Vietnam category – Page 12 sur 23

Văn hóa Điền Quốc và Nam Chiếu (Royaume de Dian et Nanzhao)

j050807 Art, Chine, Culture, Đồng Sơn, Histoire, Traditions, Văn Hóa, Vietnam décembre 5, 2020septembre 26, 2025Chine, culture, Histoire, lịch sữ, Vietnam

Văn hóa Điền Quốc

Version française
English version

Thời kỳ Bắc thuộc, nước Giao Châu thường bị quấy nhiểu cướp bóc bởi nước Nam Chiếu 南诏 (Vân Nam) nhất là cuối đời nhà Đường thời vua Huyền Tôn (Xuanzong). Nước nầy được thống nhất nhờ tù trưởng của chiếu Mông Xá, Bi La Cáp (Piluoge) và gồm có sáu nước nhỏ mà mỗi nước nầy được gọi là chiếu (zhao 诏). Chiếu Mông Xá (Meng She) của Bi La Cáp nằm ở phiá nam vì vậy mới gọi là Nam chiếu. Vương quốc nầy ở gần hồ Nhĩ Hải (Erhai) nằm ở tỉnh Vân Nam ngày nay và ở phiá tây của bắc bộ Việt Nam. Theo sử gia Trần Trọng Kim thì người Nam Chiếu phần đồng là người nòi thái mà có cả người Bạch và người Lô Lô thuộc về nhóm Tạng-Miến. Nhờ sự thống nhất nầy mà Nam Chiếu càng ngày càng mạnh đem quân đi đánh Thổ phồn (Tây Tạng) rồi dời đô lên đóng ở thành Thái Hoà (thành Đại Lý ngày nay). Nam Chiếu cũng đã từng xâm chiếm An Nam (tên gọi khi đó của Việt Nam dưới thời nhà Đường ) từ những năm 858 tới năm 866. Hai lần nhà Đường gữi binh sang cứu Giao Châu cũng bị thất bại nên phải đợi đến năm ất dậu (865) vua nhà Đường sai tướng là Cao Biền mới bình được giặc quân Nam Chiếu. Có lần quân Nam Chiếu chiếm đoạt được thành giết dân Giao Châu hơn 15 vạn. Đất Giao Châu bị Nam Chiếu phá hại gần mười năm trời.

Sở dĩ Nam Chiếu thường liên tục phát động các cuộc chiến tranh xâm lấn An Nam Đô hộ phủ (Vietnam) hay Tây Xuyên (dải phía Tây Tứ Xuyên) là chủ yếu cướp bóc tài nguyên và nô lê. Nước nầy thống trị dựa trên ba bộ phận mà mà bộ phận chính là nô lệ. Bậc trên cao cả là bậc thống trị gồm có các đại diện của qúy tộc chủ nô (vương thất, tướng tá, quan lớn nhỏ), bậc kế đó có các bình dân và bậc sau cùng là tù binh chiến tranh và dân thiểu số bị chinh phục và trở thành nô lệ. Sau khi bị đuổi bởi Cao Biền ra khỏi An Nam thì Nam Chiếu bị suy dần vì chiến tranh triền miên. Năm 873, Nam chiếu bị đẩy ra khỏi Tứ Xuyên và phải lùi sau đó về Vân Nam. Khi Viêt nam được thoát ách thống trị Trung Hoa với Ngô Quyền thì nước Nam Chiếu bị tiêu diệt và được thay thế sau một thời gian ngắn bởi vương quốc của Đoàn Tư Bình. Ông nầy lập ra nhà Đại Lý vào năm 937 và bị thôn tính bởi quân Mông Cổ vào năm 1253.

Sở dĩ Nam Chiếu nhất là Vân Nam được nhắc đến nhiều ở trong sử ta vì nơi nầy có một nền văn hoá Điền Quốc cùng thời với nền văn hoá Đồng Sơn của Việt Nam. Theo sự quan sát của nhà khảo cổ học Việt Nguyễn Việt, có thể nói vào thời đó, văn hóa Đồng Sơn đuợc phát triển trong bối cảnh cởi mở, đã trao đổi lẫn nhau những thông tin và sản phẩm với Điền quốc qua sông Hồng. Lấy nguổn nước ở Vân Nam, sông Hồng được xem thời đó như là đường tơ lụa sông. Qua các cuộc khai quật khảo cổ, các dữ liệu tích lũy hơn nửa thế kỷ đã chứng minh rằng các hiện vật kiếm được, từ vùng Đông Sơn và Vân Nam, thuộc hai nền văn hóa có liên quan trong lĩnh vực văn hóa dựa trên nền tảng văn hóa Việt ở tây nam Trung Quốc và bán đảo Đông Dương. Cả hai trung tâm khu vực đều là nơi mà những người tiêu dùng nhiều các trống đồng và các dụng cụ kim loại. Người Điền thường sử dụng trống đồng lớn nhằm để liên lạc trong chiến trận. Cũng trông thấy trong các ngôi mộ của tầng lớp quý tộc người Điền có các trống đồng lớn chứa vỏ sò. Phần trên của trống thường được thay thế bằng một nắp đúc từ đồng thiếc. Trên nắp được thấy nhiều cảnh vật khác nhau trong cuộc sống hằng ngày của người dân Điền qua các tượng hình nhỏ bé: săn bắn, trộng trọt hay dệt vải. Đôi khi còn có các cảnh êm đềm hơn nữa như khiêu vũ, đấu bò tót vân vân…

Người Điền là những người có đầu óc sáng kiến khiến họ tạo ra nhiều hình dáng phưc tạp và tinh xảo. Họ dùng cả hai phương pháp khuôn sáp đã mất và phương pháp khuôn mảnh. Phải làm thế nào để sáng tỏ hai nền văn hóa này tương tác với nhau trong bối cảnh luyện kim ở châu Á? Hiển nhiên là ngoài ra mối quan hệ rõ ràng với văn hoá Đông Sơn, đồ đồng Vân Nam cũng thể hiện những đặc điểm nổi bật ở các khu vực phía bắc và phía tây của hồ Điền quốc mà được xem đó là các nguồn có thể có cho sự cảm hứng trong việc sáng tạo. (TzeiHuey Chiou-Peng).

Bibliographie:

TzeHuey Chiou-Peng: Dian bronze art : its source and formation. IPPA 2008, n° 28, pp 34-43.
Trần Trọng Kim: Việt nam sử lược. Imprimerie Vĩnh Thanh, Hànôi 1928.
Chiêm Toàn Hữu: Văn hóa Nam Chiếu Đại Lý. Nhà xuất bản văn hóa thông tin Hànôi 2004.

Version française

La culture de Dian

Durant la période de domination chinoise, la province Giao Châu était souvent envahie et pillée par le royaume de Nanzhao 南诏 (Yunnan), en particulier à la fin de la dynastie des Tang sous le règne de l’empereur Huyền Tôn (Xuanzong). Ce pays était unifié par le roi de Meng She, Piluoge (ou Bi La Cáp en vietnamien) et constitué de six petits royaumes, dont chacun était appelé un zhao (ou chi 诏). Le royaume Meng She de Piluoge était localisé dans le sud. C’est pour cette raison qu’il était désigné sous le nom Nan Zhao (ou pays au sud). Ce royaume était situé près du lac Erhai dans l’actuelle province de Yunnan et à l’ouest du nord du Vietnam. Selon l’historien vietnamien Trần Trọng Kim, le royaume de Nan Zhao était occupé en grande partie par la population Thaïe mais les Bai et les Lo Lo appartenant au groupe tibéto-birman y étaient aussi présents. Grâce à cette unification, le royaume Nan Zhao se renforça de jour en jour et envoya ses troupes pour combattre Thổ Phồn (ou Tibet) puis déplaça et installa sa capitale à la ville Thái Hòa (capitale Dali d’aujourd’hui). Nan Zhao a également envahi An Nam (le nom donné au Vietnam à l’époque de la dynastie des Tang) de l’an 858 jusqu’en 866. La dynastie Tang a tenté d’envoyer deux fois des troupes pour sauver la province Giao Châu de cette occupation mais elle a échoué complètement. Il faut attendre jusqu’en l’an 865, pour que l’empereur des Tang envoyât cette fois le général Kao Ping (Cao Biền) pour chasser définitivement les Nan Zhao et pacifier la province Giao Châu. Une fois, l’armée de Nan Zhao réussit à occuper la province An Nam et tuer plus de 15 000 habitants. La province Giao Châu supporta incessamment le harcèlement des Nan Zhao durant presque dix ans.

La raison pour laquelle le royaume de Nan Zhao a lancé incessamment des guerres pour envahir An Nam (Vietnam) ou la bande occidentale du Sichuan était principalement le pillage des ressources et la capture des esclaves. Ce pays était fortement hiérarchisé avec une structure à trois niveaux dont le plus important et le plus bas était basé essentiellement au système d’esclavage. Le niveau le plus élevé revenait à la classe dirigeante composée de représentants de la noblesse et des maîtres d’esclaves (famille royale, généraux, grands et petits fonctionnaires). Le niveau suivant comprenait les gens ordinaires et le dernier niveau était occupé par les prisonniers de guerre et la minorité ethnique chargés d’entretenir le système d’esclavage. Après avoir été expulsé par Kao Ping hors d’An Nam, le royaume de Nanzhao a progressivement décliné en raison de la guerre sempiternelle avec ses voisins. En 873, les Nan Zhao furent expulsés du Sichuan et refoulés vers la région de Yunnan. Lors de la libération du Viêt Nam de la domination chinoise avec Ngô Quyền, le royaume de Nan Zhao fut entièrement détruit et remplacé peu de temps après par le royaume de Duan Siping ( Đoàn Tư Bình). Celui-ci fonda le royaume de Dali en 937 et disparut lors de la conquête mongole en 1253.

Le royaume de Nan Zhao ainsi que la province de Yunnan était mentionné souvent dans notre histoire car elle avait la culture de Dian à la même époque de celle de Đồng Sơn au Vietnam. Selon l’archéologue vietnamien Nguyễn Việt, on peut dire qu’à cette époque, la culture Đồng Sơn s’est développée dans un cadre très ouvert, a échangé réciproquement les informations et les objets avec le royaume de Dian au moyen du fleuve Rouge. Prenant la source au Yunnan, le fleuve Rouge était considéré à l’époque comme la route de la soie. Grâce à des fouilles archéologiques, les données recueillies durant plus d’un demi-siècle ont prouvé que les artefacts comparables dans les régions de Đồng Sơn et de Yunnan, appartenaient à deux cultures apparentées dans la sphère culturelle des Yue du sud-ouest de la Chine et la péninsule indochinoise. Les deux centres régionaux abritaient de nombreux consommateurs de tambours de bronze et d’instruments métalliques. Les Dian utilisaient souvent de grands tambours en bronze pour faciliter la communication au combat. On voit également dans les tombes de l’aristocratie de Dian de grands tambours en bronze contenant des coquillages. La partie supérieure du tambour est généralement remplacée par un couvercle en fonte de bronze. Sur le couvercle, on peut voir de nombreuses scènes différentes de la vie quotidienne des Dian à travers des figurines: chasse, agriculture ou tissage. Parfois, il y a des scènes encore plus paisibles comme la danse, la tauromachie etc.

Les Dian étaient des gens créatifs qui leur permettaient de créer de nombreuses formes très complexes et sophistiquées. Ils utilisaient à la fois la méthode de moulage à la cire perdue et la méthode de moulage en plusieurs fragments. Comment ces deux cultures devraient-elles interagir dans le contexte de la métallurgie en Asie? Il est évident qu’outre leurs affinités évidentes avec la culture de Đồng Sơn, les bronzes de Yunnan présentent aussi les caractéristiques des régions nord et ouest du lac de Dian considérées comme les sources possibles pour leur inspiration. (TzeiHuey Chiou-Peng).

Bibliographie:
TzeHuey Chiou-Peng: Dian bronze art : its source and formation. IPPA 2008, n° 28, pp 34-43.
Trần Trọng Kim: Việt nam sử lược. Imprimerie Vĩnh Thanh, Hànôi 1928.
Chiêm Toàn Hữu: Văn hóa Nam Chiếu Đại Lý. Nhà xuất bản văn hóa thông tin Hànôi 2004.

During the period of Northern domination, the region of Giao Châu was often disturbed and plundered by the Nam Chiếu state 南诏 (Nanzhao, located in Yunnan), especially towards the end of the Tang dynasty during the reign of Emperor Xuanzong. This state was unified by the chieftain of the Mông Xá tribe, Bi La Cáp (Piluoge), and consisted of six small states, each called a « chiếu » (zhao 诏). The Mông Xá chiếu (Meng She) of Bi La Cáp was located in the south, hence the name Nam Chiếu. This kingdom was near Erhai Lake, situated in present-day Yunnan province and to the west of northern Vietnam. According to historian Trần Trọng Kim, the people of Nam Chiếu were mostly of the Tai ethnicity, including both the White Tai and Lolo people, who belong to the Tibeto-Burman group. Thanks to this unification, Nam Chiếu grew stronger and sent armies to attack the Tubo (Tibet) region, then moved their capital to the city of Thái Hòa (now Dali). Nam Chiếu also invaded An Nam (the name for Vietnam under the Tang dynasty) from 858 to 866. Twice the Tang dynasty sent troops to rescue Giao Châu but were defeated, and it was not until the year Ất Dậu (865) that the Tang emperor dispatched General Cao Biền to suppress the Nam Chiếu forces. On one occasion, the Nam Chiếu army captured a citadel and killed over 150,000 people of Giao Châu. The land of Giao Châu suffered devastation by Nam Chiếu for nearly ten years.

The reason Nam Chiếu frequently launched continuous invasions against the An Nam Protectorate (Vietnam) or Tây Xuyên (the western strip of Sichuan) was mainly to plunder resources and slaves. This country was ruled based on three components, with the main component being slaves. The highest class was the ruling class, including representatives of the slave-owning aristocracy (royalty, generals, officials large and small), followed by commoners, and the lowest class were war captives and conquered ethnic minorities who became slaves. After being driven out of An Nam by Cao Biền, Nam Chiếu gradually declined due to continuous warfare. In 873, Nam Chiếu was pushed out of Sichuan and had to retreat to Yunnan. When Vietnam freed itself from Chinese domination under Ngô Quyền, Nam Chiếu was destroyed and was shortly replaced by the kingdom of Đoàn Tư Bình. He established the Đại Lý kingdom in 937, which was annexed by the Mongol army in 1253.

The reason Nam Chiếu, especially Yunnan, is frequently mentioned in our history is because this place had a Dian Kingdom culture contemporaneous with the Đông Sơn culture of Vietnam. According to the observations of Vietnamese archaeologist Nguyễn Việt, it can be said that at that time, the Đông Sơn culture developed in an open context, exchanging information and products with the Dian Kingdom across the Red River. Originating from the waters of Yunnan, the Red River was considered at that time as a river silk road. Through archaeological excavations, data accumulated over more than half a century has proven that the artifacts found from the Đông Sơn region and Yunnan belong to two related cultures in terms of cultural aspects based on Vietnamese culture in southwestern China and the Indochinese Peninsula. Both regional centers were places where people extensively used bronze drums and metal tools. The Dian people often used large bronze drums for communication during battles. It is also seen in the tombs of the Dian nobility that large bronze drums containing shells were present. The top part of the drum was often replaced by a lid cast from bronze-tin alloy. On the lid, many different scenes of daily life of the Dian people are depicted through small figurines: hunting, farming, or weaving. Sometimes there are even more peaceful scenes such as dancing, bullfighting, and so on.

Dien people

The Dien people are those with innovative minds that lead them to create many complex and exquisite shapes. They use both the lost-wax casting method and the piece-mold casting method. How can we clarify the interaction between these two cultures in the context of metallurgy in Asia? Obviously, besides the clear relationship with the Dong Son culture, the bronze artifacts of Yunnan also exhibit prominent features in the northern and western regions of the Dien kingdom, which are considered possible sources of inspiration for creativity. (TzeiHuey Chiou-Peng).

Bibliographie:

Ngô Quyền (Libérateur de la nation vietnamienne)

j050807 Chine, Culture, Histoire, Lịch sử, Vietnam novembre 30, 2020avril 14, 2025Chine, culture, Histoire, Vietnam

Ngô Quyền

Version vietnamienne

Version anglaise

Face à l’armée chinoise ayant l’habitude de recourir à la force et la brutalité lors de sa conquête et sa domination envers les autres pays, il faut aux Vietnamiens de trouver l’ingéniosité de mettre l’accent sur la tactique souple et inventive adaptée essentiellement au champ de bataille afin de réduire son élan et sa supériorité matérielle en homme et nombre. Il ne faut jamais se jeter à corps perdu dans cette confrontation car on cherche à opposer dans ce cas la dureté de l’œuf à celle de la pierre (lấy trứng chọi đá) mais on doit combattre le long avec le court, tel est l’art militaire employé par le généralissime talentueux Ngô Quyền. C’est pour cette raison qu’il dut choisir le lieu de l’affrontement à l’embouchure du fleuve Bạch Đằng en anticipant l’intention des Han du Sud de vouloir l’emprunter avec leur flotte de guerre dirigée par le prince héritier Liu Hung-Ts’ao (Hoằng Thao) ordonné par son père Liu Kung (Lưu Cung) comme roi du Jiaozhi pour faciliter rapidement le débarquement dans le territoire vietnamien. Cette flotte céleste s’engagea dans cette embouchure comme prévu. Ngô Quyền fit planter des pieux pointus recouverts de fer dans le lit du fleuve et invisibles pendant les hautes eaux avant cette confrontation. Il essaya d’attirer la flotte céleste au-delà de ces barrages de pieux pointus en la harcelant incessamment avec des bateaux à fonds plats. À marée basse, les navires chinois refluèrent en désordre face à des attaques des troupes vietnamiennes et ils étaient assaillis de tous les côtés et entravés désormais par le barrage des pieux émergés, ce qui provoqua non seulement l’anéantissement des navires et troupes chinoises mais aussi la mort de Hung-Ts’ao.

Ngô Quyền était un fin stratège car il réussit à synchroniser parfaitement le mouvement des marées et l’apparition de la flotte céleste dans un laps de temps nécessitant à la fois la grande précision et la connaissance de ce lieu. Il sut retourner la supériorité de la force adverse à son avantage car l’armée des Han du Sud fut connue excellente en matière maritime et rendre toujours l’eau ou le fleuve Bạch Đằng comme son allié dans la lutte contre ses adversaires. L’eau est le principe vital pour la civilisation du riz inondé des Vietnamiens mais elle est aussi le principe mortel car elle peut devenir une force incomparable dans leurs combats. C’est ce qu’a constaté plus tard un haut mandarin chinois Bao Chi dans un rapport confidentiel adressé à l’empereur des Song: les Vietnamiens sont des races bien douées pour le combat sur l’eau. Si les Vietnamiens fuient vers la mer, comment les soldats de Song peuvent-ils les combattre car ces derniers ont peur du vent et de la vague (1). Ngô Quyền sut faire référence aux trois facteurs clés: Thiên Thời, Địa Lợi, Nhân Hòa (être au courant des conditions météorologiques et propices, connaître bien le terrain et avoir l’adhésion populaire ou la concorde nationale) pour apporter la victoire à son peuple et pour marquer un tournant majeur dans l’histoire du Vietnam. C’est ainsi que se termine la fin de la domination chinoise durant presque 1000 ans mais ce n’est pas la dernière domination car le Vietnam continue à rester un obstacle majeur à l’expansion chinoise vers le Sud. La première figure du nationalisme vietnamien au début du XXème siècle Phan Bội Châu l’a considéré comme le premier libérateur de la nation vietnamienne (Tổ trùng hưng).

Comment peut-il réussir à se libérer du joug chinois lorsqu’on sut qu’à cette époque notre population s’éleva à peu près à un million d’habitants face à un mastodonte chinois estimé à plus de 56 millions d’habitants. Il faut qu’il ait du courage, de l’esprit inventif et du charisme pour arriver à se libérer de ce joug avec ses partisans. Mais qui est cet homme que les Vietnamiens considèrent toujours aujourd’hui comme le premier dans la liste des héros vietnamiens?

Ngô Quyền est né en l’an 897 à au village Đường Lâm localisé à 4 kilomètres à l’ouest de la ville provinciale Sơn Tây. Il était le fils d’un administrateur local Ngô Mân. Quand il était jeune, il avait l’occasion de montrer son caractère et sa volonté de servir le pays. En 920, il fut au service de Dương Đình Nghệ, un général de la famille du gouverneur Khúc de la province Ái Châu (Thanh Hóa). Dương Đình Nghệ avait le mérite de battre les Han du Sud en leur prenant la capitale Đại La (ancienne Hànội) en 931 et se déclara désormais gouverneur de Jiaozhi. Il confia à Ngô Quyền le soin d’administrer la province Ái Châu. En trouvant en lui le grand talent et la détermination de servir le pays, il décida de lui accorder la main de sa fille. Durant ses 7 années de gouvernance (931-938), il fit preuve d’apporter la vie paisible à cette contrée. En 937, son beau père Dương Đình Nghệ fut assassiné par son subalterne Kiều Công Tiễn pour prendre le poste du gouverneur de Jiaozhi. Cet acte odieux provoqua la colère de toutes les couches de la population. Ngô Quyền décida de l’éliminer au nom de sa belle famille et de la nation car Kiều Công Tiễn demanda de l’aide à l’empereur des Han du Sud, Liu Kung. Pour ce dernier c’était une occasion en or de reconquérir le Jiaozhi.

Malheureusement pour Liu Kung, cette opération militaire hasardeuse mit fin à une longue domination chinoise au Vietnam et permit à Ngô Quyền de fonder la première dynastie féodale au Vietnam. En 939, il se proclama roi d’Annam et installa la capitale à Cổ Loa (Phúc Yên). Son règne ne dura que 5 ans. Il mourut en 944. Son beau-frère Dương Tam Kha profita de sa mort pour s’emparer du pouvoir, ce qui provoqua la colère de toute la population et conduisit à l’éclatement du pays avec l’apparition de 12 seigneurs de guerre locaux (Thập nhị sứ quân). Ce chaos politique dura jusqu’en l’an 968 où un brave garçon de Ninh Bình, Đinh Bộ Lĩnh réussit à les éliminer un par un et unifier le pays sous sa bannière. Il fonda la dynastie des Đinh et fut connu sous le nom « Đinh Tiên Hoàng ». Il s’installa à Hoa Lư dans la région du fleuve Rouge et le Vietnam de cette époque devint ainsi « Đại Cồ Việt (ou le Grand Việt)».

Version vietnamienne

Làng Đường Lâm

Đối mặt với quân Tàu thông thường hay dùng vũ lực và hành sự tàn bạo trong các cuộc chinh phạt và thống trị các nước khác, người dân Việt phải khéo léo tìm ra được một chiến thuật linh hoạt và sáng tạo thích nghi cốt yếu ở chiến trường để làm giảm bớt động lực và tính ưu thế của họ về số người và số lượng. Chúng ta đừng bao giờ lao đầu vào cuộc đối đầu này bởi vì chúng ta chỉ lấy trứng chọi đá trong trường hợp này mà chúng ta nên phải lấy cái ngắn chống cái dài, đấy mới là nghệ thuật quân sự của tướng tài ba Ngô Quyền. Chính vì lẽ đó mà ông phải chọn nơi để giao chiến ở cửa sông Bạch Đằng, ông đã đóán được ý đồ của quân Nam Hán. Họ muốn đem thuyền bè theo sông Bạch Đằng mà tiến vào mau để nhanh chóng đổ bộ trên lãnh thổ Việt Nam và được thái tử Hoằng Thao chỉ huy theo lệnh của cha là Lưu Cung. Ông được phong làm Giao vương. Thuyền bè của quân Nam Hán này tiến vào cửa miệng sông đúng theo kế hoạch. Ngô Quyền đã cắm cọc nhọn bằng sắt dưới lòng sông và không thể trông thấy khi thủy triều dâng cao trước cuộc đương đầu này. Quân ta cố gắng dụ thuyền bè quân Nam Hán vượt qua những cọc nhọn này bọc sắt bằng cách quấy nhiễu không ngừng với những chiếc thuyền nhỏ. Khi thủy triều xuống, các thuyền bè bị hỗn loạn trước sự tấn công của quân ta và bị bao vây từ mọi phía nhất là còn bị cản trở bởi hàng loạt cọc nổi lên, điều này không chỉ khiến tàu bè quân Nam Hán bị tiêu diệt mà luôn cả cái chết của Hoằng Thao.

Ngô Quyền là một nhà chiến lược tài ba vì ông đã thành công trong việc kết hợp hoàn hảo sự chuyển động của thủy triều và sự xuất hiện các tàu bè của quân Nam Hán trong khoảng thời gian đòi hỏi sự chính xác và kiến thức về điạ hình. Ông biết cách trở ngược lại ưu thế lực lượng của đối phương thành lợi thế cho mình vì quân lính Nam Hán rất nổi tiếng giỏi về hàng hải và biết dùng sông Bạch Đằng làm thành đồng minh trong cuộc chiến chống lại kẻ thù của mình.

Nước là nguyên tắc sống của nền văn minh lúa nước của người dân Việt nhưng nó cũng là nguyên tắc gây chết người vì nó có thể trở thành một lực lượng vô song trong các cuộc đấu tranh của họ. Bởi thế có một viên quan cao cấp của Trung Quốc là Bảo Chi gữi một bản báo cáo bí mật trong đó ông có nhận định như sau cho Hoàng đế nhà Tống: Người Việt Nam là một chủng tộc có năng khiếu chiến đấu trên mặt nước. Nếu người Việt chạy ra biển thì làm sao quân Tống đánh được vì họ sợ sóng gió (1). Ngô Quyền đã dựa vào 3 yếu tố then chốt: Thiên thời, địa lợi, nhân hòa để dành lại thắng lợi cho dân tộc mình và đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử Việt Nam. Đây là kết thúc sự thống trị của Trung Quốc gần có một ngàn năm, nhưng nó không phải là sự thống trị cuối cùng khi Việt Nam vẫn tiếp tục là một trở ngại lớn cho sự bành trướng của Trung Quốc về phía Nam. Là nhân vật đầu tiên của chủ nghĩa dân tộc Việt Nam vào đầu thế kỷ 20, Phan Bội Châu đã coi ông là người khai phóng đầu tiên của dân tộc Việt Nam (Tổ trùng hưng).

Làm sao Ngô Quyền có thể thành công trong việc giải phóng dân tộc ra khỏi ách thống trị của Trung Quốc khi được biết rằng vào thời điểm đó dân số của chúng ta chỉ lên đến khoảng một triệu người trong khi đó nước Trung Quốc khổng lồ ước tính có hơn 56 triệu người. Cần phải có lòng can đảm, óc sáng tạo và sức thu hút để có thể mới thoát khỏi ách thống trị này với những người ủng hộ ông. Nhưng ông là người thể nào mà được người dân Việt vẫn xem là người đứng đầu trong danh sách những nhân vật anh hùng của đất Việt ?

Ông sinh năm 897 tại làng Đường Lâm, cách tỉnh lỵ Sơn Tây 4 cây số về phía Tây. Ông là con trai của một hào trưởng địa phương tên là Ngô Mân. Khi còn trẻ, ông có cơ hội thể hiện bản lĩnh và có ý chí phục vụ đất nước. Năm 920, ông phục vụ cho Dương Đình Nghệ, một tướng của dòng họ của tổng đốc Khúc ở tỉnh Ái Châu (Thanh Hóa). Dương Đình Nghệ có công đánh đuổi quân Nam Hán, lấy lại kinh đô Đại La (Hànội cũ) vào năm 931 và từ đó tự xưng là thống đốc Giao Chỉ. Ông giao cho Ngô Quyền việc cai quản tỉnh Ái Châu. Nhận thấy ở Ngô Quyền có tài năng lớn và lòng quyết tâm phụng sự đất nước, ông quyết định gả đứa con gái của mình. Trong 7 năm cai trị của mình (931-938), Ngô Quyền đã thể hiện được việc mang lại cuộc sống yên bình cho vùng đất này. Năm 937, cha vợ của ông là Dương Đình Nghệ bị thủ hạ là Kiều Công Tiễn ám sát để giành chức Tổng đốc Giao Chỉ. Hành động tàn ác này đã khiến làm quần chúng phẫn nộ. Ngô Quyền nhân danh gia đình bên vợ và đất nước quyết định trừ diệt Kiều Công Tiễn nhất là Kiều Công Tiễn đã cầu cứu hoàng đế Nam Hán là Lưu Cung. Đây là cơ hội để Lưu Cung tái chiếm lại đất Giao Chỉ.

Ông sinh năm 897 tại làng Đường Lâm, cách tỉnh lỵ Sơn Tây 4 cây số về phía Tây. Ông là con trai của một hào trưởng địa phương tên là Ngô Mân. Khi còn trẻ, ông có cơ hội thể hiện bản lĩnh và có ý chí phục vụ đất nước. Năm 920, ông phục vụ cho Dương Đình Nghệ, một tướng của dòng tổng đốc Khúc ở tỉnh Ái Châu (Thanh Hóa). Dương Đình Nghệ có công đánh đuổi quân Nam Hán, lấy lại kinh đô Đại La (Hànội) vào năm 931 và từ đó tự xưng là thống đốc Giao Chỉ. Ông giao cho Ngô Quyền việc cai quản tỉnh Ái Châu. Nhận thấy ở Ngô Quyền có tài năng lớn và lòng quyết tâm phụng sự đất nước, ông quyết định gả đứa con gái của mình. Trong 7 năm cai trị của mình (931-938), Ngô Quyền đã thể hiện được việc mang lại cuộc sống yên bình cho vùng đất này. Năm 937, cha vợ của ông là Dương Đình Nghệ bị thủ hạ là Kiều Công Tiễn ám sát để giành chức Tổng đốc Giao Chỉ. Hành động tàn ác này đã khiến làm quần chúng phẫn nộ. Ngô Quyền nhân danh gia đình bên vợ và đất nước quyết định trừ diệt Kiều Công Tiễn nhất là Kiều Công Tiễn đã cầu cứu hoàng đế Nam Hán là Lưu Cung. Đây là cơ hội để Lưu Cung tái chiếm lại đất Giao Chỉ.

Thật không may cho Lưu Cung, sự thất bại của chiến dịch quân sự này chấm dứt sự thống trị lâu dài của Trung Quốc ở Việt Nam và cho phép Ngô Quyền thành lập triều đại phong kiến đầu tiên ở Việt Nam. Năm 939, ông tự xưng làm vua An Nam và đóng đô ở Cổ Loa (Phúc Yên). Triều đại của ông chỉ kéo dài được 5 năm. Ông mất năm 944. Em vợ của ông là Dương Tam Kha lợi dụng cái chết của ông để nắm giữ binh quyền, khiến làm toàn dân phẫn nộ và dẫn đến sự sụp đổ của đất nước với sự xuất hiện của thập nhị sứ quân. Sự hỗn loạn chính trị này kéo dài cho đến năm 968 thì có một chàng trai dũng cảm người Ninh Bình tên là Đinh Bộ Lĩnh thành công đứng lên tiêu diệt từng người một và thống nhất đất nước dưới ngọn cờ của mình. Ông thành lập triều đại nhà Đinh và được gọi là “Đinh Tiên Hoàng. Ông định cư ở Hoa Lư thuộc vùng sông Hồng và Việt Nam thời bấy giờ mới được gọi là “Đại Cồ Việt”.

Bibliographie

Hoàng Xuân Hãn: Lý Thường Kiệt, Univisersité bouddhique de Vạn Hạnh Saigon 1966 p. 257
Lê Đình Thông: Stratégie et science du combat sur l’eau au Vietnam avant l’arrivée des Français. Institut de stratégie comparée.
Boudarel Georges. Essai sur la pensée militaire vietnamienne. In: L’Homme et la société, N. 7, 1968. numéro spécial. 150° anniversaire de la mort de Karl Marx. pp. 183-199.
Trần Trọng Kim: Việtnam sử lược, Hànội, Imprimerie Vĩnh Thanh 1928

Lý Nam Đế (Royaume de la dynastie des Lý antérieurs)

j050807 Histoire, Lịch sử, Văn Hóa, Vietnam novembre 27, 2020juillet 20, 2025Histoire, lịch sữ, văn hóa, Vietnam

Nhà Tiền Lý (544 – 602)

Version vietnamienne

Depuis la défaite des sœurs Trưng par le général Ma Yuan de la dynastie des Han, la Chine contrôlait les territoires des Yue jusqu’aux frontières du Lin Yi dans le centre du Vietnam actuel. Calquée sur le modèle des Han, l’administration de ces territoires était contrôlée au sommet par les hauts mandarins et les colons chinois tandis qu’au niveau villageois ou cantonal, on autorisait l’intégration d’une élite locale qui commençait à prendre des parts dans le système chinois et à former au fil du temps une nouvelle couche sociale. Celle-ci était formée à la chinoise et avait l’occasion d’être en contact régulier avec les mandarins chinois si bien que ces derniers furent imprégnés parfois de la culture locale. C’est le cas Shi Xie (ou Sĩ Nhiếp)(187-226). Il était le fils d’un gouverneur chinois au Rinan (Nhật Nam). Il était gouverneur du Jiaozhi durant quarante ans et il était honoré encore dans de nombreux temples du Vietnam. Inversement il y a aussi des cas illustres venant des élites locales. C’est le cas de Lý Tiến qui fut nommé gouverneur de Jiaozhi sous le règne de l’empereur Ling Ti (Hán Linh Đế)(168-189 après J.C.).(Trần Trọng Kim, Việt Nam sử lược, édition 1920, p32) ou celui de Lý Bôn chargé d’assumer la fonction d’inspecteur militaire au service des Leang durant la période où le gouverneur de Jiaozhi était Siao Tseu (Tiêu Tư) en 541.

Étant idéologie officielle des fonctionnaires, le confucianisme dont le mode de sélection était basé non pas sur la naissance et l’origine ethnique mais sur les compétences littéraires et administratives permit de consolider la position de l’élite locale à cette époque et favoriser son accès aux postes importants, ce qui traduit après cinq cents ans de maturation la mise en place de la nouvelle élite sino-vietnamienne dans l’administration sans aucune possibilité de distinction des appartenances communautaires ou ethniques. Profitant d’un relâchement du contrôle chinois dû aux troubles qui agitaient l’empire durant la période des dynasties Nord –Sud, cette nouvelle élite sino-vietnamienne ne tarda pas à mener l’insurrection avec Lý Bôn.

Étant descendant à la septième ou dix septième génération de Chinois émigrés (selon les annales chinoises ou vietnamiennes) en Jiaozhi à la suite des troubles de la fin des Han postérieurs, ce dernier était probablement originaire de la province Thái Nguyên et se sentait vietnamien plus que jamais dans ses veines. Dans les annales chinoises, Lý Bôn était considéré toujours comme un Vietnamien de souche. Déçu ou révolté pour une raison inconnue, il abandonna la fonction d’inspecteur militaire et revint à Thái Bình. Selon le chercheur français Maurice Durand, Lý Bôn était suffisamment cultivé et avait des qualités exceptionnelles permettant d’avoir la confiance auprès des chefs locaux et des gens de talent comme Trịệu Túc et son fils Triệu Quang Phục, Phạm Tu, Tinh Thiều, Tam Cô, Lý Công Tuấn etc… Profitant de la cruauté et des vexations du gouverneur Siao Tseu, Lý Bí rassembla ses partisans et déclencha l’insurrection qui aboutit à la fuite de Siao Tseu à Kouang Tcheou et à la prise du chef lieu Long Biên de Jiaozhi. Lý Bôn réussît à avorter la contre-offensive déclenchée par les Leang dirigés par Tseu Hiong et Souen Kiong mais il ne tarda pas à avoir une attaque du royaume de Lin Yi sur la préfecture frontalière du Cửu Đức (Hà Tĩnh). Ce fut son général Phạm Tu qui battit le roi de Lin Yi et permit à Lý Bôn d’organiser le nouveau royaume indépendant du Sud et fonder la dynastie des Lý antérieurs. Celle-ci dura seulement pour une soixantaine d’années. Devant les échecs répétés des Leang contre ce nouveau royaume du Sud, les Leang furent obligés de prendre des mesures importantes en envoyant à Jiaozhi cette fois un corps d’expédition important en hommes et en matériel avec un général de renom Trần Bá Tiên (ou Tchen Pa Sien) analogue à Ma Yuan à l’époque des sœurs Trưng. Lý Nam Đế subit une série d’échecs et se retira de plus en plus dans la haute région de Khuất Liệu dans le but de reconstituer ses forces pour continuer la lutte.

Selon le chercheur français Maurice Durand, il ne dirigea plus l’opération de résistance contre les Leang et délégua ses pouvoirs à son lieutenant Triệu Quang Phục . En constatant la force imposante de ses ennemis, il se retira dans la région marécageuse nommée Marais de la Nuit et localisée dans le Chu Điền. Il fut appelé seigneur du marais de la nuit (Dạ trạch vương). En avril de l’an 548 après J.C., Lý Nam Đế mourut à la grotte de Khuất Liêu. C’est à l’année suivante 549 que Triệu Quang Phục se déclara roi du Sud et réussit à reprendre Long Biên aux Leang. Son règne ne dura jusqu’en l’an 571 où Lý Phật Tử, un membre de la famille Lý Bôn, réussit à le chasser et à le faire se suicider au fleuve (Đại Nha) dans la province Nam Định et à réunifier encore le pays jusqu’en 602.

Entre-temps, après quatre siècles de division, un puissant général Yang Jian (Dương Kiên) des Zhou du Nord (Bắc Chu) arriva à réunifier la Chine en l’an 581, fonda la dynastie Sui (nhà Tùy) et imposa Daxing (Trường An) comme capitale. Il pensa à reprendre Jiaozhi au roi Lý Phật Tử. Face à l’armée imposante de 27000 hommes dirigée par le général des Sui Lieu Fang (Lưu Phương), Lý Phật Tử accepta la reddition. Il fut emmené comme prisonnier et mourut en route. C’est le début de la troisième domination et la fin de la dynastie des Lý antérieurs.

Selon le chercheur français Pierre Papin, l’épopée des Lý antérieurs n’a rien de commun avec les révoltes qui l’ont précédée mais elle vise à « fonder un royaume » en partant de la logique de la fusion de la classe sino-vietnamienne et en tentant de donner l’acte de naissance politique mais non seulement culturel à l’édification du temple de la fondation du royaume « Khai Quốc ». Cette première tentative d’émancipation échoua dans la mesure où cette dynastie n’était pas prête pas à remplacer encore les Chinois de défendre l’intégrité du territoire face aux incursions étrangères venant du Champa et de Nanzhao (Nam Chiếu) (Yunnan), avoir la capacité à présider aux destinées du pays malgré la solidarité trouvée dans cette élite sino-vietnamienne et répondre à l’attente des autres groupes sociaux de Jiaozhi exclus pour cette aventure. Il faut attendre trois siècles encore avant que cette aventure devienne réalité avec le fameux général Ngô Quyền, fils d’un magistrat, gendre de l’un des puissants généraux de cette époque Dương Diên Nghệ. Issu de la région du mont Tản Viên, Ngô Quyền réussit à écraser l’armée des Han méridionaux (Nam Hán) à l’automne 938 dans le détroit du fleuve Bạch Đằng.

Version vietnamienne

Kể từ sau khi hai bà Trưng bị đánh bại bởi tướng Mã Viện của nhà Đông Hán thì Trung Hoa kiểm soát được các vùng lãnh thổ của người dân Việt cho đến tận biên giới của nước Lâm Ấp ở miền trung Việt Nam ngày nay. Được sắp xếp theo mô hình của người Hán, việc quản lý các lãnh thổ này được kiểm soát bởi các quan lại cao cấp người Hoa và những người định cư đến từ Trung Quốc trong khi ở cấp làng hay xã thì tầng lớp ưu tú ở địa phương có được quyền tham gia trong hệ thống Trung Quốc để hình thành một tầng lớp xã hội mới. Tầng lớp nầy được đào tạo bài bản theo thể thức của người Hoa và có cơ hội tiếp xúc thường xuyên với các quan lại người Hoa khiến làm họ cũng được thấm nhuần đôi khi văn hóa bản địa. Đây là trường hợp của Sĩ Nhiếp (187-226). Ông là con trai của một thái thú người Hoa ở quận Nhật Nam dưới thời Hán Hoàn Đế. Ông làm thái thú ở Giao Chỉ được bốn mươi năm và ông vẫn được tôn vinh trong nhiều ngôi chùa ở Việt Nam. Ngược lại, cũng có những trường hợp được biết đến từ giới ưu tú địa phương. Đó là trường hợp của Lý Tiến, một người được bổ nhiệm làm thái thú ở Giao Chỉ dưới thời Hán Linh Đế (168-189 sau Công nguyên) (Trần Trọng Kim, Việt Nam sử lược, ấn bản năm 1920, tr32 ) hoặc là trường hợp của Lý Bôn với chức vụ thanh tra quân đội phục vụ cho nước Lương ở thời kỳ mà thái thú Giao Chỉ là Tiêu Tư vào năm 541.

Là hệ tư tưởng chính thống của giới công chức, Nho giáo, dựa trên kỹ năng văn học và hành chính chớ không dựa ở nơi xuất phát thân phận hay nguồn gốc dân tộc nên mới có thể củng cố vị trí của tầng lớp ưu tú địa phương lúc bấy giờ và thúc đẩy họ được có những vị trí quan trọng nên khiến sau năm trăm năm trưởng thành, không còn thấy sự phân biệt rõ ràng rõ ràng cộng đồng hay sắc tộc nào ở trong hành chánh. Lợi dụng sự buông lỏng kiểm soát của Trung Quốc do tình hình loạn lạc làm lũng đoạn cả đế chế trong thời kỳ Nam Bắc triều, tầng lớp ưu tú người Hoa-Việt mới này không trì hoãn cuộc khởi nghĩa cùng Lý Bôn.

Là hậu duệ của thế hệ thứ bảy hoặc mười bảy của những người di cư đến từ Trung Quốc (tùy theo văn bản của Trung Quốc hoặc Việt Nam) sau những biến loạn ở thời kỳ cuối nhà Hán, Lý Bôn có lẽ là người gốc ở Thái Nguyên và cảm thấy là người Việt đơn thuần trong huyết quản. Trong biên niên sử của Trung Quốc, Lý Bôn vẫn được xem coi là một người dân Việt Nam. Thất vọng hay nổi dậy không rõ vì lý do nào khiến ông từ bỏ chức vụ thanh tra ở trong quân đội và trở về Thái Bình. Theo nhà nghiên cứu người Pháp Maurice Durand, Lý Bôn có trình độ học thức thâm uyên, có những đặc tính cá biệt khiến ông có được tín nhiệm ở các nhà lãnh tụ địa phương hay những người có tài năng ở trong nước như Trịệu Túc và con trai Triệu Quang Phục, Phạm Tu, Tịnh Thiều, Tam Cô. , Lý Công Tuấn, vân vân … Lợi dụng sự tàn ác và cách hành sự của thái thú Tiêu tư, Lý Bôn tập hợp những người ủng hộ ông ta và bắt đầu cuộc nổi dậy, dẫn đến việc Tiêu Tư phải bỏ trốn sang Cửu Chân và chiếm được thủ phủ Long Biên của Giao Chỉ. Lý Bôn đã thành công trong việc ngăn chặn được cuộc phản công của nhà Lương do hai tướng Tseu Hiong và Souen Kiong chỉ huy nhưng sau đó lại có một cuộc tấn công của vương quốc Lâm Ấp ở biên giới tỉnh Cửu Đức (Hà Tĩnh). Chính tướng quân Phạm Tu đã đánh bại được vua của Lâm Ấp và giúp Lý Bôn dựng lên một vương quốc độc lập ở phương Nam và lập ra vương triều của nhà Tiền Lý. Điều này chỉ được kéo dài suốt sáu mươi năm. Đối mặt với những cuộc chiến thất bại liên tục của nhà Lương với vương quốc mới nầy ở phía nam này, nhà Lương buộc lòng phải dùng các biện pháp mạnh mẽ bằng cách gửi đến Giao Chỉ lần này một đoàn quân hùng hậu gồm cả người lẫn vũ khí cùng với một vị tướng lừng danh TrầnBá Tiên (hay Tchen Pa Sien) như Mã Viện ở thời hai bà Trưng. Lý Nam Đế phãi chịu thất bại liên tiếp, buộc lòng phải rút quân ẩn náo ngày càng xa vào vùng thượng du Khuất Liệu nhằm cố xây dựng lại lực lượng lại để tiếp tục cuộc đấu tranh.

Theo nhà nghiên cứu người Pháp Maurice Durand, Lý Nam Đế không còn tiếp tục kháng cự mà ông giao binh quyền lại cho tả tướng quân Triệu Quang Phục, người ở Châu Diên (Vĩnh Yên). Ông nầy buộc lòng rút quân về Dạ Trạch khi thấy thế địch còn mạnh quá. Ông được gọi thời bấy giờ với cái tên Dạ trạch vương vì Dạ trạch là chổ đồng lầy. Tháng tư năm 548 SCN, Lý Nam Đế bị bệnh qua đời ở động Khuất Liêu. Một năm sau đó, Triệu Quang Phục ở Dạ Trạch được tin ấy bèn xưng là Việt vương và thành công chiếm lại Long Biên. Ông chỉ làm vua cho đến năm 571 vì ông bị Lý Phật Tử, một người họ hàng của Lý Nam đế đánh bại ông và làm ông phải tự tận ở sông Đại Nha tỉnh Nam Định. Lý Phật Tử lấy được thành Long Biên lại và xưng vua ở Nam Việt.

Trong khi đó, sau bốn thế kỷ phân chia, một tướng tàu tên là Yang Jian (Dương Kiên) của nước Bắc Chu đã thành công trong việc thống nhất Trung Quốc vào năm 581, thành lập triều đại nhà Tùy và lấy Trường An làm thủ đô. Ông nghĩ đến việc lấy lại Giao Chỉ từ vua Lý Phật Tử. Đối mặt với đội quân hùng hậu gồm 27 vạn người do tướng nhà Tùy Lưu Phương chỉ huy, Lý Phật Tử đành chấp nhận đầu hàng. Ông bị bắt làm tù nhân và chết trên đường đi. Đây là sự khởi đầu của thời kỳ Bắc thuộc lần thứ ba và kết thúc triều đại của nhà Tiền Lý.

Theo nhà nghiên cứu người Pháp Pierre Papin, thời kỳ của nhà Tiền Lý không có điểm nào giống với các cuộc khởi nghĩa trước đó cả mà nó nhắm “thành lập ra một vương quốc” bắt đầu từ lôgic của sự hợp nhất của tầng lớp Hán-Việt và cố gắng lưu lại sự ra đời một văn bản chính trị chớ không phải chỉ văn hóa không cho việc xây dựng chùa « khai quốc« . Nỗ lực giải phóng đầu tiên này đã thất bại vì triều đại này vẫn chưa sẵn sàng thay thế người Trung Quốc để bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ trước sự xâm lược của các nước từ bên ngoài đến như Lâm Ấp và Nam Chiếu (Vân Nam), chưa có khả năng chủ trì vận mệnh đất nước mặc dầu có sự đoàn kết được tìm thấy ở tầng lớp ưu tú Hoa-Việt này và chưa đáp ứng kỳ vọng của các nhóm xã hội khác ở Giao Chỉ mà bị loại trừ với cuộc khởi nghĩa này. Còn phải chờ ba thế kỷ sau nửa để cuộc phiêu lưu này nó mới thành hiện thực với danh tướng Ngô Quyền, con trai của quan tư đồ và con rể của một trong những vị tướng hùng mạnh thời bấy giờ là Dương Diên Nghệ. Ngô Quyền sinh ra ở vùng núi Tản Viên và thành công tiêu diệt được quân Nam Hán vào mùa thu năm 938 tại eo biển sông Bạch Đằng. (Vịnh Hạ Long)

Bibliographie

Papin Philippe. Géographie et politique dans le Viêt-Nam ancien. In: Bulletin de l’Ecole française d’Extrême-Orient. Tome 87
N°2, 2000. pp. 609-628
Durand Maurice. La dynastie des Lý antérieurs d’après le Viêt điên u linh tâp. In: Bulletin de l’Ecole française d’Extrême-Orient. Tome 44 N°2, 1951. pp. 437-452
Trần Trọng Kim: Việt nam sử lược ( Histoire du Vietnam). Hanoi 1928

Dame Triệu (225 – 248 après J.C.)

j050807 Histoire, Lịch sử, Văn Hóa, Vietnam novembre 25, 2020mars 28, 2025

Version française

Version anglaise

Bà Triệu (225 – 248 SCN)

Sau khi đế chế nhà Hán bị sụp đổ thì sau đó là thời kỳ Tam Quốc với ba nhân vật ai cũng được biết đó là Tào tháo,Lưu Bị và Tôn Quyền. Trong thời kỳ nầy nước ta vẫn bị đô hộ bởi nước Ngô của Tôn Quyền. Đây cũng thời kỳ cũng có các vụ nổi loạn chống Tàu dành độc lập trong đó có một nữ anh hùng không thua chi hai bà Trưng thường được gọi bà Triệu (hay là Triệu thị Trinh). Từ thưở nhỏ, bà có chí khí hơn người và giỏi võ nghệ. Mùa xuân năm Mậu Thìn (248), thấy quan lại nhà Đông Ngô tàn ác, dân khổ sở, bà chiêu mộ được hơn một ngàn tráng sĩ cùng anh khởi binh chống lại quân Đông Ngô. Vua Ngô Tôn Quyền liền phái tướng Lục Dận, cháu của Lục Tốn sang làm thứ sử Giao Châu cùng 8000 quân đàn áp cuộc khởi nghĩa. Sau 6 tháng chống chọi, bà vì quân ít thế cô đành chạy về xã Bồ Điền vùng Thanh Hóa và tự tử lúc mới có 23 tuổi. Vua Nam đế nhà Tiền Lý khen bà là người trung dũng lập miếu thờ bà. Đến nay chuyện Bà Triệu từ thế kỷ thứ II vẫn còn hằng in trong tâm thức mỗi người dân Việt với lòng ngưỡng mộ và niềm tự hào.

Đất Giao Châu đời bấy giờ cứ bị loạn lạc mãi, một phần do bị các quan lại từ nhà Ngô sang nhà Lương của thời kỳ Nam Bắc triều ở Trung Quốc tham tàn vơ vét của dân một phần bị nước Lâm Ấp quấy nhiễu đánh phá không ngừng. Nước nầy được thành lập vào cuối đời nhà Hán nhờ một cuộc nổi dậy ở huyện Tượng Lâm vào năm 190 SCN do một người tự xưng là Khu Liên. Ông nầy giết thứ sử Tàu Chu Phủ và nắm quyền tự trị trên một phần lãnh thổ cực nam của quận Nhật Nam. Nước Lâm Ấp được gọi sau nầy là Chiêm Thành bao gồm từ Quảng Bình cho đến lãnh thổ miền nam của núi Bạch Mã.

Người Lâm Ấp thuộc nòi giống Mã Lai và chịu nhiều ảnh hưởng Ấn Độ hơn Trung Quốc khiến về sau văn hóa nước nầy là văn hóa Ấn Độ, chữ Phạn là chữ họ dùng để trao đổi quốc thư với Trung Quốc. Chính nhờ các thương nhân và các tu sĩ Ấn Độ mà người Lâm Ấp giao tiếp khiến các tôn giáo như Ấn Độ giáo và Phật giáo mới được truyền bá qua xứ nầy. Cũng nhờ đó mà Phật giáo mới du nhập vào Chiêm Thành qua đường biển rồi sau đó mới đến Giao Châu (Việtnam) qua đường bộ bởi các tu sĩ từ Lâm Ấp, chớ không phải họ đến từ Trung Hoa. Bởi vậy mẹ của Tôn Quyền lúc còn sống thường mời các tu sĩ ở Luy Lâu (Bắc Ninh, Vietnam) đến thủ đô Kiến Nghiệp (Jiany) của nước Ngô, thuộc về thành phố Nam Kinh (Nankin) hiện nay, để nghe giảng kinh và bình luận về các sách kinh lễ Ấn Độ (sutra) của Phật giáo. Nước Giao Châu phải đợi cho đến cuối năm 541 mới có cuộc nổi dậy của Lý Bí. Ông dành lại độc lập cho nước ta được 60 năm và đặt tên nước là Vạn xuân sau khi đánh bại nhà Lương đang đô hộ nước ta. Ông tự xưng là Nam Đế và đóng đô ở Long Biên.

Dame Triệu (225 – 248 après J.C.)

Après la chute de l’empire des Han, c’est la période des Trois Royaumes avec trois personnages bien connus Cao Cao, Liu Be et Sun Quan. Durant cette période, notre pays était sous la domination du royaume Wu de Sun Quan. C’est aussi la période où il y avait des rébellions anti- chinoises réclamant l’indépendance parmi lesquelles figurait une héroïne analogue aux sœurs Trưng et connue souvent sous le nom Triệu Thi Trinh ou Dame Triệu. Dès son plus jeune âge, elle ne manquait pas de caractère et était très douée en arts martiaux. Au printemps de l’année du dragon (248 après J.C.), en voyant la cruauté des fonctionnaires de l’état Wu et la misère de ses compatriotes, elle n’hésita pas à recruter plus d’un millier de braves gens avec son frère pour déclencher une guerre de libération contre l’armée des Wu. Le roi Wu Sun Quan fut obligé d’envoyer immédiatement à Giao Châu le général Lu Dan, un neveu de Lu Xun (Lục Tốn) pour réprimer le soulèvement avec 8 000 soldats. Après 6 mois de combats, elle ne put plus tenir la résistance contre les agresseurs. Elle dut se réfugier à la commune Bồ Điền de la province Thanh Hóa à cause du manque d’appui et de partisans. Elle se suicida à l’âge de 23 ans. Le roi Lý Nam Đế de la dynastie des Lý antérieurs l’a félicitée pour son courage et sa fidélité en construisant un temple dédié à sa mémoire. Jusqu’à présent, l’histoire de Dame Triệu du IIème siècle est toujours imprégnée d’admiration et de fierté dans l’esprit de tous les Vietnamiens.

Giao Châu (l’ancien pays des Vietnamiens) ne cessa pas de connaître non seulement à cette époque la misère et la corruption des fonctionnaires nommés d’abord par le royaume des Wu (nhà Ngô) puis celui des Leang (nhà Lương) durant la période dynasties du Nord et du Sud (420-580 après J.C.) en Chine mais aussi les troubles frontaliers provoqués incessamment par le royaume de Lin Yi. Ce pays limitrophe prit naissance à la fin de la dynastie des Han grâce à un soulèvement dû à des taxations et mené dans le district de Tượng Lâm (Xianglin) en 192 après J.C. par un brave nommé Khu Liên. Celui-ci a tué l’administrateur chinois Chu Phu et s’est autoproclamé roi sur une partie du territoire située le plus au sud du district de Nhật Nam. Le pays de Linyi connu plus tard sous le nom de Champa est constitué en fait de la région Quảng Bình jusqu’au territoire sud de la montagne Bạch Mã.(Thừa Thiên Huế).

Les habitants du Linyi étaient de la race malaise et se laissaient influencer par la culture indienne plus que celle de la Chine. Ils adoptaient dès lors la culture indienne comme la leur et se servaient plus tard du sanskrit dans l’échange de communication avec la Chine. C’est par l’intermédiaire des commerçants et des moines indiens avec lesquels le peuple du Linyi était en contact que l’hindouisme et le bouddhisme pouvaient s’implanter dans ce pays. Le bouddhisme a été introduit au Champa par la voie maritime, puis il s’est implanté ensuite à Giao Châu (Vietnam) par la voie terrestre prise par les moines à partir du Champa. En aucun cas, le bouddhisme vietnamien ne s’est pas passé par la Chine comme certains documents chinois l’ont prétendu. C’est pourquoi la mère de Sun Quan, une disciple fervente du bouddhisme eut l’occasion de faire venir à cette époque les moines de Luy Lâu (Bắc Ninh) à la capitale Jianye (Kiến Nghiệp) du royaume de Wu, proche de la ville actuelle de Nankin pour leur demander de prêcher et commenter les sûtras du bouddhisme. Giao Châu dut attendre à la fin de l’année 541 pour que l’insurrection menée par Lý Bí eût lieu. Il réussît à battre les Leang pour obtenir l’indépendance durant une soixantaine d’années, donna à son royaume un nom prometteur de pérennité « Vạn Xuân » (ou Dix Mille printemps). Il se proclama Nam Đế (Empereur du Sud) et s’installa à Long Biên.

Lady Triệu (225 – 248 AD)

After the fall of the Han Empire, the Three Kingdoms period began with three well-known figures: Cao Cao, Liu Be, and Sun Quan. During this period, our country was under the rule of Sun Quan’s Wu Kingdom. It was also the period when there were anti-Chinese rebellions demanding independence, among which was a heroine similar to the Trưng sisters, often known as Triệu Thi Trinh or Lady Triệu. From a young age, she was not lacking in character and was very gifted in martial arts. In the spring of the Year of the Dragon (248 AD), seeing the cruelty of the Wu state officials and the misery of her compatriots, she did not hesitate to recruit more than a thousand brave people with her brother to launch a war of liberation against the Wu army. The Wu king Sun Quan was forced to immediately send General Lu Dan, a nephew of Lu Xun (Lục Tốn), to Giao Châu for suppressing the uprising with 8,000 soldiers.

After 6 months of fighting, she could no longer resist the aggressors. She had to take refuge in Bồ Điền commune of Thanh Hóa province due to the lack of support and followers. She committed suicide at the age of 23. King Lý Nam Đế of the former Lý dynasty praised her for her courage and loyalty by building a temple dedicated to her memory. Until now, the story of Lady Triệu from the 2nd century is still imbued with admiration and pride in the minds of all Vietnamese.

Giao Châu (the ancient country of the Vietnamese) continued to experience not only the poverty and corruption of officials appointed first by the Wu Kingdom (Nhà Ngô) and then by the Leang Kingdom (Nhà Lương) during the Northern and Southern Dynasties (420-580 AD) in China, but also the border troubles constantly provoked by the Lin Yi Kingdom. This border country was born at the end of the Han Dynasty thanks to an uprising due to taxation and led in the district of Xianglin (Tượng Lâm) in 192 AD by a brave man named Khu Liên. He killed the Chinese administrator Chu Phu and proclaimed himself king over a part of the territory located in the southernmost part of the district of Nhật Nam. The Linyi country later known as Champa actually consists of the Quảng Bình region up to the southern territory of Bạch Mã mountain (Thừa Thiên Huế).

The people of Linyi were of the Malay race and were influenced by Indian culture more than Chinese culture. They therefore adopted Indian culture as their own and later used Sanskrit in the exchange of communication with China. It was through the Indian traders and monks with whom the people of Linyi were in contact that Hinduism and Buddhism were able to establish themselves in this country. Buddhism was introduced to Champa by sea, and then it was established in Giao Châu (Vietnam) by the land route taken by monks from Champa. In no case did Vietnamese Buddhism pass through China as some Chinese documents have claimed. This is why Sun Quan’s mother, a fervent disciple of Buddhism, had the opportunity to bring the monks of L ũy Lâu (Bắc Ninh) to the capital Jianye (Kiến Nghiệp) of the kingdom of Wu, near the present-day city of Nanking, to ask them to preach and comment on the Buddhist sutras. Giao Châu had to wait until the end of 541 for the insurrection led by Lý Bí to take place.

He succeeded in defeating the Leang to obtain independence for about sixty years, gave his kingdom a name promising longevity « Vạn Xuân » (or Ten Thousand Springs). He proclaimed himself Nam Đế (Emperor of the South) and settled in Long Biên.

Les deux sœurs Trưng Trắc Trưng Nhị (Deuxième domination chinoise)

j050807 Culture, Gallery, Histoire, Lịch sử, Vietnam novembre 17, 2020mars 26, 2025culture, Histoire, lịch sữ, Vietnam

Hai bà Trưng (40-43)

Version française

Version anglaise

Ở các vùng lãnh thổ bị người Hán chinh phục, đặc biệt là ở miền nam Trung Quốc, công cuộc hán hóa vẫn tiếp tục diễn ra một cách mạnh mẽ. Đây là lý do khiến các cuộc nổi dậy khởi đầu liên tục tiếp nối nhau ở Điền quốc (86, 83 trước Công nguyên, từ năm 40 đến năm 45 sau Công nguyên) và bị trấn áp nghiêm khắc. Những cuộc nổi dậy này một phần lớn là do sự lạm dụng của các quan chức người Hán và hành vi của những người định cư Trung Hoa nhằm chiếm sỡ hữu những vùng đất màu mỡ và đẩy dân cư địa phương đến những nơi xa xôi hẻo lánh ở trên lãnh thổ của họ. Ngoài ra, họ còn phải chấp nhận dùng ngôn ngữ, phong tục và tín ngưỡng tôn giáo của người Hán.

Năm 34, vua Quang Vũ sai Tô Định sang làm thái thú quận Giao Chỉ. Tô Định là ngược rất bạo ngược, chính trị rất tàn ác khiến một cuộc nổi loạn nghiêm trọng đã xảy ra vào năm 40, ở tỉnh Giao Châu bao gồm lúc bấy giờ một phần lãnh thổ của Quảng Tây (Kouang Si) và Quảng Đông (Kouang Tong). Cuộc khởi nghỉa nầy được dẫn đầu bởi hai đứa con gái của một quan lạc tướng ở huyện Mê Linh, Trưng Trắc (Zheng Cè) và Trưng Nhị (Zheng Èr). Vì sự phản đối chính sách đồng hóa bởi Thi Sách, chồng của Trưng Trắc mà thái thú nhà Hán Tô Định (Su Ding) thực hiện một cách tàn bạo khiến Tô Định không ngần ngại xử tử Thi Sách để noi gương cho quân nổi dậy, đặc biệt là người dân Việt.

Cuộc hành quyết gương mẫu này đã làm phẩn nộ hai bà Trưng và dấy lên phong trào nổi dậy ở toàn các vùng lãnh thổ của người Yue. Tô Định phải chạy trốn về Nam Hải. Hai bà Trưng đã thành công trong việc chiếm được 65 thành trì trong một khoảng thời gian ngắn.

Hai bà giải phóng độ chừng 1,5 triệu người thoát khỏi ách thống trị của nhà Hán. Chuyện ầy nó rất phù hợp với phạm vi lãnh thổ của 65 thành trì mà được hai bà giải phóng bao gồm từ Lưỡng Việt (Quảng Đông, Quảng Tây ngày nay) đến Mũi nậy được 9 quận: Nam Hải, Uất Lâm, Thương Ngô, Giao Chỉ, Cửu Chân và Nhật Nam. Có thể nơi nầy là địa bàn của vương quốc Văn Lang dưới thời Hồng Bàng khiến có sự hưởng ứng nhanh lẹ để chỉ định nước ta. Chính ở nơi nầy còn thấy ngày nay có đến 200 đền thờ vua bà. (theo lời nghi nhận của bác sỹ Trần Đại Sỹ trong bài viết Nam Việt). Hai bà tự phong là nữ vương ở trên các lãnh thổ được chinh phục và định cư ở Mê Linh (Meiling). Hai bà làm vua được ba năm. Vào năm 41 sau Công Nguyên, hai bà bị đánh bại bởi Phục Ba Tướng Quân Mã Viện vì quân của Trưng Vương là quân vì quân của Trưng Vương là quân ô hợp khiến dễ tan rã theo sử gia Trần Trọng Kim (trang 31 trong « Việt Nam sử lược »). Hai bà tự sát để tránh đầu hàng bằng cách tự deo mình xuống sông Hát vào năm 43. Vì vậy, hai bà trở thành biểu tượng của cuộc kháng chiến của người Việt Nam. Ngày nay, hai bà vẫn tiếp tục được thờ cúng không chỉ ở Việt Nam mà còn ở nhiều vùng thuộc lãnh thổ Việt của Trung Quốc (Quảng Tây và Quảng Đông). Mã Viện bắt đầu áp dụng chính sách khủng bố và cưỡng bức bằng cách đặt người Trung Quốc ở tất cả các cấp chính quyền địa phương và áp đặt tiếng Trung Hoa là ngôn ngữ chính thức trên toàn lãnh thổ Việt Nam.

Dưới thời kỳ bắc thuộc, số lượng trống đồng còn lưu giữ rất ít ỏi vì nhà Hán cố tình phá hoại trống đồng của người Việt vì nó biểu tựơng quyền lực của thủ lĩnh. Chính nhờ nó mà thủ lĩnh có thể kêu gọi mọi người ở khắp nơi tụ về để tham chiến. Chính Mã Viện muốn diệt đi cái nhuệ khí của dân Việt. Theo Hậu Hán Thư mỗi lần nghe trống đòng đánh thì dân Giao Chỉ rất hăng say lúc ra trận. Chính vì vậy các trống đồng được chôn giấu từ đấy.

Nhắc đến Mã Viện thì cũng không nên quên nói đến cột đồng. Theo một số sử cũ thì có khắc sáu chữ Hán trên cây cột đồng lớn nầy: « Đồng trụ triệt, Giao chỉ diệt ». Có nghĩa là cột đồng nầy gãy thì Giao chỉ bị diệt nên người Việt đi qua dưới chân cột đồng nầy cứ lấy đá bồi đấp lên mãi thành gò đống cao để tránh đổ gẫy. Cột đồng nầy được làm từ các dụng cụ bằng đồng trong đó có trống đồng được xem thuộc về văn hóa Đồng Sơn mà được nhà khảo cứu Pháp Louis Pajot tìm thấy vào năm 1924 ở Đồng Sơn (Thanh Hóa).

Như vậy cột đồng nầy có thật hay chỉ là lời truyền miệng. Nếu có thì Mã Viện dựng ở nơi nào. Thông thường được thấy trong lịch sử Trung Hoa mỗi lần viễn chinh thành công thì có cái trò dựng cột để ghi công của các tướng Tàu như Hà Lý Trinh, Trương Chu và Mã Tống thuộc đời nhà Đường. Chắc chắn là có vì Minh Tư Tông Chu Do Kiểm (tức hoàng đế Sùng Trinh) ngạo mạn ám chỉ cột đồng nầy để khinh khi người dân Việt khi tiếp sứ giã Giang Văn Minh qua câu đối: Đồng trụ chí kim đài dĩ lục (Cột đồng đến giờ đã rêu xanh) nhưng sau đó tức giận giết Giang Văn Minh vì câu vế đối lại quá hào khí dũng cảm: Ðằng giang tự cổ huyết do hồng (Bạch Đằng từ xưa vẫn nhuộm máu đỏ). Theo Đại Thanh nhất thống chí (tức là bộ điạ dư đời nhà Thanh) thì cột đồng được dựng ở núi Phân Mao ở động Cổ sâm cách Khảm Châu khoảng ba dặm về phiá tây. Ở đây có một thứ cỏ tranh do khí hầu nên cỏ nầy ngả theo hai hướng Bắc Nam.

Đây là bắc thuộc lần thứ hai từ năm 43 cho đến Lý Bôn (hay Lý Nam Đế) có cơ hội mà nổi lên lập ra nhà Tiền Lý vào năm 544.

Version française

Dans les territoires conquis par les Han, notamment dans le Sud de la Chine, la sinisation continua à battre son plein. C’est pourquoi les révoltes se succédèrent d’abord dans le royaume de Dian (86, 83 av. J.C., de 40 à 45 apr. J.C.). Elles furent réprimées avec sévérité. Ces soulèvements étaient dus en grand partie aux exactions des fonctionnaires Han et aux comportements des colons chinois de prendre possession des sols fertiles et de refouler les populations locales dans les coins perdus de leur territoire. De plus, ces dernières devaient adopter la langue, les coutumes, les croyances religieuses des Han.

En l’an 40, une grave rébellion éclata dans la province Jiaozhou (ou Giao Châu en vietnamien) incluant à cette époque une partie du territoire de Kouang Si (Quảng Tây) et de Kouang Tong (Quảng Đông). Elle fut menée par les filles d’un préfet local, Trưng Trắc (Zheng Cè) l’aînée et Trưng Nhị (Zheng Èr) sa cadette. Comme le mari de l’aînée Shi Suo (Thi Sách) s’opposa à la politique d’assimilation chinoise menée brutalement par le proconsul chinois Tô Định (Su Ding), ce dernier n’hésita pas à l’exécuter pour faire un exemple contre les insurgés yue, notamment les Vietnamiens.

Cette exécution exemplaire révolta les sœurs Trưng et déclencha immédiatement le mouvement d’insurrection dans les territoires yue. Les deux sœurs Trưng réussirent à y enlever 65 citadelles dans un laps de temps très court. Elles réussirent à libérer à peu près 1,5 million de Yue sous le joug des Hans. Cela est en concordance avec la libération de 65 citadelles libérées comprenant, de Lưỡng Việt (Kouang Tong, Kouang Si d’aujourd’hui ) jusqu’à Mũi nậy (Phú Yên): Hai Nan (Nam Hải) , Yu-Lin (Uất Lâm), Ts’ang-wou (Thương Ngô), Giao Chỉ (Jiaozhi), Kieou-tchen (Cửu Chân) và Jenan (Nhật Nam).

C’est probablement le territoire de l’ancien royaume Văn Lang durant la période des Hồng Bàng. C’est pour cela que l’adhésion populaire est tellement forte et prompte à cette époque et on y trouve aujourd’hui au moins de 200 sites où la vénération des sœurs Trưng est encore visible avec leurs autels. (récit du docteur Trần Đại Sỹ lors de sa visite au sud de la Chine durant les années 1979-1989). Elles se proclamèrent reines sur les territoires conquis et s’établirent à Meiling (ou Mê Linh). Elles réussirent à régner durant trois ans. En l’an 41, elles furent vaincues par le général Ma Yuan (Mã Viện, Phục Ba Tướng Quân) (Dompteur des flots) car leur armée était disparate et susceptible d’être anéantie et dispersée selon l’historien Trần Trọng Kim (page 31 dans son ouvrage intitulé » l’histoire du Vietnam (Việt Nam sử lược »). Elles préférèrent se suicider au lieu de se rendre en se jetant dans le fleuve Hát. Elles devinrent ainsi le symbole de la résistance des Vietnamiens. Elles continuent à être vénérées aujourd’hui non seulement au Vietnam mais aussi dans certains endroits des territoires Yue de la Chine (Kouangsi et Kouang Tong). Ma Yuan commença à appliquer une politique de terreur et de sinisation à marche forcée en plaçant à tous les échelons de l’administration, des hommes de confiance chinois et en imposant le chinois comme langue officielle dans tout le territoire des Vietnamiens.

Durant la période de domination chinoise, il reste seulement un nombre très limité de tambours de bronze car les Hans s’efforçaient de les détruire car ces tambours de bronze symbolisaient la puissance des seigneurs locaux. C’est grâce à ces instruments que ces chefs pouvaient convoquer et mobiliser tous leurs sujets vivant dans leur territoire pour participer à la guerre. C’est Ma Yuan qui voulait anéantir le moral et l’ardeur de combattre l’ennemi chez les Viet. Selon le livre des Han postérieurs (Hậu Hán Thư), les gens de Jiaozhi étaient tellement excités et montraient leur ardeur au combat. Depuis lors, ils devaient cacher leurs tambours de bronze pour éviter la destruction systématique imposée par les Han.

En évoquant le nom de Ma Yuan, cela nous fait penser à l’histoire de sa colonne de bronze . Selon un certain nombre des écrits anciens, il y a six caractères chinois gravés sur cette colonne de bronze « Đồng trụ triệt, Giao chỉ diệt (La colonne détruite, le Jiaozhi disparu). C’est pour cela que selon la rumeur, les Vietnamiens tentèrent de consolider à cette époque cette colonne de bronze et la rendirent à devenir un monticule avec un morceau de pierre déposé par chacun d’eux lors de leur passage. Cette colonne était fabriquée à partir du bronze recueilli lors de la destruction systématique des tambours de bronze appartenant à la civilisation de Đồng Sơn que l’archéologue français Louis Pajot découvrit en 1924 à Đồng Sơn (Thanh Hoá) lors de ses fouilles archéologiques.

La colonne de bronze de Ma Yuan existe-elle réellement ou s’agit-il d’une rumeur par voie orale? On est habitué à trouver dans l’histoire de la Chine l’acte d’édifier, lors de la victoire de la conquête territoriale, la colonne pour délimiter la frontière comme les généraux des Tang Hà Lý Trinh, Trương Chu et Mã Tống. La colonne de bronze devrait exister sûrement car le dernier empereur insolent des Ming Zhu Youjian n’hésita pas à faire allusion à cette colonne de bronze de Ma Yuan pour humilier l’ambassadeur du Vietnam Giang Văn Minh dans son vers principal: Đồng trụ chí kim đài dĩ lục (La colonne de bronze continue à verdir à cause de la mousse qui s’accumule au fil des ans). Mais il fut agacé et furieux en tuant immédiatement Giang Văn Minh à cause de son vers répliquant témoignant de la grandeur d’âme et du courage: Ðằng giang tự cổ huyết do hồng (le fleuve Bạch Đằng continue à se colorer en rouge à cause du sang des envahisseurs ). Selon Theo Đại Thanh nhất thống chí (ou l’ouvrage géographique de la dynastie des Qing), cette colonne fut édifiée à cette époque dans la montagne Phân Mao de la grotte Cổ Sâm distante de Khảm Châu à peu près de 3 kilomètres dans la direction ouest. C’est ici qu’on trouve une sorte d’herbe vivace qui s’oriente dans les directions Nord Sud en fonction du climat. C’est la deuxième domination chinoise durant depuis 43 après Jésus-Christ jusqu’à la rébellion de Lý Bôn. Ce dernier saisit l’occasion propice en l’an 544 après Jésus Christ pour fonder la dynastie des Lý antérieure en l’an 544.

Paris ngày 18/11/2020

Văn hóa Lạc Việt (Hoà Bình)

j050807 Culture, Histoire, Lịch sử, Vietnam novembre 6, 2020avril 3, 2025culture, Histoire, lịch sữ, văn hóa

Văn hóa Việt có phải là bản sao của văn hóa Tàu không?
La civilisation vietnamienne est-elle une copie de la civilisation chinoise?

Version française

Version anglaise

Từ lâu, dựa trên sử tàu, các nhà học giả Việtnam như Trần Trọng Kim trong « Việt Nam sử lược » hay Đào Duy Anh trong « Việt Nam văn hóa sử cương » còn cho rằng người Việt cổ có nguồn gốc từ Trung Quốc hay Tây Tạng. Bởi vậy dưới thời Bắc thuộc phải cần các quan thái thú Tàu Tích Quan (Si Kouang) và Nhâm Diên (Ren Yan) dạy người Việt cổ mới biết trồng lúa và cách ăn mặc (Hậu Hán thư). Đây là một lỗi lầm dễ hiểu thôi vì các nhà học giả Việt nầy phải dựa trên sử tàu để tìm lại nguồn gốc chớ không thể tin ở truyền thuyết được nhất là không thể tưởng được nước ta có thể giáp ranh tới Động Đinh hồ chẳng hạn. Không những vậy mà luôn cả người Tây Phương khi đến Đông Nam Á cũng có cái nhìn thiển cần vì chỉ thấy ở nơi nầy (Viêtnam, Lào và Cao Miên) có hai nền văn minh lớn là Ấn Độ và Trung Quốc. Bởi vậy họ mới gọi Đông Dương với cái tên Indochine (Ấn-Trung Hoa). Những khám phá gần đây của các nhà khảo cổ học danh tiếng người Mỹ như các ông Wilhelm G. Solheim II, Carl Sauer, Chester Gorman (1965), Donn Bayard, Stephen Oppenheimer dẩn chứng rằng vùng Đông Nam Á là nơi phát sinh nông nghiệp rất sớm. Những người dân ở nơi nầy vào khoảng 9000 đến 10000 năm trước Công Nguyên là những người canh nông chuyên nghiệp chớ không phải là họ chỉ sống bằng săn bắn ban sơ như các giới khảo cổ học Tây Phương thường mô tả. Vảo khoảng 8000 năm có xảy ra một trận đại hồng thủy và trận lụt vĩ đại khiến những người nông dân nầy phải di tản đi các nơi khác để mưu sinh. Theo S. Oppenheimer dấu vết của họ còn để lại trên các quần đảo Mélanesie, Polynésie và Micronesie. Họ nói tiếng thuộc về ngôn ngữ Nam Đảo (Austronésien) và có nguồn gốc từ Đông Nam Á. Điều nầy nó phù hợp với các dữ kiện di truyền phân tích của của nhóm người Mỹ do Giáo sư J.Y. Chu của đại học Texas dẫn đầu được công bố vào tháng 7 năm 1998 trên tạp chí của Viện Hàn lâm Khoa học Hoa Kỳ với tựa đề « Mối quan hệ di truyền của dân số ở Trung Quốc »: người Trung Quốc ngày nay nhất ở phiá nam Trung Quốc (người Hoa Nam) có tổ tiên ở vùng Đông Nam Á. Như vậy người Bách Việt nhất là người Lạc Việt không phải là người Trung Quốc và biết canh nông rất sớm. Một cây rìu được tìm thấy có niên đại 7000 năm trước CN ở Động Linh Hồn, Thái Lan (Spirit Cave, Thailand) bởi ông Chester Gorman vào năm 1965 trong lúc đó chiếc rìu mà người ta cho là Trung Quốc mang sang qua Đông Nam Á chỉ có 3000 năm trước CN. Văn hoá Hà Mỗ Đồ (Hemudu) (5000 TCN- 4500 TCN) khám phá ở Giang Nam và được xem coi là nền văn hóa đầu tiên canh tác lúa ở Trung Quốc cũng là văn hóa của dân Bách Việt vì Giang Nam thời Chiến Quốc thuộc về nước Ngô Việt của Cẫu Tiễn (Goujian)(496–465 TCN).

Nói đúng hơn, văn hóa Hoà Bình (12000 TCN-10000 TCN) mà bà Madeleine Colani đã khám phá được ở Việtnam và khởi nguồn cho nền văn minh của người Việt, được lan truyền sau đó và ảnh hưởng lên đến phương bắc. Cư dân ở đây được gọi là Miêu tộc (Việt tộc về sau nầy). Họ rất gỉỏi về canh nông. Bởi vậy họ được người Hoa dùng chữ tượng hình Điền 田 trên đầu thêm chữ tượng hình « Thảo » 艹 thành ra chữ Miêu 苗 chỉ họ là những người gỉỏi về làm ruộng. Họ ra đi từ dãy núi Thiên Sơn ở cao nguyên Hi Mã Lạp Sơn (Tây Tạng) nhiều chục ngàn năm theo các dòng nước chảy về hướng Đông và Đông Nam xuống định cư ở Đông Nam Á rồi sau đó lên các vùng ở phiá nam của Trung Hoa (hay vùng châu thổ ở phiá nam của sông Dương Tử ). Họ còn được gọi là Viêm tộc (bộ tộc sống ở xứ nóng) dưới thời nhà Châu hay Bách Việt về sau nầy. Như vậy văn hóa Hoà Bình là văn minh lúa nước của người Việt. Rồi nó thuận lợi cho sự ra đời các văn minh Hà Mỗ Đồ (Hemudu) (5500 TCN) ở miền nam xứ Tàu, văn minh Đồng Sơn vân vân … Còn người Hoa tộc thì cũng xuất phát từ Thiên Sơn nam lộ như Miêu tộc mà họ là người du mục, sống nghề săn bắt thú, chăn nuôi và sống ở Tân Cương. Khi nơi nầy biến thành sa mạc (5000 TCN) thì họ mới theo sông Hoàng Hà tiến vào Bắc Trung Hoa nơi mà có người Miêu tộc cư trú. Họ được gọi là bộ tộc « Yi« . Bởi vậy chữ tượng hình Yi 夷 được có nguồn gốc từ hình chữ người 人 có mang một cây cung 弓 Họ được nổi bật trong việc cởi ngựa bắn cung và họ rất thiện chiến. Bởi vậy họ dành thắng lợi trong cuộc chiến tranh với người Miêu tộc do Xi Vưu (Chiyou) cầm đầu tại Trác Lộc (Zhuolu) năm 2704 TCN.

Văn minh của họ khởi đầu từ thời đồ đá mới ở thủ đô nhà Thương An Dương (Hà Nam) (Anyang, Henan) và ở Yangshao (Shaanxi, Thiểm Tây) mà thường gọi là văn hoá Ngưỡng Thiều được nhà khảo cổ học Thụy Điển Johann Andersson phát hiện vào năm 1921. Văn hoá nầy nó có niên đai khoảng 5000 TCN tới 3000 TCN, thịnh vượng ở vùng đồng bằng trung nguyên mà được sông Hoàng Hà tưới và uốn nắn từ bao thế kỷ. Họ sống trồng kê, lúa mì và luá mạch.Theo sử gia pháp René Grousset thì lúa không ở miền bắc xứ Trung Hoa.(trang 8) trong quyển sách tựa đề là « Lịch sử Trung Hoa ». Điều nầy nó phù hợp với sự lan truyền và ảnh hưởng về phương bắc của nền văn hóa Hoà Bình (12000TCN-10000 TCN). Người Tàu ở phía nam của Trung Hoa thường gọi là người Hoa Nam. Chính là người Bách Việt bị người Tàu đồng hoá bởi vì trong máu người Hoa Nam có gen của người Miêu tộc hay Bách Việt (như Mân Việt, Ngô Việt, U Việt, Sơn Việt, Nam việt vận vân…). Bới thế họ thường tự hào văn hóa họ rất phong phú và đa dạng. Âm Dương ngũ hành, kinh dịch, trà, mái cong, giấy, rồng, đũa luôn cả trống đồng điều thuộc về họ vì tất cả đều nằm ở trong điạ phận của dân Bách Việt tức là vùng đất phía nam (Lĩnh Nam) của Trung Quốc hiện nay ngọai trừ Việt Nam. Chớ một thưở nào, họ xem người dân Bách Việt là người man di man rợ.

Đây là một trong những điểm nổi bật của văn hóa Trung Hoa: Nó biết cách chấp nhận và tiếp thu văn hóa nước ngoài mà không bao giờ có thể bị chao đảo hay có sự thay đổi văn hóa. Đây là những gì nhà triết học Trung Quốc nổi tiếng của thế kỷ 20 Liang Shuming đã viết trong phần giới thiệu tác phẩm của mình mang tựa đề là « Những ý tưởng chính về văn hóa Trung Hoa » (do nhà xuất bản Michel Masson dịch). Điều này được gắn liền với sự nhận xét sau đây của nhà dân tộc học và Hán học người Pháp Brigitte Baptandier trong bài giảng của một ngày nghiên cứu APRAS về các dân tộc học trong khu vực, ở Paris vào năm 1993: Văn hóa Trung Quốc do đó đã hình thành qua nhiều thế kỷ như một bức tranh khảm của nhiều nền văn hóa. Cần có một dòng máu man rợ truyền chậm cho Trung Quốc bằng cách làm cho nó thích hợp lại với công thức đẹp của nhà sử học F. Braudel dành cho nước Pháp với những người man rợ.

Người Hán cũng đưa vào văn học của họ một huyền thoại về sự sáng tạo thế giới được thu thập từ tổ tiên của người Yao, chuyện thần thoại về ông Bàn Cổ. Từ thời Tần-Hán, có một cơ quan hoàng gia thường gọi là « fangshi » gồm có các học giả địa phương được xem như là những pháp sư chuyên về các nghi lễ liên quan đến các ngôi sao ở trên trời và lo các doanh thu của triều đình.

Vai trò của họ là thu thập ở trong địa phận của mình, tất các cách thức nghi lễ, các tín ngưỡng, các thuốc địa phương, các hệ thống tiêu biểu, vũ trụ học, các chuyện thần thoại và truyền thuyết cũng như các sản phẩm địa phương và đề trình lên cho triều đình để có thể chọn lọc giữ lại hay không và kết hợp lại sau đó dưới dạng các quy định nhằm tăng cường quyền lực của hoàng đế trong một quốc gia rất đa dạng về mặt dân tộc học và mang lại cho hoàng đế những phương tiện để thực hiện chức vụ thiêng liêng mà Trời ủy thác. Mọi thứ nầy phải được thu thập và bổ sung vào việc phục vụ con của Trời nhầm để thiết lập tính cách hợp pháp ở các lãnh thổ được chinh phục gần đây của các dân man rợ. Bởi vậy trong lịch sử Trung Hoa có nhiều chuyện hoang đường khó tin nổi lấy râu thằng A cắm qua thằng B nhất là thời tam hoàng ngủ đế. Tất cả điều này một phần lớn là do sự vay mượn các truyền thống, phong tục và các nhân vật thần thoại hoặc động vật từ các dân tộc mà họ đã thành công trong việc hán hóa.

Các thần Trung Quốc như Phục Hi, Nữ Oa, Thần Nông được vay mượn từ các dân cư ở phía nam. Đây là trường hợp của học giả Trung Quốc vĩ đại Ruey Yih-Fu. Ông đã nhìn thấy ở Phục Hi và Nữ Oa một nét văn hóa cụ thể của Nan Man (Rợ phương Nam) hay là dịch giả của Hoài Nam Tử, ông Charles Le Blanc thì Phục Hi Nữ Oa là một truyền thống của nước Sỡ (thời Chiến Quốc). Người ta thường quên rằng từ thời Tần Hán về sau, văn hóa nông nghiệp trồng lúa của người dân Bách Việt bị hoà nhập vào văn hóa Trung Hoa khiến không còn thấy sự khác biệt nhiều nửa. Trung Hoa chỉ thành công một phần lớn trong việc hán hoá các bộ tộc của Bách Việt chỉ trừ dân Lạc Việt. Họ thoát khỏi được sự thống trị của Trung Hoa sau một ngàn năm đô hộ. Người Hoa lấy được tất cả những gì mà người Lạc Việt có nhưng không hán hoá được vì người Lạc Việt vẫn giữ nếp sống cá biệt của một nền văn minh lúa nước cốt yếu dựa trên nền tảng làng xã tự trị khiến hạn chế được sự thống trị của kẻ xâm lăng với các tập tục (Phép vua còn thua lệ làng). Bởi vậy họ chỉ cần hai yếu tố vỏn vẹn Đất và Nước để ám chỉ đất nước và nền văn minh của họ. Chỉ cần có đất và nước thì có thể thuần hóa được cây lúa hoang thành cây lúa trồng trong nước và giúp họ bám đất giữ nước mà tổ tiên của họ đã thành công thể hiện nhiều lần sự kháng cự trước hiểm họa phương Bắc từ bao nhiêu thế kỷ.

Version française

Lac_viet

Depuis longtemps, en se basant sur les annales chinoises, les érudits vietnamiens célèbres comme Trần Trọng Kim dans son ouvrage « L’histoire du Vietnam » ou Đào Duy Anh dans « L’esquisse d’histoire de la civilisation vietnamienne» ont reconnu que les Proto-vietnamiens ont leur origine en Chine ou au Tibet. C’est pourquoi au temps de la domination chinoise les gouverneurs chinois Si Kouang et Ren Yan devaient leur apprendre à savoir cultiver le riz et la manière de vivre et de s’habiller (Livre des Han postérieurs). C’est une erreur compréhensible car ils ont besoin de s’appuyer sur des annales chinoises pour retrouver la source des informations fiables au lieu de croire aux légendes vietnamiennes relatant des choses invraisemblables, l’ancien territoire du Vietnam étant délimité par le lac Dongting du royaume de Chu à l’époque des Royaumes combattants par exemple. Même les Européens durant leur séjour au 19 ème siècle en Asie du Sud-Est avaient aussi une vision assez courte car ils ne découvrirent que deux civilisations majeures et brillantes : l’Inde et la Chine. C’est pourquoi ils ont appelé l’Indochine pour rappeler l’influence notable de ces deux civilisations dans cette région comprenant le Vietnam, le Cambodge et le Laos. Les récentes découvertes des archéologues célèbres américains tels que Wilhelm G. Solheim II, Carl Sauer, Chester Gorman (1965), Donn Bayard, Stephen Oppenheimer apportent des preuves confirmant que la naissance de l’agriculture avait lieu très tôt en Asie du Sud-Est. Entre 9000 et 10000 ans avant J.C., ses habitants étaient des agriculteurs expérimentés. Ils ne vivaient pas seulement de la chasse comme les archéologues européens avaient l’habitude de le décrire. Vers 8000 ans avant J.C., il y a eu un grand cataclysme et un déluge qui ont forcé ces agriculteurs à s’enfuir vers d’autres régions sûres pour se protéger et gagner leur vie. Selon S. Oppenheimer, leurs traces ont été retrouvées sur les îles Mélanésie, Polynésie et Micronésie. Ils parlaient la langue appartenant à la famille des langues austronésiennes et ils étaient originaires de l’Asie du Sud Est. Cela est entièrement cohérent avec les données génétiques analysées par l’équipe américaine dirigée par le professeur J.Y. Chu de l’Université du Texas et publiées en juillet 1998 dans la revue de l’académie américaine des sciences sous le titre « Genetic Relations of Population in China »: les Chinois d’aujourd’hui, en particulier ceux de la Chine du Sud (Hoa Nam) ont des ancêtres en Asie du Sud Est. On peut dire ainsi que les Bai Yue, en particulier les Luo Yue (les Proto-vietnamiens) n’étaient pas des Chinois et ils connaissaient très tôt l’agriculture. Une hache datant de 7000 ans avant J.C. fut retrouvée par Chester Gorman en 1965 à la grotte de l’esprit en Thaïlande tandis que la hache attribuée à la Chine et ramenée en Asie du Sud Est ne data que de 3000 ans avant J.C. La culture de Hemudu découverte en 1973 (5000 TCN- 4500 avant J.C.) et considérée comme la première culture du riz domestique très ancienne en Chine est aussi la culture des Bai Yue car la province Jiangnan appartint à l’époque des Royaumes combattants au roi célèbre des Wu-Yue Goujian (496–465 avant J.C.).

À vrai dire, la culture Hoa Binh (12000 BC-10000 BC) que Madeleine Colani a découverte au Vietnam et qui a été à l’origine de la civilisation vietnamienne s’est répandue plus tard et a apporté l’influence notable dans le nord. Les gens vivant à Hoà Bình sont appelés à cette époque les Proto-Miao (ils deviendront plus tard ls Proto-Vietnamiens). Ils excellaient en agriculture. C’est pour cela que les Proto-Chinois se servaient du pictogramme Rizière 田 au dessous duquel figure le pictogramme Végétation 艹 pour former le mot Miao 苗 désignant les gens sachant faire l’agriculture. Ils furent partis de la chaîne montagneuse de l’Himalaya, Tiānshān (Thiên Sơn) il y a plusieurs milliers d’années, suivirent les cours d’eau dans la direction Est et Sud Est et s’installèrent en Asie du Sud Est avant de parcourir les régions situées dans le sud de la Chine (ou le sud du delta du fleuve Yang-Tsé). Ils furent appelés aussi les gens vivant dans le pays chaud (ou Viêm tộc) à l’époque de la dynastie des Chu (nhà Châu) ou les Bai Yue plus tard. On peut dire que la culture de Hoà Bình était la culture du riz inondé des Vietnamiens. Elle favorisait aussi la naissance de la culture de Hemudu (5500 TCN) , la culture de Đồng Sơn (500 ans avant J.C.) etc.

Quant aux Proto-Chinois, ils étaient originaires aussi de Tiānshān (Thiên Sơn) mais ils faisaient partie des tribus nomades vivant de la chasse et de l’élevage du bétail dans la région Xinjiang. Quand celle-ci devenait désertique (5000 avant J.C.), les Proto-Chinois furent obligés de suivre le long du fleuve Jaune et s’avancèrent dans le nord de La Chine où se trouvaient les Proto-Miao. Ils furent appelés à cette époque les Yi. Ce pictogramme Yi 夷 est l’association de deux pictogrammes Homme 人 et Arc 弓 pour désigner un homme sachant tirer à l’arc. Les Proto-Chinois étaient des excellents guerriers. C’est pourquoi il y a une confrontation ayant eu lieu entre eux et les Proto-Miao dirigés par Chiyou à Zhuolu en 2704 avant J.C. Ils en sortirent victorieux avec la mort de ce dernier.

Pour les Chinois, les premières traces de leur civilisation remontent à la période néolithique dans la capitale des Shang, Anyang (Henan) et à Yangshao (Shaanxi) avec plusieurs sites. C’est l’archéologue suédois Johann Andersson qui a découvert le premier site en 1921. Cette culture remontant entre 5000 environ et 3000 ans avant J.C., a prospéré dans les plaines des hauts plateaux du centre irriguées et modelées par le fleuve Jaune pendant des siècles. Ils cultivaient le millet, le blé et l’orge. Selon l’historien français René Grousset, le riz est étranger au nord de la Chine (page 8) dans son ouvrage intitulé « Histoire de la Chine« . Ce fait est en concordance avec la propagation et l’influence exercée par la culture de Hoà Binh (12000TCN-10000 TCN) dans le nord. Les Chinois vivant dans le sud de la Chine sont des Bai yue que les Chinois ont réussi à siniser car on trouve dans leur sang le gène des Proto-Miao ou des Bai Yue (comme les Man Yue, les U Yue, les Shan Yue, les Wu Yue etc…). C’est pourquoi les Chinois sont fiers de la richesse et la diversité de leur culture. Le Yin et Yang et les 5 éléments, le Yi King, le thé, le toit incurvé des maisons, le papier, le dragon, les baguettes y compris les tambours de bronze, tout leur appartient désormais car il se trouve dans le territoire des Bai Yue càd dans le sud des 5 Passes (Lĩnh Nam) de la Chine excepté le Vietnam. Pourtant à une certaine époque, les Bai Yue étaient encore des Nan Man ou des barbares méridionaux. C’est l’un des traits caractéristiques de la culture chinoise : Elle sait accepter et absorber les cultures étrangères sans qu’on puisse jamais parler de vacillation ou de modifications culturelles. C’est ce qu’a écrit le célèbre philosophe chinois du XXème siècle Liang Shuming dans l’introduction de son ouvrage intitulé « les idées maîtresses de la culture chinoise » (traduction de Michel Masson). Cela rejoint la remarque suivante qu’a soulignée l’ethnologue et sinologue française Brigitte Baptandier dans son texte de conférence lors d’une journée d’étude de l’APRAS sur les ethnologies régionales à Paris en 1993: La culture chinoise s’est donc formée au cours des siècles comme une sorte de mosaïque de cultures. II faut une lente perfusion de sang barbare à la Chine en réadaptant la belle formule de l’historien F. Braudel pour la France avec les barbares. Les Chinois introduisent dans leur littérature un mythe de création Pangu recueilli chez les ancêtres de Yao. (Baptandier).

Il existe à partir de l’époque des Qin-Han, une institution impériale, les fangshi qui étaient des lettrés locaux considérés comme des magiciens spécialisés dans les rites aux étoiles et dans les recettes du gouvernement. Leur rôle consistait à recueillir chacun dans son territoire propre, les procédés rituels, les croyances, les médecines locales, les systèmes de représentations, les cosmologies, les mythes, les légendes au même titre que les produits locaux et à les soumettre à l’autorité politique afin que celle-ci pût les retenir ou non et les incorporer sous forme de règlements dans le but d’augmenter la puissance impériale dans une nation ethnologiquement très diversifiée et de donner à l’empereur les moyens de sa vocation divine. Tout devait être collecté et ajouté au service du fils du Ciel dans le but d’asseoir sa légitimité sur des territoires récemment conquis aux barbares. C’est pourquoi dans l’histoire de la Chine il y a une incohérence difficile à comprendre car les Chinois ont l’habitude de prendre la tenue de Monsieur A pour habiller Monsieur B à l’époque des Cinq empereurs et Trois Augustes. Tout cela est dû en grande partie à l’emprunt des traditions, des us et des personnages ou animaux mythiques chez les peuples qu’ils ont réussi à siniser.

Les démiurges chinois tels que Fuxi, Nuwa, Pangu, Shennong ont été empruntés aux populations méridionales. C’est le cas du grand érudit chinois Ruey Yih-Fu qui voit en Fuxi et Nuwa un trait culturel spécifique des Nan Man (Barbares du Sud) ou celui de Charles Le Blanc, le traducteur de Huainanzi (Hoài Nam Tử). Pour ce dernier, le cycle de Fuxi-Nuwa est une tradition du royaume de Chu. On a l’habitude d’oublier qu’à partir de l’époque de Qin-Han, la culture agricole des Bai Yue était intégrée dans la culture chinoise si bien qu’on ne distingue plus la différence entre ces deux cultures. La Chine réussit à siniser en grande partie la plupart des Bai Yue sauf les Luo Yue. Ceux-ci réussissent à sortir du joug des gens du Nord après une longue domination durant presque 1000 ans. Les Chinois accaparent tout ce qui appartient aux Vietnamiens mais ils échouent à les siniser car les Vietnamiens continuent à garder le mode de vie caractéristique de la culture du riz inondé basé essentiellement sur l’autonomie des villages rendant ainsi inefficace la pénétration des agresseurs étrangers avec leurs traditions et us. (l’autorité du roi cédant aux coutumes locales du village). C’est pourquoi ils ont besoin seulement de deux éléments essentiels « Terre » et « Eau » pour faire allusion à leur pays et à leur civilisation. « Terre » et « Eau » leur permettent de domestiquer le riz sauvage et les aident à s’attacher profondément à leur sol pour protéger l’eau (ou pays en vietnamien), c’est ce que leurs ancêtres ont réussi à manifester maintes fois la résistance face au péril des gens du Nord depuis des siècles.

Paris 9/11/2020

Zhao Tuo (Triệu Đà)

j050807 Culture, Histoire, Lịch sử, Vietnam novembre 3, 2020octobre 9, 2025culture, Histoire, lịch sữ, Nanyue

Version française

English version

Triệu Đà là ai ? Trọng Thủy có thiệt hay không? Tại sao Trọng Thủy không thừa kế ngôi? Khám phá mộ Triệu Văn Đế, cháu nội của Triệu Đà ở Quảng Châu.

Sau khi thống nhất 7 nước, Tần Thủy Hoàng mới bắt đầu thôn tính vùng đất của Bách Việt ở phiá nam của Lĩnh Nam vào năm 218 TCN với tướng Đồ Thư cùng 50 vạn binh. Sau đó, các vùng được bình định chia ra thành quận: Nam Hải, Quảng Đông, Quế Lâm (Quảng Tây) và được Nhâm Ngao và Triều Đà cai trị. Chính ở các nơi nầy Nhâm ngao và Triệu Đà dùng chính sách hoà tập người Bách Việt với người Hoa và đồng thời di dân 500.000 người Hoa Hạ (Trung Hoa) vào các vùng đất của người dân Bách Việt. Đây là chính sách đồng hóa mà người Tàu áp đặt từ ngàn xưa mỗi lần xâm chiếm một vùng đất mới. Nhờ chính sách hoà hoãn nầy mà Triệu Đà mới xưng vương được cùng người Việt sau nầy khi Nhâm ngao qua đời và cùng lúc nhà Tần sụp đổ ở Trung Hoa.

Chỉ có vùng đất Tây Âu, nơi mà có vương quốc Nam Cương (Cao Bằng) thì có sự kháng cự mãnh liệt khiến tướng nhà Tần Đồ Thư bỏ mạng. Sau khi nhà Tần bị diệt, Triều Đà xưng vương lập nước Nam Việt và cai trị từ năm 207 đến 137 trước Công Nguyên dưới tên là Triệu Vũ Vương đóng tại Phiên Ngung (Quảng Châu) ngày nay. Bao lần tấn công nước Âu Lạc, ông bị thất bại vì thành Cổ Loa rất được củng cố vững chắc nhờ sự hiểu biết địa thế của người dân Lạc Việt với các vòng đai đất xoán ốc nhất là có nỏ liên châu do tướng Cao Lỗ chế tạo bắn ra một lần nhiều phát mũi tên khiến quân của Triệu Đà phải khiếp sợ. Nhưng sau đó cũng bị thất thủ vì có nội gián và sự chia rẻ giữa người Việt qua chính sách mua chuộc của Triệu Đà. Chính vì thế qua truyền thuyết nỏ thần có nhắc đến giặc ở trong nhà qua hình ảnh cô công chúa Mị Châu.
Dưới thời Triều Vũ Vương, nước Nam Việt gồm có Quảng Đông, Quảng Tây, Vân nam và Âu Lạc của Thục Phán. Theo sách Thuỷ kinh chú của Trung Hoa, dưới triều đại Nam Việt quốc nầy, các lạc tướng của Hùng Vương vẫn cai trị dân như cũ. Triệu Vũ Vương chủ trương sử dụng các hào trưởng người Việt có uy tín và lực lượng, lại thông hiểu ngôn ngữ và phong tục tập quán địa phương, để quản lý dân Lạc Việt. Chính ở các vùng nầy có sự hưởng ứng mãnh liệt của người dân Việt về sau nầy khi hai bà Trưng khởi nghĩa chống lại quân Tàu (75 thành trì thất thủ) để giành lại độc lập. Qua truyền thuyết nỏ thần, có nhắc đến Trọng Thủy nhưng không ai nhắc đến trong lịch sử. Người thừa kế của Triệu Vũ Đế (Triệu Đà) là Triệu Muội (tức là Triệu Văn Đế) và là cháu nội của Triệu Đà. Như vậy Trọng Thủy là người có thiệt hay không?.
Theo Đại Việt sử ký toàn thư của Ngô Sĩ Liên thì Triệu Văn Đế là con của Triệu Trong Thủy. Trọng Thủy không được thừa kế vì Triệu Đà sống rất thọ ít nhất một trăm tuổi. Triệu Đà sinh ở huyện Chân Định (Zhending) nước Triệu thời Chiến Quốc nay là tỉnh Hà Bắc. Triệu Đà là võ tướng nhà Tần được lệnh chinh phạt miền nam nhưới Tàu. Triệu Đà là nhân vật gây ra nhiều tranh luận cho giới sử học Việt Nam. Có nhiều người sử gia Việt xem ở triều đại của ông là triều đại chính thống Việt Nam tiếp nối cho triều đại An Dương Vương. Còn có nhóm sử gia khác thì xem thời kỳ của ông là thời kỳ Bắc thuộc vì ông là người Hoa Hạ hay người Hán. Thậm chí còn có nghi vấn đưa ra giã thuyết là có hai Triệu Đà nửa. Nhờ sự khám phá lăng mộ của Triệu Văn Đế vào năm 1983 và nằm dưới độ sâu 20 thước dưới chân núi Tượng Cương ở thành phố Quảng Châu thì giã thuyết có hai Triệu Đà không còn đứng vững nửa. Triệu Văn Đế (hay Triệu Mộ) là cháu nội của Triệu Đà và người thừa kế ông. Trong lăng mộ, có hơn 1000 đồ tùy táng trong đó có một thạp đồng Đồng Sơn với cuộc khai quật nầy. Lăng mộ Triệu Văn Đế được xem như một triều đình thu nhỏ của thiên hạ không thua kém các hoàng đế phương Bắc nhưng khác hẳn nó có rất nhiều hiện vật tập tục bản địa của vùng Lĩnh Nam. Còn thấy có nhiều ấn trong đó có một cái ấn cổ có khắc bốn chữ « Văn Đế hành tỷ » biểu dương được quyền lực của một đế vương phương nam. Nếu có ấn chôn theo tức là theo ý của đương sự lúc còn sống. Như vậy Triệu Văn Đế tự xem mình là một hoàng đế của các người dân Việt ngự trị ở phương nam chớ không phải một vua chư hầu của nhà Hán. Ngoài các đồ mai táng quý giá ra còn có cả thân nhân gia quyến của cả một triều đình cùng kẻ hầu hạ (15 người) cũng được chôn theo. Như vậy cho chúng ta suy luận rằng nước Nam Việt có tính cách hành sự độc lập chớ không phải một chư hầu của nhà Hán như sử Tàu thường nói đến.

Version française

Qui est Zhao Tuo?Trọng Thủy est-il un personnage historique ou pas ? La découverte de la tombe à linceul du roi des Yue du Sud Zhao Mo.

Après la réunification des sept royaumes combattants, Qin Shi Huang Di commença à annexer le territoire de Bai Yue au sud des 5 arêtes (Lĩnh Nam) en 218 avant J.C. avec le général Tu Sui (Đồ Thư) et ses 50 000 soldats. Les régions conquises ont été divisées en commanderies: Nan Hai (Nam Hải), Guangdong (Quảng Đông), Guilin (Guangxi) et gouvernées par Ren Xiao (Nham Ngao) et Zhao Tuo (Triệu Đà). C’est dans ces territoires conquis que Ren Xiao et Zhao Tuo ont appliqué la politique de mélange des Bai Yue avec les Chinois et ont déplacé en même temps 500 000 Chinois venant du Nord. C’est cette politique d’assimilation que les Chinois ont mise en place depuis la nuit des temps, chaque fois une nouvelle terre conquise.

Profitant de l’effondrement de la dynastie des Qin en Chine et de la disparition du gouverneur militaire Ren Xiao à Nan Hai, Zhao Tuo vint d’être déclaré roi avec les Yue. Il y a seulement dans le territoire des Xi Ou englobant le royaume de Nam Cương qu’on nota une résistance farouche contre les Qin avec la mort du général Tu Sui (Đồ Thư). Après la disparition de l’empire des Qin, Zhao Tuo créa le royaume de Nanyue, régna de 237 à 107 avant J.C. sous le nom Zhao Wu Di (Triệu Vũ Đế) et s’installa à Panyu (Phiên Ngung) devenu aujourd’hui Canton (Quảng Châu).

Il tenta d’annexer maintes fois le royaume de Âu Lạc mais ce projet échoua car la citadelle Cổ Loa était tellement fortifiée et imprenable grâce à la connaissance du terrain traduite par la présence des douves et des trois remparts en forme de spirales concentriques et la possession des arbalètes conçues avec ingéniosité par Cao Lỗ permettant de lancer d’une manière efficace plusieurs flèches à la fois, ce qui provoqua la panique chez les adversaires. Malgré cela, la citadelle tomba quand même à cause de la présence de la cinquième colonne et la division entre les Yue par la politique de corruption menée par Zhao Tuo. C’est pourquoi dans la légende de l’arbalète magique, on ne cesse pas de rappeler la présence de l’ennemi dans le pays par le biais de la princesse Mị Châu. Sous le règne de Zhao Wu Di (Zhao Tuo), le royaume de Nanyue fut composé de Guangdong, GuangXi, Yunnan et Âu Lạc de Thục Phán.

Dynastie des Yue du Sud

Selon le livre chinois « Thủy Kinh Chú » , durant la dynastie des Yue du Sud, les généraux du roi Hùng Vương continuaient à diriger le peuple comme avant. Triệu Vũ Vương préconisait employer les chefs et les responsables locaux réputés connaissant la langue et les coutumes locales, pour gérer le peuple du Lac Viet. C’est dans ces zones que les Yue réagiront plus tard lorsque les deux sœurs Trưng se sont rebellées contre l’armée chinoise (la chute de 75 citadelles dans un laps de temps très court) pour retrouver leur indépendance. Dans la légende de l’arbalète magique, le nom de Trọng Thủy est mentionné mais on ne le trouve nulle part dans l’histoire. L’héritier de Zhao Tuo (ou Zhao Wu Di) était Zhao Mo (Zhao Wen Di). Celui-ci était son petit-fils. Alors Trọng Thủy est-il un personnage historique ou pas? Selon le livre vietnamien intitulé « Đại Việt sử ký toàn thư (Le Livre complet sur l’histoire du Đại Viêt) » de Ngô Sĩ Liên, Zhao Wen Di (Triệu Văn Đế) était le fils de Zhao Shi (Triệu Trọng Thủy). Celui-ci ne pouvait pas être le principal héritier car Zhao Tuo mena une très longue vie au moins de cent ans.

Zhao Tuo est né à Zhending dans l’actuelle province du Hebei (le royaume Zhao de l’époque des royaumes combattants). Zhao Tuo est un général de la dynastie Qin ayant reçu l’ordre de conquérir le Sud de la Chine. Zhao Tuo est un personnage ayant suscité beaucoup de controverses chez les historiens vietnamiens. Certains voient dans sa dynastie une certaine légitimité pour remplacer la dynastie de An Dương Vương. D’autres sont très réticents et considèrent son règne comme la période de l’occupation chinoise car il était d’origine chinoise. Même on jette le doute sur son personnage car selon la rumeur il y a deux Zhao Tuo, un pro-Han et un pro-Yue. Mais cela ne convainc personne grâce à découverte de la tombe à linceul de jade du roi Zhao Mo, petit-fils de Zhao Tuo à Canton en 1983.

Cette tombe est située à une profondeur de 20 mètres du mont Xiangang à Canton. Dans sa tombe, lors de la fouille, on recense plus de 1000 objets funéraires parmi lesquels un objet particulier retient l’attention des archéologues: une situle Đồng Sơn dans la chambre des épouses. La tombe de Zhao Wen Di est considérée comme une cour en miniature qui n’est pas inférieure à celle des empereurs du Nord mais elle est différente dans la mesure où elle possède de nombreux objets relatant les coutumes de la région de Lingnan (1). On trouve également un nombre de sceaux parmi lesquels figure un sceau en or gravé portant l’inscription « Wen Di xing xi » pour démontrer la puissance d’un empereur du sud. Si le sceau est dans la tombe, cela traduit la volonté du propriétaire de l’avoir dans la mort lors de son vivant. Cela reflète ainsi le comportement de Zhao Wen Di à cette époque comme celui de l’empereur des Yue du Sud. Ce n’est pas un roi vassal des Han. Outre les objets funéraires précieux, il y a une quinzaine de proches de la cour et de serviteurs enterrés vivants pour accompagner le défunt dans l’au-delà. Nous sommes amenés à conclure ainsi que le royaume de Nan Yue avait l’occasion de se montrer comme un pays indépendant mais non pas un pays vassal de la dynastie des Han comme on l’avait dit souvent dans les annales chinoises.

English version

Who is Zhao Tuo? Is Trọng Thủy a historical figure or not? The discovery of the burial tomb of the King of the Southern Yue, Zhao Mo.

After the reunification of the seven warring kingdoms, Qin Shi Huang Di began to annex the territory of Bai Yue to the south of the five ridges (Lĩnh Nam) in 218 BC with General Tu Sui (Đồ Thư) and his 50,000 soldiers. The conquered regions were divided into commanderies: Nan Hai (Nam Hải), Guangdong (Quảng Đông), Guilin (Guangxi), and governed by Ren Xiao (Nham Ngao) and Zhao Tuo (Triệu Đà). It was in these conquered territories that Ren Xiao and Zhao Tuo implemented the policy of mixing the Bai Yue with the Chinese and simultaneously relocated 500,000 Chinese from the North. This assimilation policy has been implemented by the Chinese since ancient times, every time a new land was conquered.

Taking advantage of the collapse of the Qin dynasty in China and the disappearance of the military governor Ren Xiao in Nan Hai, Zhao Tuo was declared king with the Yue. Only in the territory of the Xi Ou, encompassing the kingdom of Nam Cương, was there fierce resistance against the Qin with the death of General Tu Sui (Đồ Thư). After the fall of the Qin empire, Zhao Tuo created the kingdom of Nanyue, ruled from 237 to 107 BC under the name Zhao Wu Di (Triệu Vũ Đế), and settled in Panyu (Phiên Ngung), which is today Canton (Guangzhou).

He attempted many times to annex the kingdom of Âu Lạc, but this project failed because the Cổ Loa citadel was so fortified and impregnable thanks to the knowledge of the terrain, evidenced by the presence of moats and three concentric spiral-shaped ramparts, and the possession of crossbows ingeniously designed by Cao Lỗ, allowing multiple arrows to be launched effectively at once, causing panic among the enemies. Despite this, the citadel still fell due to the presence of the fifth column and the division among the Yue caused by the corruption policy led by Zhao Tuo. That is why, in the legend of the magic crossbow, the presence of the enemy in the country is constantly recalled through the figure of Princess Mị Châu. Under the reign of Zhao Wu Di (Zhao Tuo), the kingdom of Nanyue was composed of Guangdong, Guangxi, Yunnan, and Âu Lạc of Thục Phán.

Southern Yue Dynasty

According to the Chinese book « Thủy Kinh Chú, » during the Southern Yue dynasty, the generals of King Hùng Vương continued to lead the people as before. Triệu Vũ Vương advocated employing local chiefs and officials known for their knowledge of the local language and customs to manage the Lac Viet people. It was in these areas that the Yue would later react when the two Trưng sisters rebelled against the Chinese army (the fall of 75 citadels in a very short time) to regain their independence. In the legend of the magic crossbow, the name Trọng Thủy is mentioned but is found nowhere in history. The heir of Zhao Tuo (or Zhao Wu Di) was Zhao Mo (Zhao Wen Di). He was his grandson. So, is Trọng Thủy a historical figure or not? According to the Vietnamese book titled « Đại Việt sử ký toàn thư (The Complete Annals of Đại Việt) » by Ngô Sĩ Liên, Zhao Wen Di (Triệu Văn Đế) was the son of Zhao Shi (Triệu Trọng Thủy). He could not have been the main heir because Zhao Tuo lived a very long life, at least a hundred years.

Zhao Tuo was born in Zhending in the current Hebei province (the Zhao kingdom during the Warring States period). Zhao Tuo was a general of the Qin dynasty who was ordered to conquer southern China. Zhao Tuo is a figure who has sparked much controversy among Vietnamese historians. Some see in his dynasty a certain legitimacy to replace the dynasty of An Dương Vương. Others are very reluctant and consider his reign as a period of Chinese occupation because he was of Chinese origin. There is even doubt cast on his character because, according to rumor, there were two Zhao Tuos, one pro-Han and one pro-Yue. But this convinces no one thanks to the discovery of the jade burial suit of King Zhao Mo, Zhao Tuo’s grandson, in Canton in 1983.

This tomb is located at a depth of 20 meters on Mount Xiangang in Canton. In the tomb, during the excavation, more than 1000 funerary objects were recorded, among which a particular object caught the attention of archaeologists: a Đồng Sơn situla in the chamber of the wives. The tomb of Zhao Wen Di is considered a miniature court that is not inferior to that of the Northern emperors but is different in that it contains many objects reflecting the customs of the Lingnan region (1). There are also a number of seals, among which is a gold engraved seal bearing the inscription « Wen Di xing xi » to demonstrate the power of a southern emperor. If the seal is in the tomb, it reflects the owner’s desire to have it in death as in life. This thus reflects the behavior of Zhao Wen Di at that time as that of the emperor of the Southern Yue. He was not a vassal king of the Han. Besides the precious funerary objects, about fifteen close court members and servants were buried alive to accompany the deceased in the afterlife. We are thus led to conclude that the kingdom of Nan Yue had the opportunity to present itself as an independent country and not as a vassal state of the Han dynasty, as has often been stated in Chinese annals.

Bibliographie

Girard Geslan Maud : La tombe à linceul de jade du roi Nanyue à Canton. Arts asiatiques, tombe 41, 1986.pp 96-103
Nguyễn Duy Chính: Lăng mộ Triệu Văn Đế ở Quảng Châu.

Con rồng cháu tiên (Version vietnamienne)

j050807 Culture, Histoire, Lịch sử, Văn Hóa, Vietnam octobre 27, 2020mars 9, 2025culture, Histoire, légendes, lịch sữ

Version française

Con Rồng cháu Tiên

Thưở xưa, Việt Nam là vùng đất nửa hoang vu, nửa trồng trọt, tràn ngập thú dữ sống chung với con người trong các hang sâu trong rừng. Có một chàng trai tên là Lạc Long Quân thông minh và có khả năng phi thường. Chàng nầy có trong huyết quản một dòng máu được hòa lẫn cùng dòng máu của những con Rồng của nước Bách Việt (Bai Yue). Trong lúc đi lang thang qua những ngọn đồi và thung lũng, chàng ta mới đặt chân đến vùng bờ biển đông nam của xứ Lạc Việt. Nhìn thấy dân chúng ở đây bị tàn sát bởi một con quái vật biển (ngư tinh), anh ta chộp lấy một cây lao được nung nóng bỏng trong lửa và ném vào miệng của con quái vật nầy và nhờ vậy anh ta mới giết được nó. Anh ta mới chặt con ngư tinh nầy thành ba khúc rồi ném ở ba nơi khác nhau: khúc đầu ở hòn núi Cầu Đầu Sơn, khúc mình thì ở núi Cầu Đầu Thủy và khúc đuôi là ở đảo Bạch Long Vỹ.

Người dân Lạc Việt được sống lại trong hòa bình. Người anh hùng mới tìm đến vùng Long Biên, nơi mà cư dân khiếp sợ vì một con cáo hóa thành hồ tinh. Con nầy thường biến thành một chàng thanh niên để vào các ngôi làng và bắt cóc các phụ nữ và các em gái. Lạc Long Quân phải chiến đấu trong ba ngày ba đêm trước khi mới giết chết được con quái vật và vào hang động sau đó để giải thoát những người sống sót. Đến đất Phong Châu, chàng ta phải đối mặt với con mộc tinh xuất thân từ cây cổ thụ rất dữ tợn khiến chàng phải nhờ đến vua cha là Kinh Dương Vương để xua đuổi nó về phương Nam. Sau khi đem lại hòa bình cho ba vùng này, chàng ta cảm động trước những con người bất hạnh và bình dị nầy. Chàng ta quyết định ở lại để bảo vệ họ và dạy họ trồng lúa, nấu cơm, chặt cây làm nhà che mưa gió và tránh thú dữ. Người dân tôn kính nể chàng và coi chàng như là thủ lĩnh của họ. Chàng còn dạy cho họ có những đức tính mà cha mẹ và vợ chồng con cái cần phải có ở trong gia đình. Vì vậy, chàng được người dân ở đây xem như là cha của họ và là người tạo ra cho họ sự sống. Trước khi gặp lại mẹ ở thủy cung, chàng dặn dân chúng rằng trong trường hợp có hoạn nạn, hãy lớn tiếng gọi chàng: Bố ơi thì bố sẽ quay lại ngay lập tức. Một thời gian sau, chúa tể vùng núi phương Bắc là Ðế Lai cầm đầu một đạo quân xâm lược nước Lạc Việt. Ông mang theo một người con gái xinh xắn tên là Âu Cơ và áp bức buộc dân chúng ở nơi nầy phải cung cấp thịt và gạo cho đạo quân của ông.

Trong cơn túng quẫn, người dân kêu gọi: Bố ơi, hãy trở lại và cứu chúng con. Lạc Long Quân quay trở lại liền nhưng không tìm thấy Ðế Lai. Chỉ có Âu Cơ ở đó, đang đi dạo cùng đám thị tỳ. Lóa mắt trước sắc đẹp của nàng, chàng rước Âu Cơ về cung điện của mình. Âu Cơ bị chàng quyến rũ và đồng ý sống chung với chàng. Ðế Lai tức giận trở về, đem quân vây thành.

Nhưng Lạc Long Quân chỉ huy bầy thú dữ đã đẩy lùi được ông. Không thể chống lại một người con rể quyền lực như vậy, Ðế Lai đành thu quân ra khỏi đất Lạc Việt, để lại con gái ở nơi đất khách quê người. Sau một thời gian, Âu Cơ sinh ra một cái túi lớn, từ đó đẻ ra một bọc trăm trứng, sinh ra một trăm người con trai khỏe mạnh như cha chúng. Đến ngày biệt ly để trở về với mẹ, Lạc Long Quân nói với vợ Âu Cơ rằng: “Nàng là giống tiên. Ta thì đến từ loại rồng. Chúng ta không thể ở bên nhau trọn đời. Nàng cần phải sống nơi có độ cao. Ta thì cần phải sống ở nơi có bờ biển. Vì vậy, nàng hãy ở lại đây với năm mươi đứa trẻ. Ta sẽ đưa năm mươi đứa kia đến vùng biển và định cư trên đất liền. Kể từ đó, Âu Cơ ở trên núi với năm mươi người con của mình. Những người này đã trở thành tổ tiên của tất cả các dân tộc sống trên vùng cao nguyên và miền núi ngày nay (đây là những người miền núi và các dân tộc thiểu số). Về phần Lạc Long Quân, ông cùng các con xuống đồng bằng ở ven biển mà ông dạy họ khai khẩn để lập vương quốc. Con trai cả của ông trở thành vị vua đầu tiên của Việt Nam, lấy niên hiệu là Hùng Vương và được gọi là nước Văn Lang.

Conquêtes chinoises: Nan Yue et Yelang (Version vietnamienne)

j050807 Chine, Histoire, Lịch sử, Vietnam septembre 14, 2020mars 15, 2025Chine, Histoire, lịch sữ, Vietnam

Version française

Các cuộc chinh phục của nhà Hán (Nam Việt và Dạ Lang)

Vào thời điểm Trương Khiên lãnh trách nhiệm tìm kiếm các liên minh vào năm -126 để kềm kẹp quân Hung Nô thì họ lại tiếp tục thực hiện các cuộc tấn công mãnh liệt càng ngày nhiều hơn với hàng nghìn người Hoa chết hoặc bị giam giữ ở dọc theo biên giới (Dai, Yanmen hoặc Shang) ở miền bắc Trung Quốc khiến Hán Vũ Đế phải có biện pháp củng cố quyền lực và hậu phương và áp dụng một chính sách mới đối với những kẻ man rợ này. Kể từ bây giờ, các cuộc tấn công của quân Trung Hoa được thường xuyên hơn nhằm ngăn cản sự tập trung của quân Hung Nô ở dọc lãnh thổ Trung Quốc.

Cuộc thắng lợi đầu tiên được diễn ra vào mùa thu -128 tại vùng Yuyang với Vệ Thanh (Wei Qing), người được xem là anh hùng mới của quân đội Trung Hoa. Tiếp theo là những cuộc chinh phạt rực rỡ và quyết định khác vào mùa xuân -121, do Hoắc Khứ Bệnh (Hua Qubing), con trai của chị cả của Vệ Thanh, một nhà lãnh đạo xuất sắc được xem là « nhà vô địch của quân đội » với danh hiệu được Hán Vũ Đế ban tặng đặc biệt nhờ cách dùng chiến thuật mới để tấn công nhanh như sấm sét quân Hung Nô ở giữa lòng lãnh thổ của họ. Nhờ đó quân Trung Hoa mới tái chiếm lại được vùng Ordos, một khu vực ở phía nam của sông Hoàng Hà, để thành lập các khu chỉ huy ở Shuofang và Wuyuan và di dân đến đây với mục đích mang lại lâu dài một nguồn hầu cận đáng kể cho quân đội trong việc truy đuổi kẻ thù đến các khu vực khác xa xôi. Đế chế của Hán Vũ Đế có đủ phương tiện để thực hiện chính sách thuộc địa này với một dân số 50 triệu người có được vào thời điểm đó. Ước tính có hơn 2 triệu người Trung Hoa bị di chuyển dưới thời kỳ cai trị của Vũ Đế dọc theo biên giới phía bắc. Chính sách này đã được có lợi vì những vùng di dân nông nghiệp này đã trở thành những bức tường thành an toàn của Trung Quốc trong vài năm sau đó để chống lại những “kẻ man rợ” này. Điều này làm chúng ta nhớ đến chính sách của người Việt trong việc chinh phục Chiêm Thành và đồng bằng sông Cửu Long cũng như của người Hoa ở Tây Tạng ngày nay. Sự quấy rối không ngừng quân Hung Nô phấn khích nầy như các con ong bị quấy rầy với các tổ của chúng, buộc Vũ Đế phải thay đổi chiến thuật bằng cách dành ưu tiên cho các mặt trận phía bắc ngay bây giờ và tạm thời từ bỏ mọi tham vọng lãnh thổ ở phía tây nam của đế chế ở vùng Vân Nam và vương quốc Nam Việt trước đây mà miền bắc Việt Nam thuộc về.

Nhờ chiến lược bất biến sau đây:

1°) Công kích và đẩy lùi quân Hung Nô càng xa lãnh thổ của chúng nhờ dùng yếu tố bất ngờ.

2°) Lưu đày các dân bị nạn các lũ lụt hoặc những người bị kết án về các khu vực xâm chiếm thuộc về quân Hung Nô và tạo ra các đồn trú quân mới ở đó. Đây là trường hợp của các đồn trú quân Jiuquan, Dunhuang, Zhangye và Wuvei dọc theo hành lang Cam Túc.

3°) Làm suy yếu các lực lượng Hung Nô bằng cách dùng lá bài chia rẽ và dụ dỗ các đồng minh của quân Hung Nô mới bằng hệ thống cống nạp (tạo ra năm quốc gia đồng minh độc lập (hoặc shuguo) đóng vai trò là các vùng nằm giữa đế chế Trung Hoa và quân thù Hung Nô dưới thời trị vì của Vũ Đế) .Do đó, ngài thành công trong việc kiềm chế đựợc đà tiến của quân Hung Nô hiếu chiến khiến buộc họ phải dời tổng hành dinh của họ về gần hồ Baïlkal (Siberia) và nới lỏng được quyền kiểm soát của Hung Nô ở phương đông của vùng Turkestan.

Điều này cho phép Vũ Đế rảnh tay và có lại mộng bành trướng ở phía Nam và phía đông-bắc nhằm đảm bảo thương mại và có các đồng minh khác vì Trương Khiên đã đưa ra có một tuyến đường trực tiếp để đến vương quốc Shendu (Ấn Độ) từ vương quốc Thục (mà bị Tần Thủy Hoàng chinh phục vào thời Xuân Thu (hay Chunqiu, 722-453 TCN). Việc suy luận này Trương Khiên đã có được trong thời gian ở Daxia (Bactriane), nơi mà ông đã khám phá ra các sản phẩm của nước Thục (tre nứa, vải vân vân…) được vận chuyển bằng con đường tiếp cận trực tiếp này. Vũ Đế cố gắng sử dụng lại chiến lược tương tự mà ngài đã lựa chọn cho Hung Nô.

Sự thôn tính các vương quốc ở phương Nam

Lợi dụng sự bất hòa của giữa người dân Việt và cái chết của vua Triệu Anh Tề (Zhao Yingqi), Vũ Đế tìm thấy có cơ hội để sáp nhập vương quốc Nam Việt vào đế chế của mình. Khi vị vua mới là Triệu Ái Đế (Zhao Xing) có 6 tuổi, việc nhiếp chính được giao cho mẹ của ông. Bà nầy là một phụ nữ người Hoa tên là Cù Thị (Jiu) và không bao giờ che giấu sự lưu luyến của bà đối với quê hương cũ bởi vì bà không được ưa chuộng bởi các người dân Việt bản xứ . Vũ Đế cố gắng mua chuộc bà nầy bằng cách đề nghị một thỏa ước sát nhập vương quốc Nam Việt vào đế chế của mình để đổi lại bà được chức tước hoàng gia. Dự án này đã bị hủy bỏ do một cuộc đảo chính được tổ chức bởi thủ tướng Lữ Gia với sự ủng hộ của nguời dân Việt. Vị hoàng hậu bội bạc này cùng cậu con trai của bà, vị vua mới và các quan chức nhà Hán bị tàn sát bởi Lữ Gia và những người Việt ủng hộ ông ta. Những người này cài đặt vị vua mới Triệu Dương Đế (Zhao Jiande) nhất mẹ của ngài là một người Việt. Quá tức giận, Vũ Đế không thể để cho một sự sỉ nhục như vậy diễn ra mà không bị trừng phạt khi ngài có cơ hội chiếm đoạt dứt khoát một khu vực được biết đến nhờ sự giàu có tự nhiên với các cảng Quảng Châu và Hepu nầy rất thuận lợi cho việc tiếp cận biển ở phương Nam. Theo các thương nhân người Hoa, kinh tế ở Nam Việt phát triển rất mạnh vì ngoài ngọc trai, sừng tê giác, mai rùa mà lại còn có cả đá quý và các loài cây bản điạ hiếm có. Những sản phẩm kỳ lạ này có thể trở thành các sản phẩm thời trang cho triều đình nhà Hán.

Cuộc viễn chinh quân sự do phục ba tướng quân Lộ Bác Đức chỉ huy với một trăm nghìn thủy thủ cùng các thuyền tháp được vận chuyển đến đó để dập tắt cuộc nổi dậy ở Nam Việt. Ông ta được hỗ trợ trong nhiệm vụ này bởi Dương Bộc (Yang Pu) nổi tiếng có tính cách tàn nhẫn đối với các nạn nhân của mình tựa như con diều hâu săn mồi. Mặt khác, Lộ Bác Đức rất hào hiệp và dựa trên tên tuổi của mình mà mời quân thù ra đầu hàng. Ông ta đã thành công thuyết phục được sự gia nhập của ngừời dân Việt sau khi cuộc đụng độ quân sự kết thúc. Về phần Lữ Gia và vị vua trẻ Triệu Dương Đế, họ bị bắt vào mùa xuân -111 trong lúc chạy trốn. Đầu của họ được treo ở cổng phía bắc của thành Trường An. Nam Việt được biết đến giờ nhờ có uy thế làm bá chủ ở trong khu vực, sự thất bại nầy được xem như là hồi chuông báo tử cho sự hy vọng của các người dân Việt và buộc họ phục tùng nhà Hán từ đây. Đây là trường hợp của nước Tây Âu và vua của vùng Cangwu (Quảng Tây) cũng như vương quốc Dạ Lang nằm vào thời điểm đó giữa lãnh thổ Quý Châu và Quảng Tây. Miền bắc Việt Nam cũng bị chiếm đóng bởi người Hoa. Họ cố gắng dựa trên lợi thế đế chiếm đất đến tận Rinan ở An Nam.

Vũ Đế chia miền bắc Việt Nam thành ra hai quận: Giao Chỉ và Cửu Chân. Thủ phủ hành chính của Giao Chỉ ban đầu ở Mê Linh sau đó được chuyển đến Lũy Lâu thuộc tỉnh Bắc Ninh. Đối mặt với sự tan rã của nước Mân Việt và sự phản kháng của một bộ phận dân cư của Đông Việt mà Vũ Đế xem coi là nguồn rắc rối trong tương lai, ngài không do dự dùng các biện pháp mạnh mẽ. Ngài ban hành một sắc lệnh cho phép trục xuất tất cả dân cư của vương quốc này vào năm 111 trước Công nguyên và đày họ đến một khu vực khác giữa sông Hoài và sông Dương Tử.

Nhờ việc chinh phục được các lãnh thổ của người Việt và Dạ Lang, Hán Vũ Đế tiếp xúc lần đầu tiên với Điền quốc và biết được tầm quan trọng của nước nầy. Không lâu sau, ông phái các sứ thần đến đó để thuyết phục vua Changqian của vương quốc nầy đến Trường An để tuyên thệ trung thành. Trước sự miễn cưỡng của Changqian, Hán Vũ Đế ra lệnh tiêu diệt tất cả các bộ lạc thù địch, đặc biệt là người dân Laojin và người dân Mimo đang cố gắng chặn con đường phía nam mà Trương Khiên đã đề cập để đến Daxia và Trung Á. Có hơn hai vạn quân thù bị giết hoặc bị bắt trong cuộc can thiệp quân sự này. Vua Changqian của Điền quốc buộc lòng phải xin đầu hàng cùng thần dân của mình. Thay vì bị trừng phạt vua Changqian đã được tha thứ vì tổ tiên của ông ta là người Hoa và nhận được ấn « Điền vương chi ấn » như vua của nước Dạ Lang để cai quản vùng đất tịch thu nầy. Điền quốc được chuyển thành vùng chỉ huy Yzhou vào năm -109 trước Công nguyên. Đây là cách mà Hán Vũ Đế kết thúc cuộc sáp nhập ở phiá tây nam Trung Quốc (Vân Nam). Theo nhà sử học Tư Mã Thiên, vấn đề quan hệ giữa người Trung Hoa và những người man rợ ở Tây Nam đã nảy sinh từ việc ai đó nhìn thấy một loại nước sốt « ju » ở Phiên Ngung (Canton) và người dân Daxia có gậy tre của bộ tộc Qiong để nhắc nhở lại một cách hài hước rằng Hán Vũ Đế chỉ quan tâm buổi ban đầu đến sự tồn tại của tuyến đường từ phía nam đến Daxia cho việc mậu dịch. Việc thực dân hóa miền nam bắt đầu diễn ra mạnh mẽ nhưng ngài vẫn để cho tầng lớp quý tộc người Việt địa phương có khả năng tự chủ hơn cũng như vua của nước Điền. Trong khi đó, để tách Hung Nô ra khỏi các người chăn nuôi ngựa Wuhuan và Donghu, Hán Vũ Đế không chậm trễ cho quân đội đóng binh ở Mãn Châu. Trong khoảng thời gian từ năm 109 đến 106 trước Công nguyên, quân đội của Hán Vũ Đế đã chiếm đóng phân nửa ở phía bắc của bán đảo Triều Tiên và thành lập được 4 vùng chỉ huy ở đó: Letun ở phía tây bắc, Zhenfan ở phía tây, Lintu ở phía đông và Xuantu ở phía bắc.

Sau 54 năm trị vì, Hán Vũ Đế qua đời vào năm 87 trước Công nguyên và để lại Trung Hoa ở trong một tình trạng phá sản và suy sụp cũng như vua Louis XIV của Pháp quốc mười tám thế kỷ sau đó. Nếu các chiến dịch quân sự đưa triều đại nhà Hán lên đỉnh cao của vinh quang và quyền lực nhưng ngược lại làm cạn kiệt ngân sách của quốc gia. Sự khởi đầu của triều đại của Hán Vũ Đế tương ứng với thời kỳ Dương mà dân chúng có cơm no áo mặc, đây là điều mà Tư Mã Thiên đã viết trong hồi ký lịch sử của mình. Các kho thóc cũng như các kho bạc công cộng cũng được lấp đầy. Đế chế đã ổn định. Tất cả điều này phần lớn là do nỗ lực của người tiền nhiệm Hán Cảnh Đế (Jing Di) để cai trị trong suốt 17 năm trị vì theo nguyên lý của Đạo giáo: lãnh đạo với mức can thiệp tối thiểu (Wu wei er zhi). Các lao dịch và thuế má rất thấp.

Thật không may, sự xa hoa của triều đình cùng với chính sách đối ngoại tốn kém đối với Hung Nô và các nước chư hầu (hệ thống triều cống) và chính sách thôn tính đã nuốt chửng tất cả tài sản cùng tài nguyên của đất nước. Điều này cho phép Dương chuyển qua Âm. Các quý tộc và quan chức độc quyền sở hữu các phần đất màu mỡ bằng cách mua lại với giá rẻ từ các nông dân nghèo đói khiến tạo ra một tình huống thảm khốc: người giàu càng giàu thêm, người nghèo càng nghèo thêm. Người dân ở thủ đô Lạc Dương sống phung phí và xấc xược và dùng toàn đồ gấm, ngọc trai và ngọc bích tinh xảo trong khi đó hoàn cảnh của người dân nghèo trở nên tồi tệ hơn. Một số người thích trở thành nô lệ của tư nhân hoặc chính phủ. Thiên tai và lũ lụt cũng không ngừng ở đất nước. Trong khi đó, các âm mưu và sự trác táng càng ngày gia tăng ở trong triều đình nhà Hán vào cuối thế kỷ thứ nhất. Quyền lực của triều đình suy yếu do các phe phái khác nhau, sự ganh đua giữa các phu nhân hoàng gia và các trò chơi của họ hàng, điều này cho phép Vương Mãng, một quan nhiếp chính đầy tham vọng lợi dụng thời cơ để đầu độc hoàng đế trẻ tuổi Hán Bình Đế (9 tuổi) vào năm thứ 5 sau Công Nguyên và chiếm đoạt ngai vàng với sự giúp đỡ của bà dì mình, thái hậu họ Vương của đế chế. [TRỞ VỀ]

Lăng mộ của các hoàng tử Hán: đi tìm sự bất tử

Nữ thi sĩ Hồ Xuân Hương

j050807 Culture, Littérature, Văn Hóa, Vietnam août 28, 2020novembre 7, 2025Art, culture, littérature

French version

English version

Khi nhắc đến tên Hồ Xuân Hương thì làm khơi dậy ở mỗi chúng ta không chỉ sự ngưỡng mộ nồng nhiệt mà còn có sự ngẫm nghĩ đến một thời kỳ mà Nho giáo tiếp tục làm cạn kiệt mọi động lực sống còn của một xã hội khép kính và các sĩ phu, cội nguồn của uy tín xã hội vẫn còn là đặc quyền của nam giới trong các cuộc thi tuyển quan lại được kéo dài ba năm. Trước khi tên của bà được nổi bật trong lịch sử văn học chính thức do Viện Văn học Việt Nam công nhận vào năm 1980, Hồ Xuân Hương trong quá khứ đã là một đề tài tranh cãi không hồi kết cuộc giữa những người nhìn thấy ở nơi người phụ nữ tuyệt vời nầy dám nói không hổ thẹn đến quyền tình dục và tình yêu xác thịt ở thời kỳ phong kiến và những người khác cho rằng thơ của bà quá chú trọng đến việc tôn vinh bản năng tình dục nên gây ra sự thất vọng cho văn học Việt Nam và đây cũng là một sự tổn thương và một vết nhơ đến cho người phụ nữ gương mẫu Việt Nam.

Phải công nhận rằng Hồ Xuân Hương là một người phụ nữ đi trước thời đại, một người phụ nữ biết dùng trí thông minh của mình để tố cáo những thói đạo đức giả và những điều phi lý ở thời điểm mà xã hội bị cai trị bởi đạo đức Nho giáo bất di bất dịch, một người phụ nữ dám vươn mình lên chống lại những điều cấm kỵ để giải phóng người phụ nữ luôn cả thể xác lẫn đạo đức. Bà thích đối mặt và đánh bại những người người đàn ông có học bằng vũ khí riêng tư của họ. Bà đã thành công thoát khỏi các niêm luật chặt chẽ, tránh được sự kiểm duyệt chính thức với kỹ năng khác thường của mình qua những lời thơ nói bóng gíó và phép ẩn dụ. Có thể nói thơ của bà có « thanh thanh tục tục ». Bà còn được nhà thơ Xuân Diệu cho bà với danh hiệu là « Bà chúa thơ nôm ».

Thiếu nữ ngủ ngày

Mùa hè hây hẩy gió nồm đông
Thiếu nữ nằm chơi quá giấc nồng
Lược trúc lỏng cài trên mái tóc
Yếm đào trễ xuống dưới nương long
Ðôi gò Bông đảo sương còn ngậm
Môt lạch đào nguyên suối chưa thông
Quân tử dùng dằng đi chẳng dứt
Ði thì cũng dở ở không xong.

Hang Cắc Cớ

Trời đất sinh ra đá một chòm
Nứt ra đôi mảnh hỏm hòm hom
Kẽ hầm rêu mốc trơ toen hoẻn
Luồng gió thông reo vỗ phập phồng
Giọt nước hữu tình rơi lõm bõm
Con đường vô ngạn tối om om
Khen ai đẽo đá tài xuyên tạc
Khéo hớ hênh ra lắm kè dòm

Trích từ quyển sách mang tên « Các con cò trên sông » của giáo sư Lê Thành Khôi.

Vịnh cái quạt

Mười bảy hay là mười tám đây
họ ta yêu dâ’u chẩng rời tay
Mỏng dày chừng ấy, chành ba góc
Rộng hẹp dường nào, cắm một cây.
Càng nóng bao nhiêu thời càng mát
Yêu đêm không phỉ lại yêu ngày
Hồng hồng má phấn duyên vì cậy
Chúa dấu vua yêu một cái nầy.

Để nói về những điều thô thiển nhất ở trong xã hội, đặc biệt là có tính cách khêu gợi, bà hay thường nhờ đến sự miêu tả tự nhiên các phong cảnh và những đồ vật quen thuộc. Quả mít, cái bánh trôi nước, cái quạt, hang Cắc Cớ, dệt đêm, thiếu nữ ngủ gật giữa ban ngày là những bài thơ nổi tiếng nhất của bà và minh chứng tài năng và thiên phú mà bà đã có trong việc biết cách tạo nhịp điệu so với nhịp điệu của các bài ca dao (ca dao) và sử dụng vốn từ ngữ dung dị đáng ngạc nhiên trong thơ. Một bản thảo chữ nôm của thư viện Khoa học ghi nhận năm 1912 chỉ có 23 bài thơ, nhưng chúng ta lưu ý rằng số lượng bài thơ của Hồ Xuân Hương càng tăng dần theo thời gian. Đây là lý do dẫn đến có một câu hỏi trong quá khứ về sự hiện hữu của bà. Ít ai biết rõ thật sự vê Hồ Xuân Hương. Cuộc đời của bà được mang nhiều giai thoại phóng túng và phong tình.

Tương truyền Hồ Xuân Hương quê ở làng Quỳnh Ðôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An, cha là Hồ Phi Ðiền xuất thân trong một gia đình khoa bảng, họ Hồ (Hồ Phi). Theo nhà nghiên cứu người Pháp Maurice Durand, bà không được thiên nhiên ưu ái cho lắm trên bình diện vật chất, ông chỉ dựa vào hai câu thơ của Hồ Xuân Hương khi bà miêu tà quả mít:

Thân em như quả mít trên cây,
Da nó sù sì, múi nó dày

Sự suy đoán nầy có vẻ không thuyết phục chi cho mấy vì bà tuy không xinh đẹp nhưng lại rất có duyên cho nên bà đã hai lần kết hôn rồi sau đó góa phụ. Bà còn có nhiều danh kĩ nổi tiếng như Chiêu Hồ (Phạm Ðình Hồ). Vì có lối làm thơ phóng túng, mĩa mai và châm chọc, một số người coi bà như một kẻ mê tình dục, một thiên tài về sắc dục. Đây là trường hợp của nhà văn Nguyễn văn Hạnh và nhà nghiên cứu người Pháp Maurice Durand trong quyển sách có tựa là « Công trình của thi sĩ Hồ Xuân Hương » của Trường Viễn Đông Bác cổ Pháp, Adrien Maisonneuve, Paris 1968. Tuy nhiên cũng có những người khác không ngần ngại lên tiếng bênh vực bà bởi nhận thấy bà không chỉ một nhà nữ quyền sơ khai mà còn là một phụ nữ có đủ can đảm để sống và thách thức một xã hội của những người lạc hậu. Đây là trường hợp của nhà văn Nguyễn Đức Bình trên nguyệt san Văn nghệ số 62.

Dệt cửi

Thắp ngọn đèn lên thấy trắng phau
Con cò mấp máy suốt đêm thâu
Hai chân đạp xuô’ng năng năng nhắc
Mô.t suốt đâm ngang thích thiích nhau
Rộng hẹp nhỏ to vừa vặn cả
Ngắn dài khuôn khổ cũng như nhau
Cô nào muốn tốt ngâm cho kỹ
Chờ đến ba thu mới dãi màu

Nếu Hồ Xuân Hương là bông hồng có gai, một tiếng nói đơn độc gần như độc nhất vô nhị trong văn học Việt Nam, thì bà vẫn đủ dũng khí và táo bạo, còn dám ném đá và gieo rắc rối ren vào cái vũng nước đọng tồi tệ mà xã hội Việt Nam đã lâm vào cuối thế kỷ 18. Không giống như các học giả lớn khác thích tìm kiếm sự cô độc để đắm mình trong việc chiêm ngưỡng thiên nhiên và suy ngẫm trong men rượu, Hồ Xuân Hương thích chiến đấu một mình ở thời đại của mình bằng cách sử dụng lối viết những bài thơ để nói lên nỗi căm hờn của một người phụ nữ phẫn nộ và cương quyết trước sự bất công của xã hội Việt Nam. Bà rất xứng đáng với sự tôn vinh mà nhà văn hào Mỹ Henry Miller dành tặng hai thế kỷ sau đó cho một nữ văn hào thế kỷ 20 Erica Jong trong lời tựa của của quyển sách mang tựa đề « Complexe d’Icare » của nhà xuất bản Robert Laffont vào năm 1976:

Bà ấy viết như một người đàn ông. Tuy nhiên, bà ấy là một phụ nữ 100%. Về nhiều mặt, bà ấy bộc trực và thẳng thắn hơn nhiều các tác giả của nam giới

[Return LITERATURE]