relations with the Middle East and indirect ones with Mediterranean countries, such as the Roman Empire. Unfortunately, these products became scarce in the Indian subcontinent, forcing the inhabitants of this country to seek them from afar and at any cost. When they approached the strange shores of Southeast Asia, they had to venture inland through dense vegetation to reach the first inhabitants of the highlands. They had to convince the latter to supply them with the items they needed and negotiate fair prices. All this took them many years.

They were forced to establish genuine trading posts, especially since their maritime voyages to the East had to be adjusted according to the monsoons. Sometimes they had to wait for the arrival of rare goods before returning to India, which could take an entire year, particularly if the weather was favorable. As for the food they needed, which was impossible to transport in the ship’s holds, they were compelled to consider setting up flooded rice paddies on the fertile lands of the deltas where they landed to buy rare goods and where they could cultivate them more easily, as they had mastered drainage and irrigation techniques perfectly (as in Funan). In this way, they could return when the harvest was finished and the holds were well filled.

This is how Indian ideas were introduced and fertilized the entire southern coast of Indochina, from the coastal plains of Annam to those of Malaysia, from the Menam delta to that of the Mekong. It is also through this channel that the peoples of southern Indochina learned all the elements of a superior civilization: they wrote their language using the Indian alphabet, which still exists today in Burma, Thailand, Cambodia, and Laos, and they used an incomparable instrument for thinking, Sanskrit, similar to the role of Latin used in medieval Europe. The sacred texts, the epics of India, were so prized that they were introduced into every country.

We forget to talk about the effectiveness of land management techniques, craftsmanship, and astronomy, which allowed calendars to be calculated with unparalleled precision, according to the French archaeologist Bernard Philippe Groslier. It is also India that spread not only a political system centered around the king and religious beliefs but also the arts.

These nations never confined themselves to a closed and immutable model. Southeast Asia would be shaped more by the Brahmanical school than by the Buddhist model. In the early centuries of our era, in the Indianized countries, the bronzes were simple and pure copies of Indian Buddha statues.

Then, between the 4th and 5th centuries, the bronzes show an evolution and a distinct interpretation. They can be considered local works, but still clearly influenced by India, particularly by the Northern schools, which is quite normal given the predominance of Gupta culture at that time. The most famous is the magnificent bronze Buddha discovered in Đồng Dương in central Vietnam, now preserved at the National Museum of Saigon. Similar sculptures can also be found in Thailand, in Korat and Nakon Pathom (Mon Dvaravati civilization).

But in the 6th century, when political upheavals and barbarian invasions cut off the silk and spice routes, the Indians stopped venturing out to sea. They also forgot the existence of their ancient trading posts, and in their writings, the epic of commerce was only mentioned in a summary manner. The penetration and influence of the Indians always seemed peaceful, which allowed the inhabitants of the southern coast to come out of isolation and thus create new and unique civilizations such as Oc Eo, Angkor Wat, or Champa, forming from Indian culture. The Indians did not follow the method of conquest and annexation like the Chinese did with Vietnam in Indochina.

According to legend, our country was originally called Xích Qủy (Land of the Red Demons), a federation of the Bai Yue under the reign of Kinh Dương Vương (or Lộc Tục), father of Lạc Long Quân, south of the Yangtze River (Lianzhou and Shijiahé cultures). Then it was first named Văn Lang under the Hùng kings, with the capital located at Phong Châu and a large territory bordered to the north by Dong Dinh Lake, to the south by the Hồ Tôn country (Champa), to the east by the South China Sea, and to the west by the Ba Thục kingdom (Sichuan). It was later annexed by An Dương Vương, named Thục Phán from the Tày people in Cao Bằng, and later became the Âu Lạc kingdom with its capital at Cổ Loa, in the Đồng An district, Hanoi, around the 3rd century BC.

The latter was then annexed by Zhao To (Triệu Đà), a general of the Qin dynasty (China) and founder of the Nanyue kingdom. Despite the uprisings of the Trưng sisters (39-43 AD), Dame Triệu (225-248 AD), and Lý Bổn (or Lý Nam Đế) in 544 AD, our country (Tonkin) remained under Chinese domination until 938.

The Chinese deliberately destroyed all Vietnamese bronze drums in order to assimilate the Vietnamese people. Sinicization thus spread both by example and by force, ense et aratro: by the sword and the plowshare, exactly in the same way the Romans subdued Europe. Our country (Jiaozhi) was organized according to the Chinese model: provinces, districts, and prefectures formed the administrative framework, where power, even the highest, was entrusted to the locals, but it was exercised according to Chinese law and depended entirely on the emperor representing the supreme authority. Chinese became the official language and was henceforth used throughout the country.

Although Vietnam was a Chinese protectorate (from 111 BC to 938 AD), it was nonetheless the true link between China and India. Buddhism was established very early in this country at the beginning of the Christian era because Vietnam was not only adjacent to the countries using Sanskrit for Buddhist texts such as Funan (Phù Nam) and Champa but also the mandatory passage point for Indian merchants. They needed to rest, supply food, and exchange goods.

In short, sinicization aimed to expand the Chinese empire, but the Chinese never thought that the sinicization of Vietnam would sow the seeds of the future evolution of the entire Indochina. The Chinese wanted to create the Vietnamese people in their own image, but they did not expect that they would transform the Vietnamese into a stubborn people, ready to wait for the right moment to regain their independence, especially since they came from the brilliant Liangzhu culture and were as well versed in Sun Tzu‘s art of war as they were.

Being considered as the suppliers of Chinese culture, the Vietnamese would enter the peninsula, assimilate, and then destroy the Indianized countries (Chenla, Champa) as radically as they themselves had first been conquered by the Chinese.

This is why archaeologists are accustomed to making the following observation about the Indochinese peninsula: China dominated and assimilated, India sowed the seeds of the richest humanistic flourishing. Indochina was able to benefit from the lessons of the incomparable masters of China and India, each of whom left behind a  political system and  a distinct and indelible imprint over the centuries.

From then on, the peninsula was named Indochina by the Franco-Danish geographer Conrad Malte-Brun, but readers should not confuse it with French Indochina.

 Bibiographie:

Georges Cœdès : Cổ sử các quốc gia Ấn Độ Hóa ở Viễn Đông. Nhà Xuất Bản Thế Giới 2011
Bernard Groslier : Indochine. Carrefour des Arts. Editions Albin Michel 1960.

 

La reine douairière Ỷ Lan (Thái Hậu Ỷ Lan)

j050807 Histoire, Lịch sử, Religion, Vietnam

(1073-1117) 

Version française

Version anglaise

Ỷ Lan là một phụ nữ rất nổi tiếng  trong lịch sử phong kiến dưới triều đại nhà Lý của nước ta nhất là cuộc đời của bà rất gắn bó với sự nghiệp của hai ông vua kiệt xuất là Lý Thánh Tông chồng bà và Lý Nhân Tông, con của bà. Bà còn để lại cho hậu thế ngày nay nhiều điểm cần làm  rõ nhất là vẫn gọi bà là Ỷ Lan. Qua các bộ sử như Việt Sử lược (thế kỷ 14),  Đại Việt sử ký toàn Thư (thế kỷ 15), thì tác gỉả chỉ ghi bà là Lê Thị Yến nhưng theo giáo sư Hoàng Xuân Hãn trong cuốn Mông Khê bút đàm  của một tác giả người Hoa đời  nhà Tống tên là Thẩm Hoạt  thì có nói tới Lê Thị Yến tức là Ỷ Lan nhưng ông không khẳng định Lê Thị Yến là tên thật của bà trong sách viết về Lý Thường Kiệt và cho rằng chữ Yến ở đây ghi theo âm Trung Quốc. Theo truyện thơ nôm của tác giả Trương Thị Ngọc Trong, một cung tần của chúa Trịnh Cương  thì có cho biết rõ ràng tên thật của bà là Lê Thị Khiết. Quê bà ở hương Thổ Lỗi, tỉnh Hưng Yên. Bà có dáng vẻ đẹp từ lúc nhỏ. Khi được 12 tuổi thì mẹ qua đời. Vài năm sau đó thân phụ bà, người có học vấn và làm quan ở công đường, lấy vợ kế rồi cũng tạ thế. Từ đó  bà sống với  bà mẹ kế, hai mẹ con nương tựa nhau.

Trong dân gian chỉ biết đang lúc vua Lý Thánh Tông được 40 tuỗi chưa có con nên đi ngang qua hương của bà để cầu tự ở các chùa. Trai gái nô nức đổ ra xem còn nàng thì dựa vào gốc lan mà điềm nhiên  tiếp tục hái dâu. Vua  lấy làm lạ bèn cho người đòi nàng đến trước mặt  để hỏi về sự dửng dưng nầy.Trước sự đối đáp cùng  cử chỉ đoan trang dịu dàng và khuôn mặt xinh đẹp, vua động lòng yêu thương nên cho nàng theo long giá về cung và phong cho nàng  từ  nay làm Ỷ Lan phu nhân (1063), Ỷ Lan là có nghĩa là dựa gốc lan.

Vài năm sau, Ỷ Lan sinh một cậu trai tên là Lý Càn Đức. Vua Lý Thánh Tông vô cùng vui mừng  và lập Càn Đức làm hoàng thái tử  tức là Lý Nhân Tông về sau và phong Ỷ Lan làm Thần phi. Năm 1068, Ỷ Lan lại sinh thêm một người con trai tức là hoàng tử Minh Nhân Vương. Sau đó bà được gia phong Ỷ Lan  Nguyên phi  tức là bà đứng trước các phi trong cung và chỉ đứng sau hoàng hậu Thượng Dương  lúc bấy giờ. Từ nay bà trở thành một nhân vật mà được sử nước ta nhắc đến nhiều  dưới triều Lý  qua việc nhiếp chính của bà lúc vua Lý Thánh Tông xuất quân đi  đánh  Chiêm Thành. Sự kiện nầy cho thấy Ỷ Lan phải có tài năng để  thay thế vua cai trị đất nước. Khi vua không  giành được phần thắng lợi  lần đầu, buộc lòng ngài phải đem quân trở về đến châu Cư Liên nhưng  khi nghe tin Nguyên phi Ỷ Lan giúp việc nội trị, cảm hóa được lòng dân vui vẻ nên ngài mới nghĩ bụng: người đàn bà còn làm được như thế mà mình đi đánh Chiêm Thành không thành công, thế ra đàn ông hèn lắm à!.  Ngài bèn quyết định trở lại đánh phá kinh  đô Phật Thệ (Vijaya)(Bình Định)  bắt cho được Rudravarman III (Chế  Củ) mang về triều cùng 5000  tù binh Chàm khiến Chế Củ xin dân ba châu để chuộc tội.

Có một lần vua Lý Thánh Tôn hỏi bà về việc trị quốc mà sử chép lại như sau: Muốn nước giàu dân mạnh, đều quan trọng là phải biết nghe lời can của đấng trung thành.Tuy lời nói ngay thẳng khó nghe chướng tai nhưng cho việc làm có hữu ích. Thuốc đắng khó uống nhưng nó chữa được bệnh.

Qua các sự kiện nầy, chúng ta nhận thấy Nguyên phi Ỷ Lan xuất thân từ một cô thôn nữ nhà nghèo mà trở thành một người  điều hành tài ba trong lúc nhiếp chính thì  chắc chắn phải  có tầm hiểu biết  sâu rộng. Chính bà tự rèn luyện để học hỏi  và để có được một kiến thức uyên thâm. Bà còn giữ một vai trò cực kỳ quan trọng và có một ảnh hưởng không nhỏ dưới triều đại  của vua Lý Thánh Tông.

Khi vua Lý Thánh Tông qua đời ở tuổi 50 thì theo phong tục triều đình phong kiến, tân vương Lý Càn Đức mới được 7 tuổi nên cần có Thái hậu  buông rèm nhiếp chính dù người đó có phải mẹ ruột của vua hay không, chỉ là hoàng hậu của vua Lý Thánh Tông. Bởi vậy hoàng hậu Thượng Dương  được phong làm Thái Hậu còn Ỷ Lan chỉ được phong làm Thái Phi, bà đứng sau Thái Hậu dù bà là mẹ ruột của vua Lý Càn Đức. Chính vì thế mới xảy ra chuyện tranh giành quyền lực khốc liệt  ở hậu cung.

Phe Thượng-Dương thái hậu được thái sư Lý Đạo Thành ủng hộ. Nhưng 4 tháng sau khi Nhân Tông lên ngôi, phe theo thái phó Lý Thường Kiệt đắc thắng. Lý Thường-Kiệt được cất lên làm tể chấp, còn Lý Đạo Thành vì can gián bị biếm ra Nghệ An. Vua lấy quyết định  giam Thái-hậu và 72 thị nữ vào cung Thượng Dương và ép bà phải chết theo vua cùng 72 cung nữ.  Thời bấy giờ nhà Lý vẫn còn giữ tục bắt các cung nữ chết theo vua.

Theo Hoàng Xuân Hãn thì Lý Thường Kiệt có một phần trách nhiệm không nhỏ trong việc khuynh đảo Thượng Dương thái hậu vì binh quyền đều nằm trong tay ông cả. Cũng lạ sử nước ta ít nói  đến  Lý Thường Kiệt  lúc khoảng đầu đời vua Nhân Tông và sử ta  chỉ đổ lỗi  cho Thái Hậu (Ỷ Lan)  xúi con  bởi lòng ganh tị mà thôi chớ đây là vết đen trong sử xán lạn của Ỷ Lan mà luôn cả Lý Thường Kiệt. Các sử gia nho giáo nước ta như Ngô Sĩ Liên, không quá gay gắt hay như  học giả Trần Trọng Kim chỉ nói một cách qua loa về hành động đáng sợ  của bà mà còn tỏ ra thông cảm về chuyện ganh tị của bà.

Có lẽ bà đã có công đóng góp vô cùng to lớn với dân với nước nhất là bà có tài trị nước vô song để cứu nguy đất nước trước ý đồ xâm lăng của nhà Tống và biết chọn tôi hiền tướng giỏi để gíúp vua Lý Nhân Tôn. Bà bỏ qua hiềm kích cũ mà triều Lý Đạo Thành về kinh để trong lo nội chính. Sư việc nầy cho thấy bà biết nghĩ đến xã tắc sơn hà, bỏ qua cái ta và biết thay vua  lúc 10 tuổi để lãnh đao  toàn dân trong cuộc chiến chống ngọai xâm cùng Lý Thường Kiệt. Theo sự nhận xét của  nhà văn Lê Phước,  bà phải có tài năng điều khiển  khéo léo  đất nước nhất là dưới quyền của bà có hai nhân vật kiệt xuất  như Lý Thường Kiệt (quan võ) và Lý Đạo Thành (quan văn)  với sự nhiếp chính lần thứ hai của bà. Bà phải như thế nào để dân có thể đồng tâm nhất trí, vạn người như một, xem bà như Quan Âm Bồ Tát ở thời đó.

Hơn nữa bà đã đóng góp tích cực rất nhiều vào cơ nghiệp nhà Lý về phương diện xã hội. Dưới thời nhà Lý, có nhiều người nghèo khổ phải bán mình đi làm thuê hay làm mướn. Con trai không lấy nổi vợ, con gái cũng không lấy được chồng. Chính bà lấy tiền trong kho của vương triều để chuộc mua lại những cô gái nghèo đã phải bán đợ mình rồi gả họ cho những người đàn ông goá vợ hay nghèo khó không có vợ. Nước ta là nước nông nghiệp nên trâu là con vật rất cần thiết trong việc cầy cấy.  Bởi vậy dưới thời ngự trị của vua Lý Nhân Tông, việc trộm hay giết trâu bị trừng phạt rất nặng. Sự đóng góp của bà rất  lớn  trong việc giúp vua để chọn hiền tài ra giúp nước với sự thành lập Quốc Tự Giám.Thủ khoa đầu tiên là Lê Văn Thịnh được vào cung dạy học cho vua. Về sau ông đuợc làm  tới chức Thái sư (1085) nhưng  vì có sự xung đột ý thức hệ giữa Phật giáo và Nho giáo mà ông là người đứng đầu bên Nho giáo nên bị sa thảy và chịu hàm oan với  vụ án  hồ Dâm Đàm (nay là Hồ Tây)  vào năm Ất Hợi (1095).

Ngoài ra, bà không chỉ là người hâm mộ Phật Giáo mà còn là người hiểu biết sâu sắc về Phật học nhất là ở bên cạnh vua Lý Thánh Tông, lúc còn sống, ngài là bậc tu hành thuộc thế hệ thứ nhất cuả phái Thảo Đường. Thời gian bà bỏ rèm nhiếp chính cũng là thời gian  nước ta phải giải quyết những cuộc chiến tranh với nhà Tống ở phương bắc  (1075-1077) và Chiêm Thành ở phương nam nên bà chưa thể có  làm những công trình to tát để chứng minh sự thành tâm sám hối của mình về việc bức tử hoàng hậu Thượng Dương và 72 cung nữ. Bà là người hiểu rõ luật nhân quả, sự báo ân trả oán trong kinh Phật nên lại càng muốn chuộc lỗi.  Nhờ  Phật tánh có trong người, bà lập được nhiều chùa chiền thờ Phật (150 ngôi chùa)  và việc chuộc bần gia nữ theo lời ghi chép của  Đại Việt Sử Lược nhưng đối Việt Sử Tiêu Án thì việc sám hối làm phúc ấy là quá muộn. (trang 53 – bản điện tử).

Hai thiền sư có công dẫn dắt  bà  và làm bà lưu tâm đến thiền học đó là Đại sư Mãn Giác và Quốc Sư Thông Biện. Sư Mãn Giác là người đầu tiên dẫn dắt con đường tu hành cho thái hậu và hướng dẫn cách giải oan các vong hồn. Mãn Giác là người được vô sư trí (trí tuệ không do thầy dạy) nên rất được vua và thái hậu trân trọng gọi là Trưởng lão. Sư  Mãn Giác đã từng tháp tùng cuộc tuần du cuả thái hậu năm Ất Sửu (1085) và  được Thái Hậu để sư chọn lựa những vị trí thích hợp cho viêc xây chùa dựng tháp. Còn sư Thông Biện là sư  giải thích tường tận từng câu bà hỏi khiến bà hài lòng và đặt tên hiệu cho ông là Thông Biện đại sư trong một buổi tiệc chay ở chùa. Chính cuộc tọa đàm nầy đuợc tả lại trong truyện Sư Thông Biện ở sách Thiền Uyễn Tập Anh. Từ đó sư Thông Biện được triều vào cung làm quốc sư.

Chính là nhờ ảnh hưởng của đạo Phật, bà thấu  hiểu rõ nguồn gốc mọi tội lỗi là từ vô minh, gốc của mọi bất thiện trong thế gian, đời người vô thường, vinh hoa phú quý chỉ phù vân, cái tâm an lạc mới đáng quý. Năm 1117, Thái hậu thư thản ra đi, thọ được 73 tuổi, thụy hiệu là Linh Nhân Phù Thánh Hoàng thái hậu. Bà có để lại cho chúng ta một bài kệ vô đề mà các nhà nghiên cứu văn học xếp bà vào hàng tác giả văn học thời Lý-Trần.

Sắc là không, không tức  sắc
Không là sắc, sắc tức không.
Sắc không đều chẳng quản,
Mới  được hợp chân tông.

Làm người ai chẳng có lỗi lầm nhưng mà giác ngộ như bà có mấy nhiêu người nhất là  bà có công đào tạo một minh quân như Lý Nhân Tông cho đất nước được phồn thịnh về mọi mặt khiến cho hậu thế ngày nay không ngớt nguỡng mộ.

 

Y Lan est une femme très célèbre dans l’histoire féodale de notre pays sous la dynastie des Lý. Sa vie était liée étroitement à la carrière de deux rois remarquables: son mari Lý Thánh Tông et son fils Lý Nhân Tông. Elle a laissé certains points qui méritent d’être éclaircis du fait qu’elle porte  encore le nom de Ỷ Lan. Des ouvrages historiques tels que Việt Sử Lược (XIVème siècle) et Đại Việt Sử Ký Toàn Thư (XVème siècle) ne la mentionnent que sous le nom de Lê Thị Yến. Mais selon le professeur Hoàng Xuân Hãn dans le livre Mộng Khê Bút Đàm d’un auteur chinois de la dynastie des Song nommé Thẩm Hoạt, il y avait mention de Lê Thị Yến, c’est-à-dire Ỷ Lan, mais il n’a pas confirmé que Lê Thị Yến était son vrai nom dans le livre sur Lý Thường Kiệt et pensait que le mot Yến ici était écrit en prononciation chinoise. D’après le poème nôm de Trương Thị Ngọc Trong, concubine du seigneur Trịnh Cương, son vrai nom est Lê Thị Khiết. 

Sa terre natale était située dans le village de Thổ Lỗi de la province Hưng Yên. Elle était grâcieuse depuis son jeune âge. Sa mère décéda lorsqu’elle avait 12 ans. Quelques années plus tard, son père qui avait fait des études et qui avait  travaillé en tant que  mandarin à la cour, se remaria et décéda à son tour. Dès lors, elle vécut avec sa belle-mère et tous deux s’entraidèrent en complète harmonie.

Dans le folklore populaire, on raconte qu’au moment où le roi Lý Thánh Tông avait 40 ans et il  n’avait pas encore d’héritier, il était de passage dans son village. Il  était allé  implorer de l’avoir auprès de Bouddha dans les pagodes. Tous les jeunes, garçons ou  filles accoururent pour aller voir le roi. Par contre,  en s’adossant impassiblement  à un arbre à orchidées, elle  continuait  à cueillir des mûres. Surpris par son attitude, le  roi, envoya quelqu’un la chercher pour s’enquérir de cette indifférence. En la voyant de près avec son beau visage et sa manière de lui répondre avec douceur, le roi fut ému et tombé amoureux. Il lui demanda de suivre le carrosse royal jusqu’au palais et la nomma désormais Dame Ỷ Lan (1063), Ỷ Lan signifiant « s’adosser à un arbre à orchidées ».

Quelques années plus tard, Ỷ Lan donna naissance à un premier garçon nommé Lý Càn Đức. Ravi par cette nouvelle, le roi Lý Thánh Tông, fit de ce dernier son prince héritier,  devenu plus tard Lý Nhân Tông, et nomma Ỷ Lan en tant que concubine. En 1068, Ỷ Lan donna naissance à un deuxième garçon devenu plus tard  le prince Minh Nhân Vương. Elle reçut ensuite le titre de Ỷ Lan Nguyên phi, ce qui signifie qu’elle devenait  alors la première concubine du palais à se placer derrière la reine Thượng Dương. Dès lors, elle devint un personnage souvent mentionné dans l’histoire de notre pays sous la dynastie des Lý, notamment pour la performance de sa régence, lors  de l’expédition militaire menée par le roi  Lý Thánh Tông contre le Champa.

Cet événement démontre qu’Ỷ Lan devait posséder le talent nécessaire pour remplacer le roi et diriger le pays.  Ayant échoué à remporter la première victoire, le roi fut contraint de ramener son armée au district Cư Liên. Mais lorsqu’il apprit que sa concubine régente Nguyên phi Ỷ Lan avait réussi à mieux gérer durant son absence les affaires courantes de l’état, à conquérir le cœur de son peuple et à rendre ce dernier heureux, il se dit alors: « Une femme peut faire ça, mais j’ai échoué à attaquer le Champa, alors les hommes sont vraiment des lâches ! » Il décida  de retourner   à la capitale Vijaya (Binh Dinh) du Champa pour capturer Rudravarman III (Chế Cũ) et le ramener à la cour royale  avec 5 000 prisonniers chams, ce qui  obligea  ce dernier de lui demander sa libération en échange  des trois districts du Champa.

Un jour, le roi Lý Thánh Tông  demanda à Ỷ Lan  la manière de  gouverner le pays. C’est ce qu’a rapporté l’histoire: « Si l’on veut que le pays soit riche et le peuple fort, il est important de savoir écouter les conseils des personnes loyales. Bien que les paroles directes soient désagréables à entendre, elles sont utiles. Les remèdes amers sont difficiles à avaler, mais ils guérissent les maladies. »

Par le biais de ces événements, on s’aperçoit  que la concubine Ỷ Lan, issue d’une famille villageoise pauvre, devint une dirigeante talentueuse durant la régence. Elle dut donc posséder une plus large compréhension.  Elle s’entraîna à apprendre et à acquérir des connaissances approfondies. Elle joua également un rôle extrêmement important et exerça une grande influence auprès du roi Lý Thánh Tông.

À la mort de ce dernier à l’âge de 50 ans, selon les traditions de la cour féodale, le nouveau roi Lý Càn Đức n’avait que 7 ans. Il lui fallait donc une reine mère pour exercer la régence. Qu’elle fût sa mère biologique ou non, cette reine mère devait être la reine du roi Lý Thánh Tông. Par conséquent, la reine Thượng Dương fut déclarée la reine douairière, tandis qu’ Ỷ Lan ne fut nommée que Thái Phi, la seconde personne  placée derrière la reine mère, bien qu’elle fût la mère biologique du roi Lý Càn Đức.  Cela amena désormais  une lutte acharnée de pouvoir au sein de la cour royale.

La faction de l’impératrice douairière Thượng  Dương était soutenue par le premier dignitaire Lý Đạo Thành. Mais quatre mois après l’accession au trône de Lý Nhân Tông, la faction du généralissime  Lý Thường Kiệt emporta la confrontation. Lý Thường Kiệt fut promu Premier ministre, tandis que Lý Đạo Thanh fut rétrogradé à Nghệ An pour son soutien à  Thượng  Dương. Le roi décida d’emprisonner l’impératrice douairière  au palais Thượng Dương et de la forcer à se suicider avec le roi Lý Thánh Tông  et ses 72 servantes. À cette époque, la dynastie des Lý gardait encore la coutume de forcer les servantes à mourir avec le roi décédé.

Selon Hoàng Xuân Hãn, Lý Thường Kiệt était largement responsable du renversement  du rôle qu’a joué la reine mère Thượng Dương, car il détenait toute la puissance militaire entre ses mains. Il est tellement étrange que l’histoire de notre pays évoque rarement Lý Thường Kiệt au début du règne du roi Trần Nhân Tông et attribue à Ỷ Lan la faute d’inciter le roi à faire mourir  Thượng Dương  à cause de sa jalousie. C’est une tache noire dans la brillante carrière de Ỷ Lan et de Lý Thượng Kiệt. Les historiens confucéens de notre pays, comme Ngỗ Sĩ Liên  ou l’érudit Trần Trọng Kim, ont évoqué  brièvement ces punitions effroyables en quelques mots, tout en manifestant leur compréhension à propos de la jalousie de Ỷ Lan.

Probablement grâce à son talent incomparable, elle  sut apporter  sa contribution notable au peuple et au pays, notamment  dans sa gouvernance et dans le salut  de la nation  lors de l’invasion de la dynastie des Song. Elle eut  aussi sa capacité de nommer des fonctionnaires compétents et talentueux pour seconder le roi Lý Nhân Tông. Elle mit de côté ses vieilles rancunes pour s’occuper des affaires intérieures. Ce fait  démontre qu’elle savait penser au pays, mettre de côté son ego et prendre la relève pour aider le roi âgé de 10 ans et pour emmener le peuple tout entier dans la guerre contre les envahisseurs étrangers, sous la direction de Lý Thường Kiệt. Selon l’écrivain Lê Phước, elle devait posséder le talent nécessaire pour diriger le pays avec habileté car  sous son autorité il y avait deux personnalités éminentes telles que Lý Thường Kiêt (officier militaire) et Lý Đạo Thành ( mandarin civil) lors de sa seconde régence. Elle devait avoir un comportement assez remarquable  permettant  d’avoir l’adhésion populaire. Tout le peuple était uni comme un seul homme et  la considérait  comme le Bodhisattva de l’époque.

En outre,  elle apporta une contribution importante à la vie sociale de la dynastie des Lý. Sous cette dernière, de nombreux pauvres devaient se vendre pour pouvoir travailler à la solde de leurs parents ou de leurs tuteurs. Les fils et les filles ne pouvaient pas se marier. Elle utilisait elle-même l’argent de la caisse d’état pour racheter les filles pauvres qui devaient se vendre, puis elle les mariait à des veufs ou à des hommes pauvres sans épouse. Notre pays est un pays agricole, le buffle est donc un animal indispensable au labourage du champ. C’est pourquoi, sous le règne du roi Lý Nhân Tông, le vol ou la mise à mort de buffles était sévèrement puni.  Ỷ Lan contribuait à aider aussi  le roi à recruter les gens de talent issus du milieu populaire  pour le pays en lui suggérant d’établir au sein du temple de la littérature une école d’administration des hauts fonctionnaires  « Quốc Tự Giám« .  Le premier major de la promotion était  Lê Văn Thịnh. Celui-ci était  autorisé à entrer au palais pour enseigner au roi. Plus tard, il  était promu au rang de Grand Précepteur (1085), mais en raison du conflit idéologique entre le bouddhisme et le confucianisme, et comme il était à la tête du camp confucéen, il fut destitué et accusé à tort dans  l’affaire du lac Dâm Đàm (devenu aujourd’hui lac de l’Ouest) en l’an 1095.  

De plus, elle était non seulement une fervente adepte du bouddhisme, mais aussi une personne dotée d’une profonde connaissance du bouddhisme, notamment auprès du roi Lý Thánh Tông, disciple de la première génération de la secte Thảo Đường de son vivant. L’époque où elle mit fin à sa régence coïncida avec la guerre contre la dynastie des Song au nord (1075-1077) et le Champa au sud. Elle ne put  pas accomplir de grandes œuvres pour prouver son repentir sincère d’avoir contraint la reine Thượng Dương et 72 servantes du palais au suicide. Elle comprit bien la loi de cause à effet, la rétribution de la bonté et la vengeance dans les écritures bouddhistes, et elle désira donc ardemment se racheter. Grâce à la présence de Bouddha dans son esprit, elle put construire de nombreux temples pour vénérer Bouddha (150 temples) et racheter des femmes pauvres, selon les annales de Đại Việt Sử Lược. Mais pour Việt Sử Tiêu Án, cet acte de repentance et de charité arriva trop tard. (page 53 – version électronique).

Les deux maîtres qui la guidèrent et la firent s’intéresser au zen furent le Grand Maître Mãn Giác et le Maître National Thông Biện. Le moine  Mãn Giác fut le premier à guider la Reine Mère sur le chemin de la pratique et à lui montrer comment réconforter les âmes errantes. Mãn Giác reçut la sagesse qui n’était jamais enseignée  par aucun maître. Il était donc très respecté par le Roi et la Reine Mère et on l’appelait l’Ancien. Le moine Mãn Giác accompagna la Reine Mère lors de sa tournée en l’an Ất Sửu (1085) et fut autorisé par elle à choisir les emplacements appropriés pour la construction de pagodes et de tours. Le moine Thông Biện était celui qui réussit à lui expliquer en détail chacune de ses questions,  ce qui apportait la satisfaction à la reine mère  et lui permettait d’avoir le titre de Grand Maître « Thông Biện » lors d’une fête religieuse à la pagode. Cette discussion fut relatée dans l’histoire du moine Thông Biện, dans le livre « Thiên Uyển Tập Anh (le jardin recueille toute l’essence du Zen) ». Dès lors, le moine Thông Biện fut convoqué au palais pour devenir le « Maître de la nation».

C’était grâce à l’influence du bouddhisme qu’elle comprit clairement que l’origine de tous les péchés était  l’ignorance, la racine de tous les maux en ce monde, que la vie humaine était très  courte, que la gloire et la richesse étaient éphémères et qu’un esprit paisible était précieux. En 1117, la reine mère s’éteignit paisiblement, à l’âge de 73 ans, sous le nom posthume de Linh Nhân Phù Thánh Hoàng thái hậu. Elle nous a laissé un poème sans titre qui, selon les chercheurs littéraires, la classait parmi les auteurs littéraires de la période des Lý-Trần.

Être est non-être, non être est être
Non être est être , être est non être
L’être qui ne s’attache à rien
Est seul capable de s’unir à l’Absolu. (*)

Tout le monde peut commettre des erreurs, mais combien de gens sont-ils aussi éclairés qu’elle ? Elle a eu le mérite de former un roi sage comme Lý Nhân Tông, qui a fait prospérer le pays à tous égards, ce qui continue à susciter l’admiration sans bornes   des générations futures.

Y Lan is a very famous woman in the feudal history of our country under the Lý dynasty. Her life was closely tied to the careers of two notable kings: her husband Lý Thánh Tông and her son Lý Nhân Tông. She left some points that deserve clarification because she is still called Ỷ Lan. Historical works such as Việt Sử Lược (14th century) and Đại Việt Sử Ký Toàn Thư (15th century) mention her only under the name Lê Thị Yến.  However, according to Professor Hoàng Xuân Hãn in the book Mộng Khê Bút Đàm by a Chinese author of the Song dynasty named Thẩm Hoạt, there was mention of Lê Thị Yến, i.e., Ỷ Lan, but he did not confirm that Lê Thị Yến was her real name in the book on Lý Thường Kiệt and thought that the word Yến here was written in Chinese pronunciation. According to the Nôm poem by Trương Thị Ngọc Trong, concubine of Lord Trịnh Cương, her real name is Lê Thị Khiết.

Her native land was located in the village of Thổ Lỗi in Hưng Yên province. She was graceful from a young age. Her mother died when she was 12. A few years later, her father, who had studied and served as a mandarin at court, remarried and later died. From then on, she lived with her stepmother and the two helped each other in complete harmony.

In popular folklore, it is said that when King Lý Thánh Tông was 40 years old and had no heir, he passed through his village. He had gone to beg Buddha for one in the pagodas. All the young people, boys and girls, rushed to see the king. However, leaning impassively against an orchid tree, she continued picking mulberries. Surprised by her demeanor, the king sent someone to fetch her to inquire about this indifference. Seeing her up close, with her beautiful face and the way she answered him gently, the king was moved and fell in love. He asked her to follow the royal carriage to the palace and henceforth named her Lady Ỷ Lan (1063); Ỷ Lan means « leaning against an orchid tree. » 

A few years later, Ỷ Lan gave birth to a first son named Lý Càn Đức. Delighted by the news, King Lý Thánh Tông made him his crown prince, who later became Lý Nhân Tông, and appointed Ỷ Lan as a concubine. In 1068, Ỷ Lan gave birth to a second son who later became Prince Minh Nhân Vương. She then received the title Ỷ Lan Nguyên phi, meaning she became the first concubine of the palace positioned directly below Queen Thượng Dương. From then on, she became a figure frequently mentioned in the history of our country under the Lý dynasty, notably for her performance as regent during the military expedition led by King Lý Thánh Tông against Champa. 

This event shows that Ỷ Lan must have had the talent necessary to replace the king and govern the country. Having failed to win the first victory, the king was forced to bring his army back to the Cư Liên district. But when he learned that his concubine regent Nguyên phi Ỷ Lan had managed the state’s daily affairs better in his absence, won the people’s hearts and made them happy, he said to himself: « A woman can do that, but I failed to attack Champa, so men are truly cowards! » He decided to return to the Champa capital Vijaya (Bình Định) to capture Rudravarman III (Chế Cũ) and bring him back to the royal court with 5,000 Cham prisoners, which forced the latter to ask for his release in exchange for the three districts of Champa.
One day, King Lý Thánh Tông asked Ỷ Lan how to govern the country. History records: « If one wants the country to be prosperous and the people strong, it is important to know how to listen to the advice of loyal people. Although blunt words are unpleasant to hear, they are useful. Bitter medicines are hard to swallow, but they cure illnesses. »

Through these events, one sees that concubine Ỷ Lan, from a poor village family, became a talented leader during the regency. She must therefore have possessed a broader understanding. She trained herself to learn and acquire deep knowledge. She also played an extremely important role and exercised great influence over King Lý Thánh Tông.

At his death at the age of 50, according to feudal court traditions, the new king Lý Càn Đức was only seven years old. He therefore needed a queen mother to act as regent. Whether she was his biological mother or not, this queen mother had to be the queen of King Lý Thánh Tông. Consequently, Queen Thượng Dương was declared the dowager queen, while Ỷ Lan was named only Thái Phi, the second person placed after the queen mother, even though she was the biological mother of King Lý Càn Đức. This thus led to a fierce struggle for power within the royal court.

The faction of Empress Dowager Thượng Dương was supported by the chief dignitary Lý Đạo Thành. But four months after Lý Nhân Tông’s accession to the throne, the faction of the generalissimo Lý Thường Kiệt won the confrontation. Lý Thường Kiệt was promoted to Prime Minister, while Lý Đạo Thành was demoted to Nghệ An for his support of Thượng Dương. The king decided to imprison the Empress Dowager in Thượng Dương Palace and force her to commit suicide along with King Lý Thánh Tông and her 72 maidservants. At that time, the Lý dynasty still kept the custom of forcing maidservants to die with the deceased king. The faction of Empress Dowager Thượng Dương was supported by the chief dignitary Lý Đạo Thành. But four months after Lý Nhân Tông’s accession to the throne, the faction of the generalissimo Lý Thường Kiệt won the confrontation. Lý Thường Kiệt was promoted to Prime Minister, while Lý Đạo Thành was demoted to Nghệ An for his support of Thượng Dương. The king decided to imprison the Empress Dowager in Thượng Dương Palace and force her to commit suicide along with King Lý Thánh Tông and her 72 maidservants. At that time, the Lý dynasty still kept the custom of forcing maidservants to die with the deceased king.

According to Hoàng Xuân Hãn, Lý Thường Kiệt was largely responsible for overturning the role played by Queen Mother Thượng Dương, because he held all the military power in his hands. It is so strange that the history of our country rarely mentions Lý Thường Kiệt at the beginning of King Trần Nhân Tông’s reign and blames Ỷ Lan for inciting the king to kill Thượng Dương out of jealousy. It is a dark stain on the brilliant careers of Ỷ Lan and Lý Thượng Kiệt. Confucian historians of our country, like Ngỗ Sĩ Liên or the scholar Trần Trọng Kim, briefly mentioned these dreadful punishments in a few words, while expressing their understanding of Ỷ Lan’s jealousy.
Probably thanks to her incomparable talent, she managed to make a notable contribution to the people and the country, notably in governance and in saving the nation during the invasion by the Song dynasty. She also had the ability to appoint competent and talented officials to assist King Lý Nhân Tông. She set aside her old grudges to take care of internal affairs. This fact shows that she knew how to think of the country, set aside her ego, and step in to help the ten-year-old king and lead the whole people in warfare against foreign invaders, under the leadership of Lý Thường Kiệt.

According to the writer Lê Phước, she must have possessed the talent necessary to skillfully govern the country, for under her authority during her second regency there were two eminent figures such as Lý Thường Kiệt (military officer) and Lý Đạo Thành (civil mandarin). She must have had a rather remarkable demeanor that allowed her to gain popular support. The whole people were united as one and regarded her as the Bodhisattva of the era.
Moreover, she made an important contribution to the social life of the Lý dynasty. Under her, many poor people had to sell themselves in order to work for the wages of their parents or guardians. Sons and daughters could not marry. She used the royal treasury’s money herself to buy back poor girls who had to sell themselves, then she married them to widowers or to poor men without wives. Our country is an agricultural one, so the buffalo is an indispensable animal for plowing the fields.

That is why, under the reign of King Lý Nhân Tông, the stealing or killing of buffaloes was severely punished. Ỷ Lan also helped the king recruit talented people from the common folk for the country by suggesting the establishment within the Temple of Literature of a school for the administration of high officials, « Quốc Tự Giám. » The top graduate of the first class was Lê Văn Thịnh. He was permitted to enter the palace to teach the king. Later he was promoted to the rank of Grand Preceptor (1085), but due to the ideological conflict between Buddhism and Confucianism, and because he led the Confucian camp, he was removed and falsely accused in the affair of Dâm Đàm Lake (today’s West Lake) in the year 1095. Moreover, she was not only a devout Buddhist but also a person with profound knowledge of Buddhism, notably close to King Lý Thánh Tông, a first-generation disciple of the Thảo Đường sect in his lifetime. The period when she ended her regency coincided with wars against the Song dynasty in the north (1075–1077) and Champa in the south.

She was unable to accomplish great deeds to prove her sincere repentance for having forced Queen Thượng Dương and 72 palace maidservants to commit suicide. She understood well the law of cause and effect, the retribution of kindness and vengeance in Buddhist scriptures, and so she ardently wished to redeem herself. Thanks to the presence of Buddha in her mind, she was able to build many temples to venerate Buddha (150 temples) and to redeem poor women, according to the annals of Đại Việt Sử Lược. But for Việt Sử Tiêu Án, this act of repentance and charity came too late. (page 53 – electronic version). She was unable to accomplish great deeds to prove her sincere repentance for having forced Queen Thượng Dương and 72 palace maidservants to commit suicide. She understood well the law of cause and effect, the retribution of kindness and vengeance in Buddhist scriptures, and so she ardently wished to redeem herself. Thanks to the presence of Buddha in her mind, she was able to build many temples to venerate Buddha (150 temples) and to redeem poor women, according to the annals of Đại Việt Sử Lược. But for Việt Sử Tiêu Án, this act of repentance and charity came too late. (page 53 – electronic version).

The two masters who guided her and sparked her interest in Zen were Grand Master Mãn Giác and Master Thông Biện, the National Master. The monk Mãn Giác was the first to lead the Mother Queen onto the path of practice and to show her how to comfort wandering souls. Mãn Giác received wisdom that had never been taught by any master. He was therefore greatly respected by the King and the Mother Queen and was called the Elder. The monk Mãn Giác accompanied the Mother Queen on her tour in the year Ất Sửu (1085) and was authorized by her to choose suitable sites for the construction of pagodas and towers. The monk Thông Biện was the one who succeeded in explaining each of her questions in detail, which brought the Mother Queen satisfaction and allowed him to receive the title of Grand Master « Thông Biện » during a religious festival at the pagoda. This discussion was recounted in the history of the monk Thông Biện, in the book « Thiên Uyển Tập Anh (the garden gathers the whole essence of Zen). » From then on, the monk Thông Biện was summoned to the palace to become the « Master of the Nation. »

It was thanks to the influence of Buddhism that she clearly understood that the origin of all sins was ignorance, the root of all evils in this world, that human life was very short, that glory and wealth were fleeting, and that a peaceful mind was precious. In 1117, the queen mother passed away peacefully at the age of 73, under the posthumous name Linh Nhân Phù Thánh Hoàng Thái Hậu. She left us an untitled poem which, according to literary scholars, placed her among the literary authors of the Lý-Trần period.

To be is non-being, non-being is to be
Non-being is to be, to be is non-being
The being who attaches to nothing
Is alone capable of uniting with the Absolute. (*)

Everyone makes mistakes, but how many people are as enlightened as she was? She had the merit of raising a wise king like Lý Nhân Tông, who made the country prosper in every respect, which continues to inspire boundless admiration in future generations.


Đền Đô của nhà Lý (Temple Đô , Bắc Ninh)

(*) traduit par le professeur Lê Thành Khôi

Bibliographie

Hoàng Xuân Hãn : Lý Thường Kiệt – Lịch sử ngoại giao triều Lý. Nhà xuất bản Hà Nội.

Ngô Sĩ Liên: Đại Việt Sử Ký Toàn Thư . Nhà xuất bản Khoa học xã hội.

Ta Ngọc Liễn: Chân Dung văn hóa Việt Nam. Nhà Xuất Bản 1999.

Trần Trọng Kiêm: Việt Nam Sử Lược. Imprimerie Vĩnh Thành 1928.

Thiền uyển tập anh – phần Đại sư Mãn Giác trang 51-52 (bản điện tử)

Thiền uyển tập anh – phần Quốc sư Thông Biện trang 48-49-50-51 (bản điện tử)

Lê Thành Khôi. Aigrettes sur la rizière. Chants et poèmes classiques du Việt Nam. Connaissances de l’Orient. 1995